Theoloog Sander Vanmaercke keek naar een reeks interviews met de nieuwe paus Leo XIV, die deze week werden gepubliceerd.
Iets meer dan vijf maanden is paus Leo XIV intussen aan de slag, op 8 mei 2025 werd hij verkozen. De afgelopen maanden heeft hij zich over het algemeen bijzonder rustig en terughoudend opgesteld. Er heerste binnen de Kerk ook wel het gevoel dat dat mocht na het pontificaat van paus Franciscus, die graag met ideeën op de proppen kwam en die hij ook wel eens langs de neus weg durfde lanceren.
Deze week is er echter een einde gekomen aan de periode van relatief stilzwijgen van Leo XIV. Op de katholieke nieuwswebsite Crux werd donderdag een zesdelige reeks interviews online gezet, gebaseerd op twee lange gesprekken die één van hun journalisten voerde met de paus.
Heel wat thema’s passeren de revue in die interviews, Oekraïne en Gaza, de band met andere kerken, polarisatie, de Vaticaanse financiën, de relatie met de Verenigde Staten en natuurlijk ook LGBTQ-rechten en de plaats van vrouwen in de Kerk. Wat opvalt over de zes artikelen heen is de terughoudendheid waarmee Leo veel van zijn vragen beantwoordt. “Ik heb niet alle antwoorden in huis”, “ik heb nog veel te leren”, “ik heb daar nog geen mening over”, zijn maar enkele voorbeelden van zinnen die hij gebruikt om zijn antwoorden in te leiden.
Je kan dat wegzetten als onvoorbereid zijn, maar eigenlijk vind ik het wel eerlijk.
In tijden waarin wereldleiders claimen op alles een antwoord te hebben en het altijd beter te weten, is het verfrissend om van de paus te horen dat hij niet alwetend is en dat hij nog veel wil lezen en leren voor hij over bepaalde dingen zijn mening wil zeggen.
Dat neemt niet weg dat hij over bepaalde thema’s wel zeer uitgesproken is. Hij hekelt de kloof tussen rijk en arm en klaagt aan dat CEO’s vandaag ongeveer 600 keer meer verdienen dan de gemiddelde arbeider. Hij zegt onomwonden dat ondanks het feit dat de druk op Israël in woorden wel wordt opgevoerd, dat er in daden eigenlijk bijzonder weinig gebeurt. Hij is ook kritisch voor de opmars van AI, zonder dat we nadenken over de implicaties dat dergelijke intelligente systemen hebben op onze menselijke natuur en op onze relaties met anderen.
Van dat laatste wil hij echt een speerpunt maken. Het is één van de redenen waarom hij zich Leo XIV heeft genoemd. De vorige paus die de naam Leo (XIII) droeg, eind 19de eeuw, schreef over de impact van de Industriële revolutie. Deze paus wil daarop verder bouwen en zich expliciet richten op de impact van de AI-revolutie. Time Magazine riep hem enkele weken geleden zelfs al uit tot één van de 100 meest invloedrijke personen op vlak van AI. En gelijk hebben ze.
Terug naar de interviews. Het is niet verrassend dat bij ons in West-Europa het meeste aandacht voorlopig gaat naar het zesde en laatste deel van de interviewreeks die Crux online zette. LGBTQ-rechten in de Kerk liggen hier over het algemeen veel gevoeliger dan in andere plaatsen op de wereld. Dat erkent de paus zelf ook in zijn interview.
Wanneer het thema seksualiteit aan bod komt, benadrukt hij meteen dat dit een gevoelig en polariserend onderwerp is. Hij wil naar eigen zeggen die polarisatie daarover wegwerken en vervolgt dan met de woorden: todos, todos, todos.
Dat is de rode draad van zijn visie op dit thema, zegt Leo XIV. Iedereen is welkom in de Kerk. Dat zijn dezelfde woorden die Franciscus voor hem ook al gebruikte, waarmee Leo zichzelf dus in zijn lijn lijkt te zetten. En net als zijn voorganger lijkt ook Leo een onderscheid te maken tussen de pastorale kijk op LGBTQ-rechten en de institutionele kijk. Langs de ene kant stelt hij heel duidelijk dat iedereen deel kan uitmaken van de Kerk, ongeacht hun identiteit.
Inclusie in de omgang met anderen is voor hem cruciaal: “Ik vind het heel belangrijk om te begrijpen hoe we anderen kunnen aanvaarden die anders zijn dan wij, hoe we mensen kunnen aanvaarden die keuzes maken in hun leven en hen met respect kunnen behandelen.” Tot daar het pastorale luik.
In het institutionele luik is er een ander verhaal te horen. Hij zegt namelijk dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat er in de nabije toekomst iets zal veranderen aan de officiële leer van de Kerk inzake seksualiteit en relaties. Hij kijkt ook kritisch naar ‘de rituele zegening voor mensen die van elkaar houden’, zoals we die hier in de Belgische Kerk hebben. Omdat dat volgens hem ingaat tegen de officiële kerkelijke leer.
Verrassend is dat niet. Ik had nooit verwacht dat deze nieuwe paus plots alle deuren ging opengooien en pakweg het homohuwelijk zou mogelijk maken binnen de Kerk. Misschien had ik wel gehoopt dat hij voorlopig de deur wat meer op een kier zou laten staan, of toch minstens de goeie stappen die de Belgische bisschoppen (en ook andere Europese kerkgemeenschappen) hebben gezet de afgelopen jaren niet zou afschieten.
Al te vaak hoor ik dat het onmogelijk is voor een paus om daar verdere stappen in te zetten omdat velen in de Afrikaanse Kerk, of de Amerikaanse Kerk daar nog niet klaar voor zijn. Datzelfde argument wordt gebruikt voor de wijding van vrouwen tot diaken of het toelaten van getrouwde mannen tot het priesterschap.
Ik vind dat argument echter niet overtuigend en pleit al langer voor ‘eenheid in verscheidenheid’. Ik geloof niet dat de Katholieke Kerk overal dezelfde regels moet hebben. Als de West-Europese Kerk klaar is voor homohuwelijken of vrouwelijke diakens, dan moet ze daar verder mee kunnen gaan. Laat ons de Kerk op dat vlak meer van onderuit opbouwen, met meer autonomie voor de lokale bisschoppenconferenties. Ik ben ervan overtuigd dat dat lokale kerken in staat zou stellen om veel meer mensen te bereiken.
Vijf maanden op een heel pontificaat is niks. Zeker voor een paus die met zijn 70 jaar nog relatief jong is naar kerkelijke normen en wellicht nog vele jaren te gaan heeft. Het is dus zeker nog niet helemaal duidelijk wat deze paus allemaal zal doen, waarop hij precies zal inzetten en welke geleidelijke veranderingen hij eventueel voor ogen heeft.
Dat neemt niet weg dat ik het belangrijk vind dat katholieken zich ook bij ons uitspreken over de richting die zij willen dat de Kerk uitgaat. De Kerk wordt niet alleen gemaakt in Rome. Integendeel, het echte werk gebeurt in parochies en bisdommen. Tijd dat er meer rekening wordt gehouden met de vele lokale gevoeligheden.
Tijd voor meer eenheid in verscheidenheid.