‘Meisjes worden thuis kort gehouden en hebben totáál geen vrijheid, terwijl hun broers mogen uitgaan, liefhebben en seks hebben. Dat is niet uitzonderlijk.’ We mogen als samenleving niet langer wegkijken van genderongelijkheid in migrantengezinnen, betogen experts.
Een Afghaanse meid die vanaf haar eerste menstruatie een hoofddoekje moet dragen. Een Somalisch meisje dat nooit huiswerk maakt omdat haar ouders vinden dat een meisje niet hoeft te kunnen lezen en schrijven. Een Marokkaans meisje van wie de moeder op de seconde heeft getimed hoe lang de weg van school naar huis is en elke dag controleert dat het meisje onderweg niet ergens halt houdt. Een Turkse jonge vrouw die na een mislukt huwelijk weer thuis moet komen wonen en vervolgens door haar ouders dag en nacht in de gaten wordt gehouden. Een Afghaanse vrouw die door haar familie wordt geghost omdat ze een relatie heeft met een Belgische man. Marokkaanse tienermeiden die weglopen naar Parijs om te ontsnappen aan het gebrek aan vrijheid thuis. Meisjes die huishoudelijke taken verrichten terwijl hun broers op straat rondhangen, die niet met vriendinnen laat staan met vrienden mogen afspreken, die niet mee op schoolreis mogen en niet mogen deelnemen aan buitenschoolse activiteiten, die niet mogen sporten of zelfs fietsen, want dat is niet zedig.
Het zijn ervaringen uit het dagelijkse leven van meiden met een migratieachtergrond die Khatera Shamal, kabinetsadviseur Gelijke Kansen in Antwerpen, en socioloog Marieke Smeyers van het Expertisecentrum Onderwijs en Leren in gesprekken met vrouwen met een migratieachtergrond en middenveldorganisaties ter ore komen.
In gezinnen met een migratieachtergrond is er om culturele of religieuze redenen vaak nog een diepgewortelde genderongelijkheid. Die ongelijkheid staat haaks op wat in onze samenleving voor vrouwen als verworven geldt en blijft jammer genoeg grotendeels onder de radar van beleidsmakers, betogen Shamal en Smeyers in een ingezonden opiniebijdrage aan Knack.be, met als titel: ‘Hoelang nog voor we de voorwaardelijke ouderliefde voor meisjes onder ogen durven te kijken?’
In een gesprek in Antwerpen lichten Shamal en Smeyers toe wat ze met voorwaardelijke ouderliefde bedoelen. ‘Natuurlijk houden die ouders zielsveel van hun dochters. Maar die ouderlijke liefde kan, anders dan bij hun zonen, zomaar wegvallen als het meisje niet het strakke voorgeschreven pad volgt en besluit haar eigen levenskeuzes te maken’, zegt Marieke Smeyers.
Isolement
Het benoemen van genderongelijkheid in gezinnen met een migratieachtergrond ligt supergevoelig, beseft Khatera Shamal, wier ouders in 1996 vanuit Afghanistan naar België vluchtten. ‘Voor de migrantengemeenschap ben je een nestbevuiler, voor linkse medestanders een advocaat van rechts.’
Het gaat bovendien om opvoeding, iets wat zich afspeelt in de privésfeer en achter de gevels. Waarom zou dit een politiek strijdpunt moeten worden en het beleid zich ermee moeten bemoeien? Hebben ouders niet het recht om hun kinderen naar eigen inzichten groot te brengen?
Maar voor Shamal en Smeyers komt wegkijken neer op migrantenmeisjes in de steek laten. ‘Uit handelingsverlegenheid, uit schroom, uit respect voor culturele diversiteit of uit angst om te stigmatiseren, knijpt links een oogje dicht als het gaat over de plek van migrantenmeisjes in het gezin’, zegt Smeyers. ‘Ook voor veel intersectionele feministen en vrouwenorganisaties, met hun eenzijdige nadruk op systemisch racisme en het ten val brengen van het kapitalistische patriarchaat, is dit één grote blinde vlek.’
