Wouter Van Hooydonk doet vrijwilligerswerk met kwetsbare jongeren in Antwerpen. In deze bijdrage staat hij stil bij de recente gebeurtenissen in de Seefhoek. Hij vreest enkel repressie het tij niet zal keren, en dat er een bredere blik nodig zal zijn om de problemen op te lossen.
Op een grijs Antwerps pleintje waar ik bijna elke dag langsloop werden twee weken geleden op enkele seconden tijd twee levens verwoest. Een achttienjarige jongen stak een moedige man neer, Ilyes ‘Wajdi’ Zairi, die tussenbeide was gekomen omdat die jongen een vrouw lastig viel. Zairi overleed helaas ter plaatse. De jongen werd door omstaanders staande gehouden en vervolgens gearresteerd. Ook zijn leven zal nooit meer hetzelfde zijn. Een moordenaar en iemand die vermoord werd, beiden mannen.
Dat is niet toevallig. Mannen zijn vaker dader én slachtoffer van dit soort geweld.
U zal mij moeten vergeven dat ik vooral aandacht voor de dader heb. Hij doet me denken aan enkele jongens die ik mocht ontmoeten bij mijn vrijwilligerswerk met jongeren die op het verkeerde spoor zijn beland. Bang, onzeker, alleen, en gewelddadig. Ze bloeien open wanneer ze in een warme, ondersteunende omgeving terecht komen. Daar blijken ze lief, speels en intelligent.
Hun harde pantser en hun agressieve gedrag blijkt geen afspiegeling van wie ze zijn, maar een tot op zekere hoogte begrijpelijke reactie op de omgeving die zij elke dag moeten navigeren. Sommige jongens opteren daarbij voor agressieve mannelijkheid als strategie, vaak uit angst. In sommige situaties kan je beter zelf als eerste slaan, beter zelf degene zijn die het mes bijheeft, beter zelf respect afdwingen met geweld dan helemaal geen respect te krijgen.
We weten natuurlijk niet wat er door het hoofd van die jongen ging, maar het relaas van die noodlottige zondag tikt wel wat agressieve mannelijkheidsvinkjes af. Volgens berichtgeving in de regionale pers was hij de dag ervoor op hetzelfde plein al in een vechtpartij belandt. Die had hij zelf uitgelokt, maar zo zag hij dat waarschijnlijk niet. De dag erna besloot hij terug te komen met een mes. Het is moeilijk te zeggen of dat uit schrik of uit wraak was, en de twee sluiten elkaar niet uit. Hij begon een vrouw lastig te vallen. Altijd een goede manier om jezelf te laten gelden en je gekrenkte mannelijkheid te herstellen. Wanneer Zairi hem wil tegenhouden, trekt hij zijn mes. Vandaag laat hij zich niet doen. Na de feiten loopt hij weg, maar omstanders houden hem tegen. Er is een video van hoe hij daar staat, bebloed mes nog in de hand. Passief en verward, alsof hij zelf niet kan geloven wat hij net gedaan heeft. Als je niet weet wat er net daarvoor gebeurde, zou je medelijden krijgen.
In Antwerpen en Brussel rekruteren criminele bendes bewust kwetsbare jongeren, hoofdzakelijk jongens. Ze wonen in door de overheid verwaarloosde grijze, vuile buurten die gekenmerkt worden door drugsgebruik, verloedering en uitzichtloosheid. Vanuit die achtergrond worden ze verleid door de belofte van snel geld en status, de mogelijkheid om hun families te ondersteunen en ergens bij te horen. Voor ze het weten zitten ze vast in het milieu. Minderjarige jongens uit Noord-Afrika en Afghanistan worden naar Europa gelokt met propaganda vol mannelijke statussymbolen. Hier aangekomen worden ze gedrogeerd en gedwongen om het vuile werk te doen. Soms worden ze seksueel misbruikt en vervolgens afgedreigd met de beelden.
Deze jongens zijn zowel slachtoffer als pleger van geweld. Ze worden door bendes gelokt omdat ze jongens zijn, met de belofte van een in hun ogen mannelijk leven. Ze hebben, met andere woorden, een gegenderde kwetsbaarheid om door deze spiraal van geweld meegezogen te worden. Om tot dader gemaakt te worden.
Niet-seksueel fysiek geweld in de openbare ruimte treft vooral jongens en mannen. Mannelijkheid maakt kwetsbaar. Niet alleen voor veel vormen van geweld, als slachtoffer en als dader, maar ook voor dakloosheid, verslaving, zelfmoord, moeilijkheden op school, lagere levensverwachting, dodelijke arbeidsongevallen, en zoveel meer. Die gendergevoeligheid moet een grotere rol spelen in analyses en beleid. Noorwegen, wat vrouwenemancipatie betreft een van de best scorende landen ter wereld, heeft sinds 2022 een mannengelijkheidscommissie. Dat is een overheidsorganisatie die kijkt naar vormen van genderongelijkheid die vooral jongens en mannen treffen, en vanuit dat genderbewuste perspectief nieuw beleid voorstelt. Gelijkekansenbeleid met oog voor alle genders.
Repressietheater, zoals de mediagenieke actie waarbij achthonderd politieagenten gisteren een hele wijk viseerden, zal het tij niet doen keren. De elkaar steeds sneller opvolgende gewelddadige incidenten in de publieke ruimte vragen om structurele investeringen en beleid. Daarbij moet er rekening gehouden worden met de gegenderde kwetsbaarheid van jongens en mannen voor slachtofferschap én daderschap. Niet alleen om te vermijden dat ze slachtoffers maken, maar vooral ook omdat zij zelf beter verdienen. De jongen die Wajdi neerstak was ooit een baby met caleidoscopisch menselijk potentieel. Ook hij verdiende beter dan dit lot.
Wouter van Hooydonk is doctoraatsstudent filosofie aan de UAntwerpen. Hij woont in de Seefhoek en doet vrijwilligerswerk met kwestbare jongeren bij YAR Vlaanderen. Hij werkt momenteel aan een boek over hoe waardevol feminisme voor mannen kan zijn.