Mijn broer wil zijn rijbewijs halen. Al vroeg in het proces moet hij een keuze maken: zal hij het examen afleggen met een handgeschakelde of een automatische versnellingsbak? Wie kiest voor manueel schakelen, heeft een veelzijdig rijbewijs, want het merendeel van de auto’s op onze wegen is nog steeds handgeschakeld.
Dat is eigenlijk vreemd, want de automatische optie bestaat al jaren, en toch blijft er onder chauffeurs een vreemde voorliefde voor de moeilijkere optie. Dat je de auto toch beter ‘voelt’ als je zelf schakelt, zeggen mensen, en dat er aan automatisch rijden eigenlijk maar weinig te kunnen valt. Een vriend van me vergeleek het met rijden met een botsauto. Er gebeurt iets gelijkaardigs bij elektrische fietsen. Elektrisch fietsen is populair, maar er is ook weerstand. Lachend associëren we het met oudere mensen die niet meer goed te been zijn en een extra duwtje nodig hebben, die ons fluitend inhalen terwijl wij tenminste een inspanning leveren.
We hebben vaak het idee dat iets meer waard wordt als we er een grotere inspanning voor moeten doen. No pain no gain, zeggen we, en weerstand is goed. Wat je niet doodt, maakt je sterker. Filosofe Kate Manne noemt dat de harder-beter misvatting.
Natuurlijk is het vaak zo dat inspanning loont, maar dat wil niet zeggen dat de moeilijke weg altijd waardevoller is dan de minder moeilijke. Vanwaar komt die hardnekkige misvatting die ons geregeld handige hulpstukken zoals de elektrische fiets of de automatische versnellingsbak doet weigeren?
De Zweedse journaliste Katrine Kielos-Marçal onderzocht waarom technologische innovaties die het leven vergemakkelijken vaak toch weinig ingang vinden in de maatschappij, en stelde vast dat dat soms te maken heeft met de associatie tussen gemak en vrouwelijkheid. De rolkoffer vond bijvoorbeeld pas jaren nadat de eerste modellen waren uitgevonden breed ingang in de maatschappij. De reden? Je koffer niet kunnen dragen was iets voor vrouwen, en voor mannen was het een erezaak om die koffer zelf, of voor de vrouw, te dragen.
Ook vandaag zetten mannelijkheidsidealen soms een rem op de vooruitgang. Uit een onderzoek in Frankrijk bij meer dan 15.000 mensen bleek vorige maand nog dat mannen gemiddeld 26 procent meer CO2 uitstoten dan vrouwen. De onderzoekers linken dat aan gendernormen, bijvoorbeeld de associatie tussen het eten van rood vlees en mannelijkheid.
Toen de automatische ontsteking voor auto’s werd uitgevonden, was ook daar weerstand tegen, beschrijft Kielos-Marçal. Sommigen vonden de overgang van een slinger die je manueel moest aanzwengelen om de auto te starten naar een pedaal of knopje helemaal niet nodig. De vernieuwing werd in The New York Times beschreven als ‘opnieuw een item voor het gemak van de dame’, en Ford maakte reclame met de slogan: ‘Laat haar in je Ford rijden.’ Met die slinger ‘voelde’ je de auto tenminste.
Dat de automatische ontsteking uiteindelijk toch de universele standaard werd, toont aan dat de grens die we trekken tussen iets ‘zelf’ doen en hulp krijgen willekeurig is, want een auto is natuurlijk sowieso een hulpstuk. Als je écht de moeilijke weg wilt kiezen, dan kan je ook gaan lopen of fietsen. Dan zit ik liever op mijn elektrische fiets, en spaar mijn inspanningen voor waar ze echt nodig zijn.
Martha Claeys is filosofe. Tweewekelijks zoekt ze naar het buizensysteem achter onze denkbeelden.