Het vaak gehoorde argument dat die genderongelijkheid in gezinnen bij ons 50 jaar geleden ook bestond, snijdt volgens Shamal en Smeyers geen hout. De samenleving was toen fundamenteel anders. Over het geheel genomen conservatiever, maar wel collectief evoluerend richting meer individuele vrijheid voor iedereen. ‘Maar deze migrantenmeisjes leven in een samenleving waarin gendergelijkheid, hoewel niet perfect, toch grotendeels de norm is. De kloof met het gezin waarin ze opgroeien, is daardoor soms gigantisch groot.’
Saida El Fikri is coördinator van Safe Space, een inloophuis in Antwerpen voor meisjes en vrouwen met een migratieachtergrond. Ook El Fikri wordt vaak met de ongelijke status van jongens en meisjes binnen Marokkaanse gezinnen geconfronteerd. ‘Meisjes die echt totaal geen bewegingsvrijheid hebben, terwijl hun broers mogen uitgaan en liefhebben, seks mogen ervaren en dergelijke meer. Dat is niet uitzonderlijk. Maar die meisjes worden natuurlijk ook verliefd, willen ook een relatie, maar dat is not done. Als het uitkomt, komen ze vaak in een door de familie opgelegd isolement terecht.’
Familie-eer
De mate van ‘voorwaardelijkheid’ in ouderliefde voor de dochters binnen de migrantengemeenschap, verschilt natuurlijk van gezin tot gezin, zegt Shamal. ‘We willen niet veralgemenen, er zijn ook veel migrantengezinnen waar het heel goed gaat, maar soms gaat het om heel erg in your face genderongelijkheid. Denk aan huwelijksdwang, achterlating (waarbij iemand wordt teruggestuurd naar het land van herkomst, nvdr), vrouwenbesnijdenis, meisjes die letterlijk thuis worden opgesloten, en het meest extreme voorbeeld, eremoord, waarbij dochters worden gedood om de familie-eer te beschermen.’
Maar daarnaast, en wijdverbreider, zijn er allerlei onderhuidse en minder uitgesproken vormen van achterstelling. Ook hoogopgeleide en op het oog vrijgevochten vrouwen met een migratieachtergrond ervaren zelfs nog op volwassen leeftijd dat er voor hen andere regels gelden dan voor de mannen in hun gemeenschap.
‘Veel van mijn hoogopgeleide Afghaanse vriendinnen herkennen zich in wat wij aankaarten, zeker als het gaat over het subtiele onderscheid dat steeds weer wordt gemaakt tussen jongens en meisjes. Onbewust krijg je als meisje dat gevoel met de paplepel mee’, vertelt Shamal, ‘en ga je je ernaar gedragen. Bijvoorbeeld: oei, ik moet uitkijken met wie ik praat en hoe ik me gedraag, want hier zijn veel Afghanen in de buurt. Als vrouw voel je de sociale controle van de hele gemeenschap op je rusten. Je groeit op met het idee: wees voorzichtig, je moet de goede naam en de eer van de familie beschermen. Eergevoel speelt een grote rol in onze cultuur. En dus gaan meisjes zichzelf controleren.’
In gesprekken met migrantenvrouwen merkten Shamal en Smeyers dat maar weinigen van hen hun ongelijke behandeling en de onrechtvaardigheid ervan echt ter discussie stellen. Het respect voor de ouders is groot. ‘Daarbij komt nog’, zegt Shamal, ‘dat velen van hen hun broers, juist door te veel vrijheid, het verkeerde pad zien opgaan.’
De genderongelijkheid waarmee ze opgroeien hebben die meiden vaak ook geïnternaliseerd, legt Smeyers uit, als iets vanzelfsprekends. ‘Als je aan meisjes van Turkse of Marokkaanse origine die hier zijn opgegroeid vraagt of ze zelf hun partner mogen kiezen, antwoorden ze vaak bevestigend. Maar ze bedoelen eigenlijk: ik mag zelf kiezen met welke Turk of Marokkaan ik trouw.’
