Volgens Dirk Holemans (Oikos) is het geen toeval dat er net vandaag een framing wordt gecreëerd die louter focust op linkse activisten en hen portretteert als een gevaar voor de nationale veiligheid. ‘Want stel je voor, zij durven het economisch systeem bekritiseren en wetenschappelijke rapporten citeren die aantonen dat dit systeem klimaatontwrchting en het instorten van ecosystemen veroorzaakt.’
Het komt niet uit de lucht vallen, dat er ook in ons land pogingen zijn om onze burgerrechten op vlak van milieudossiers in te perken, om klimaatactivisten af te schilderen als criminelen. Het is een duidelijke trend in tal van West-Europese landen die zogenaamd de democratie hoog in het vaandel dragen. En dus was het niet verwonderlijk dat aan het begin van de zomervakantie – de zogenaamde komkommertijd waar er in de media meer ruimte is voor allerlei polemieken – een vertrouwelijk rapport van het OCAD werd gelekt naar een journalist van Het Laatste Nieuws. Die haalde er enkel dingen uit over klimaatactivisten.
Wat er voor de rest in het rapport staat, weten we nog altijd niet. In die zin kan je ook niet op een fatsoenlijke en democratische wijze het debat voeren over de inhoud van het rapport. De vraag is of dat ook ooit de bedoeling was. Want een resem N-VA-politici stond klaar om de voorzet van de journalist op geconcerteerde wijze binnen te koppen. Een N-VA-minister die moet zorgen voor de verdediging van ons land vond het jammer dat Anuna De Wever niet vervolgd werd. In het OCAD-rapport zou namelijk De Wever als enige individu genoemd worden voor haar systeemkritiek en radicale analyse van het kapitalisme. Ook Code Rood werd geviseerd, want die hanteren burgerlijke ongehoorzaamheid als directe actievorm.
In de Kamer eiste een N-VA-parlementslid – een ex-lid van de extreemrechtse organisatie Schild & Vrienden – een hoorzitting over ‘radicalisering en geweld uit extreemlinkse hoek’. En, de debatfiche ging goed rond in de Vlaams-nationalistische partij, ook een Vlaams parlementslid kwam in actie. Hij viel de vzw Labo aan, want die zou zogezegd subsidies krijgen om bedrijven te vernielen. Wat natuurlijk je reinste onzin is, maar het is uiteraard de framing die telt, en wat ervan blijft hangen in de publieke opinie.
Zou het toeval zijn, net op het moment dat in heel Europa extreemrechtse organisaties aan belang winnen en dreigen met geweld – het was toch Dries Van Langenhove die met een machinegeweer poseerde en niet een klimaatactivist? – er een framing wordt gecreëerd die louter focust op linkse activisten en hen portretteert als een gevaar voor de nationale veiligheid?
Want stel je voor, zij durven het economisch systeem bekritiseren en wetenschappelijke rapporten citeren die aantonen dat dit systeem klimaatontwrchting en het instorten van ecosystemen veroorzaakt. Bij een dergelijke framing blijven de gevestigde machten en de winstmodellen van multinationals mooi buiten beeld. Sterker nog, in dezelfde periode krijgen fossiele bedrijven als Ineos handenvol subsidies voor nieuwe fabrieken om wegwerpplastics te produceren op basis van olie uit fracking. En op Europees niveau wordt de Green Deal stap voor stap ontmanteld.
Anuna De Wever reageerde terecht boos op het OCAD-rapport. Ze noemt het een poging om de aandacht af te leiden. Zo schreef ze op Instagram: “Een genocidaire staat (Israël, red.) is gevaarlijker dan jonge mensen met een verfbus in de hand die protesteren tegen genocide en de klimaatcrisis. Als we dat niet meer zien, zijn we in een omgekeerde wereld beland.”
Dat voorbeeld van de verfbus komt niet uit de lucht vallen. In Groot-Brittannië kreeg de jonge activiste Phoebe Plummer twee jaar effectieve celstraf opgelegd voor het gooien van tomatensoep op het met glas bedekte Zonnebloemenschilderij van Vincent van Gogh in de National Gallery. En Roger Hallam, mede-oprichter van Extinction Rebellion en Just Stop Oil, kreeg vijf jaar cel voor zijn deelname aan een Zoom-gesprek voor het plannen van protestacties op de M25-snelweg.
Veroordelingen die haaks staan op de traditie in het land om milde straffen uit te spreken voor acties van burgerlijke ongehoorzaamheid. Het maakt verdedigers van mensenrechten er terecht heel ongerust. Ze wijzen erop dat de lange straffen er allemaal kwamen nadat Lord Walney, die werd benoemd tot adviseur van de vorige regering op het gebied van politiek geweld, een omstreden rapport publiceerde. Daarin werd opgeroepen om groepen zoals Just Stop Oil en Extinction Rebellion te hernoemen als “extreme protestgroepen” en te onderwerpen aan strenge beperkingen zoals die worden toegepast op terroristische organisaties. Allemaal niet zo onschuldig, toen begin dit jaar Walney uit zijn functie werd ontheven toen bleek dat hij werkt als adviseur voor defensie- en oliebedrijven.
