In juli en augustus wijdt de Vrijdaggroep haar zomerse opiniereeks aan het thema “weerbaarheid”. Hoe kan onze samenleving zich herstellen na een crisis? Maar ook: hoe kan ze zich doelgericht voorbereiden vóór die crisis toeslaat? Tien vrijdagen, tien stukken, telkens over een andere dimensie van maatschappelijke weerbaarheid — van energie tot rechtspraak, van mentale gezondheid tot voedselvoorziening. Covoorzitter Thibault Viaene bijt vandaag de spits af.
In Zweden viel afgelopen herfst bij vijf miljoen gezinnen een brochure in de bus: wat te doen bij oorlog, bij luchtaanval, bij langdurige stroompanne? Sla flessenwater op, hou een radio op batterijen bij de hand, weet waar de dichtstbijzijnde schuilkelder is. De onderliggende gedachte: nationale veiligheid is niet alleen een zaak van soldaten, maar ook van burgers.
Ook in België groeit het besef dat stabiliteit niet vanzelfsprekend is. Het Nationaal Crisiscentrum lanceert een campagne die burgers moet aanzetten tot paraatheid. Ministers spreken openlijk over oorlogsscenario’s, over digitale ontregeling, over schaarste en sabotage. Wat tot voor kort als onwaarschijnlijk werd weggelachen, wordt nu voorzichtig benoemd — soms aarzelend, soms met tegenzin, maar steeds vaker.
Toch roept deze nieuwe toon ook vragen op. Jagen we mensen schrik aan, of brengen we hen net tot gezond realisme? Wat voor de één geruststellend werkt — het idee dat er een plan is, een handleiding zelfs — wekt bij de ander onrust en wantrouwen.
Het debat begint pas echt wanneer we één ongemakkelijke gedachte toelaten: dat de wereld geen vriendelijke plek is. Dat wat wij de afgelopen decennia vanzelfsprekend zijn gaan vinden — welvaart, vrede en democratie — allerminst evidenties zijn. Rond ons zijn constant machten aan het werk die onze manier van leven uit evenwicht kunnen brengen.
Ze nemen vele gedaanten aan. Soms zijn het geopolitieke rivalen die onze waarden niet delen en ons doelbewust proberen te verzwakken. Soms is het de natuur zelf die toeslaat: droogte, overstroming of ziekte. En soms is het gewoon de blindheid van het toeval, die zonder motief of voorbedachte rade een systeem tot het uiterste test.
Er is dus werk aan de winkel. Een samenleving die zichzelf ernstig neemt, oefent in vooruitkijken. Oefent in weerbaarheid. Niet uit angst, maar uit verantwoordelijkheid. Zij weet dat het noodlot zich zelden aankondigt met een fanfare. Het klopt niet op de deur, het breekt ze open. Daarom moeten we klaarstaan vóór het zover is. Weerbaarheid is een dagelijkse keuze. Het vergt een politiek systeem dat durft denken op de lange termijn, instellingen die schokken kunnen opvangen en veerkrachtige burgers die paraat staan.
Weerbaarheid is een woord dat vandaag met gretigheid in de mond wordt genomen, maar zelden werkelijk begrepen, laat staan geconcretiseerd wordt. De Vrijdaggroep wil daar de komende weken aan bijdragen. Er bestaan vandaag plannen en strategieën — binnen de NAVO, op Europees niveau, ook in België — maar ze zijn gefragmenteerd, weinig gekend, zelden vertaald naar het dagelijks leven.
Wij willen dit thema begrijpelijk maken. Niet simplificeren, wel verduidelijken. Niet verengen tot technocratie, maar openen naar een breder publiek debat. Want weerbaarheid raakt niet enkel het domein van experts en beleidsmakers — het raakt iedereen. Daarom moeten deze discussies toegankelijk worden voor burgers, bruikbaar voor politici, toetsbaar voor administraties en bespreekbaar in de publieke ruimte. Als brug tussen beleid en realiteit.
Dit wordt geen reeks opiniestukken vol alarmisme. Het worden ook geen pleidooien voor angstige terugtrekking, noch voor een kille bunkermentaliteit. We kiezen voor het woord weerbaarheid en niet voor onkwetsbaarheid. Want niets menselijks is onkwetsbaar. Maar mensen en instellingen kunnen zich wél schikken naar de realiteit, buigen zonder te barsten, zichzelf leren corrigeren voor het echt misloopt. Dat is de ambitie van deze zomerreeks. Geen grote theorieën over abstracte bedreigingen, maar concrete beschouwingen over hoe we veerkrachtiger worden — niet enkel als overheid, maar als gemeenschap en als cultuur.
We nodigen u uit om mee te lezen, maar vooral: mee te denken. Want weerbaarheid is een zaak van ons allemaal.
Thibault Viaene is voorzitter van de Vrijdaggroep.