Ze vertelt ook hoe het soms hard ontwaken is voor meiden die oprecht geloven dat hun ouders zich inmiddels hebben aangepast aan de hier geldende normen over partnerkeuze. ‘We hadden vorige zomer twee studentes aan een hogeschool in Antwerpen, in België geboren en getogen, waarvan de ouders hadden ontdekt dat ze een Belgische vriend hadden. Die meisjes zijn met een smoes naar Marokko gelokt en getrouwd teruggekomen. Men doet soms alsof dat extreme uitwassen zijn, maar het komt meer voor dan je denkt.’
‘Er is nog heel veel druk om te trouwen met iemand van dezelfde religie, vaak ook van dezelfde etnisch-culturele gemeenschap.’
‘Er is nog heel veel druk om te trouwen met iemand van dezelfde religie, vaak ook van dezelfde etnisch-culturele gemeenschap’, zegt ook Ingrid ter Maat, coördinator van het vorig jaar opgerichte Steunpunt Gender en Migratie GemmA in Antwerpen. ‘Dat geldt ook voor jongens, maar de druk is groter bij meisjes. Moslimmannen kunnen in principe wel trouwen met een niet-moslimvrouw, andersom kan dat vaak niet. Meisjes dragen de verantwoordelijkheid voor de eer van de familie en bij uitbreiding een hele gemeenschap. Om die reden wordt hun doen en laten gecontroleerd en hun vrijheid beperkt. Jongens kunnen weliswaar ook de familie-eer schenden, maar dat gebeurt vooral als ze openlijk homoseksueel zijn, of openlijk kiezen voor een andere genderidentiteit.’
‘Veel Vlaamse ouders zullen er ook grote moeite mee hebben als hun dochter met een Marokkaan thuiskomt. Maar de kans dat die dochter daardoor uit haar familie wordt verstoten, is klein’, vult Saida El Fikri aan.
Maagdencultus
Volgens de islam mogen mannen en vrouwen niet daten en geen seks hebben voor het huwelijk, maar vooral meiden worden daarop streng gecontroleerd. ‘De islam stipuleert dat een meisje maagd moet zijn bij haar huwelijk. Uit die hele cultus rondom maagdelijkheid volgt dat meiden kort en klein worden gehouden, om te voorkomen dat ze met relaties experimenteren en seksueel actief zouden worden’, vertelt een vrouw van Marokkaanse origine anoniem.
‘Seks voor het huwelijk is vooral voor meisjes iets wat absoluut niet kan of mag’, zegt Ingrid ter Maat van GemmA. ‘Wat dan dikwijls gebeurt, is dat koppels snel willen trouwen, vaak te snel en ondoordacht.’ Om aan de verstikkende gezinscontrole te ontsnappen, kiezen meisjes op 18 jaar al, holderdebolder voor het huwelijk. ‘Opgroeiende tienermeiden krijgen het thuis ook zo vaak te horen. Wil je reizen? Wil je uitgaan? Dat kán, als je getrouwd bent, dan is het iets tussen jou en je man’, zegt Shamal.
Voor veel meisjes is het huwelijk dus een manier om zich te onttrekken aan de strenge regels van ouders en familie. ‘Dat speelt voor jongens niet omdat zij veel meer vrijheid ervaren binnen het gezin dan meisjes’, zegt Ingrid ter Maat. ‘Dat zien we heus niet alleen bij nieuwkomers, maar ook bij derde generatie Marokkaanse jongeren, alsook bij andere migrantengemeenschappen.’
‘Jongens ervaren veel meer vrijheid binnen het gezin dan meisjes. Dat zien we heus niet alleen bij nieuwkomers, maar ook bij derde generatie Marokkaanse jongeren.’