Ook bij onze Noorderburen zijn er verontrustende tendenzen. Zo stemde begin juli de rechtse meerderheid in het parlement een motie die oproept te onderzoeken of het Europees Verdrag van Aarhus kan worden opgeheven. Want zo staat het in de motie, ‘het Verdrag van Aarhus legt verplichtingen op aan lidstaten op het gebied van toegang tot milieu-informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter in milieuzaken’.
Daar wil rechts dus van af, dat burgers gebruik maken van hun democratische rechten. Stel je voor dat mensen actief informatie opvragen over vervuilende bedrijven, recht op bezwaren formuleren bij de aanvraag voor onder meer omgevingsvergunningen, en gebruik maken van de beroepsmogelijkheden die de wetgever heeft voorzien. Niet toevallig spoort de Nederlandse motie volledig met uitspraken van de Vlaamse christendemocratische minister voor landbouw en omgeving.
Die vindt niet alleen dat de mogelijkheden om in beroep te gaan tegen omgevingsvergunningen ingeperkt moet worden. Hij vindt dat ‘wie een onrechtmatig beroep instelt tegen een vergunning, daarvoor bestraft moet worden’. Rechtse ministers die actief de rechtsstaat willen uithollen, ze zijn er dus ook in Vlaanderen. De tijd dat de christendemocraten zich profileerden als de rentmeesters en dus zorgdragers van mens en natuur, die ligt ver achter ons.
Terug naar Nederland. Daar worden al enkele jaren klimaatactivisten op intimiderende wijze hard aangepakt door de politie. Daarbij gaat het onder meer om de arrestatie van een activist met haar kind aan de hand voor een schoolpoort, of ’s morgens om zes uur binnenvallen om iemand uit zijn bed te lichten. Alsof het zware criminelen zijn. Je houdt het niet voor mogelijk, maar het gebeurt onder onze ogen. Gelukkig zijn er nog kritische blikken die deze kwalijke tendenzen aan de kijk stellen.
Zo is er de VN-rapporteur Michel Forst die ontzet is over de behandeling van vreedzame klimaatactivisten door de Nederlandse overheid. Hij noemt de veroordelingen voor opruiing ‘hardvochtig en buitenproportioneel’. Forst is ook bezorgd over de repressie van klimaatactivisten in andere Europese landen. Forst beschouwt die repressie terecht als een grote bedreiging van de democratie en mensenrechten.
Het geheel schetst geen fraai beeld. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties Antonio Gutteres sprak in 2022 al gevleugelde woorden toen hij stelde dat ‘niet klimaatactivisten, maar landen die de productie van fossiele brandstoffen nog verhogen, de echt gevaarlijke radicalen zijn’. Maar het gaat dus niet enkel om die landen, de gevaarlijk geradicaliseerden zijn diegenen die bewust het aan olie- en gasverslaafde economisch systeem ten allen prijze willen verder zetten. En dus vergunningen geven voor de uitbreiding van de productie van de petrochemische nijverheid zoals Ineos. De Amerikaanse president Trump is natuurlijk het meest extreme voorbeeld van het criminaliseren van klimaatactivisten en stimuleren van olie en gas, met zijn gecombineerde aanval op de democratie en op de vergroennig van het energiesysteem. Drill, baby drill, het is een leuze die ertoe zal leiden dat geen enkele baby nog een veilige, laat staan zorgeloze toekomst tegemoet gaat.
Er valt uit dit alles veel te leren. Eén zaak is alvast helder. Rechts is kampioen in het opzetten van framing – deze keer: ‘klimaatactivisten zijn criminelen’, waarop ze links verleidt om dat tegen te spreken binnen hun frame. Waardoor je het gewoon versterkt.
Terwijl op vlak van klimaat de grootste dreiging komt van politici die aan de hand lopen van gas- en oliebedrijven en de hieraan verslaafde industrieën zelfs nog subsidieert. En dat heeft heel concrete gevolgen: zo is bijvoorbeeld door de klimaatontwrichting het aantal hitte-gerelateerde doden in de vroege Europese hittegolf dit jaar verdrievoudigd. En hoe crimineel is het niet dat olie- en gasbedrijven, nadat ze honderden miljarden winst per jaar maken, hun investeringen in hernieuwbare energie terugschroeven.
Het zou goed zijn mocht OCAD voor hun volgend rapport een dreigingsanalyse maken van deze echte gevaarlijke radicalen. Zij gaan voluit voor georganiseerde onveiligheid omwille van kortzichtig winstbejag.
Dirk Holemans is coördinator van Oikos, denktank voor sociaal-ecologische verandering.