Maar in plaats van vrijheid wacht jonge vrouwen na hun huwelijk niet zelden een nog lastiger parcours. Ze wijden hun leven aan hun echtgenoot, het huishouden en het moederschap, ‘en na een aantal kinderen loopt het vaak mis met de relatie, gaat de partner weg, en zitten ze daar: nooit gewerkt, geen sociale rechten opgebouwd, en dus, om kort te gaan, zware miserie’, zegt Shamal. ‘Toen ik nog als kabinetsadviseur Sociale Zaken werkte, heb ik veel van zulke OCMW-dossiers gezien.’
Sommige meiden verhuizen om te ontsnappen aan het alomtegenwoordige bewakersoog van de eigen gemeenschap. ‘Vroeger gold dat stadslucht vrij maakte’, zegt Smeyers. ‘Vandaag geldt dat in sommige buurten niet meer. Was je een lgbtqia+-persoon of een vrouw op zoek naar vrijheid, dan kwam je vroeger uit het dorp naar de stad, omdat je in de anonimiteit van de stad kon werken en je eigen sociale netwerk kon uitbouwen. Vandaag zit voor bepaalde groepen vrouwen de grootste sociale controle juist in de steden en geldt juist dat stadsvlúcht vrij maakt. Marokkaanse meisjes bij mij in Borgerhout vertellen me: ik moet weg uit deze buurt of ik zal nooit kunnen gaan werken. Ons onderwijs in de steden is met deze problematiek ook te weinig bezig. Dat komt deels omdat zelfs de leerkrachten in deze scholen zich vaak niet kunnen voorstellen tot op welk detailniveau de genderongelijkheid in migrantenfamilies doorwerkt.’
Ingrijpen
Inzetten op gesprekken met ouders, op migrantenmeiden bewust maken van hun rechten, op het verspreiden van kennis over genderongelijkheid, zodat met name onderwijsinstellingen signalen kunnen oppikken dat iets niet in de haak is en kunnen doorverwijzen – het is allemaal broodnodig, betogen Khatera Shamal en Marieke Smeyers. Maar bij gezinssituaties van radicale genderongelijkheid, moet de overheid kunnen optreden. ‘Bepaalde zaken moeten we gewoon verplichten, zoals deelname aan schoolreizen. Als je de vrije keuze laat, zul je altijd ouders hebben die zeggen: ze mag niet mee. Daarmee ontneem je die meisjes kansen.’
Vanuit Antwerpen wisten Shamal en Smeyers hun stempel te drukken op het Vooruit-verkiezingsprogramma en het Vlaams en federale regeerakkoord, waarin nieuwe regelgeving in het vooruitzicht wordt gesteld om te kunnen ingrijpen bij wat ze extreme genderongelijkheid noemen.
‘Ouders hebben het recht om te kiezen hoe ze hun kinderen opvoeden, maar als meisjes thuis worden opgesloten of een verbod krijgen om huiswerk te maken, hebben we niet de luxe om te zeggen: dat is een privéaangelegenheid. In het Vlaamse regeerakkoord staat onder meer dat we dit als problematische opvoedingssituaties moeten kunnen bestempelen, zodat er lichtjes gaan branden bij de juiste instanties’, zegt Shamal. ‘We moeten genderongelijkheid en voorwaardelijke ouderliefde in migrantengezinnen durven te benoemen en als samenleving in actie komen.’
‘Als meisjes thuis worden opgesloten of een verbod krijgen om huiswerk te maken, hebben we niet de luxe om te zeggen: dat is een privéaangelegenheid.’
Middenveldorganisaties zien het ook niet vanzelf goedkomen voor migrantenmeiden, ook vanwege de aan gang zijnde conservatieve terugslag bij jongeren in het algemeen, met en zonder migratieachtergrond. GemmA-coördinator Ingrid ter Maat: ‘wij begeleiden vandaag ook Marokkaanse moeders die hun dochters best progressief hebben opgevoed en die nu met de handen in het haar zitten omdat ze, net zoals jonge rechtse tradwives, kiezen voor een ultratraditioneel en conservatief levenspad.’
https://www.knack.be/nieuws/belgie/maatschappij/niemand-zit-te-wachten-op-deze-vorm-van-positieve-discriminatie-ook-mensen-van-kleur-niet/
