‘Academische vrijheid zonder Palestijnse vrijheid is slechts een schijnvrijheid’

‘Israëls genocidale campagne tegen Gaza en haar onderwijsinstellingen dwingt ons tot reflectie: in hoeverre zijn onze universiteiten medeplichtig aan deze vernietiging? Welke kennis koesteren we, en welke laten we verdwijnen?’, schrijft Elif Lootens

Vanuit een detentiecentrum in Louisiana schreef Mahmoud Khalil, prominent studentactivist aan Columbia University: “Mijn arrestatie was het directe gevolg van het uitoefenen van mijn recht op vrije meningsuiting terwijl ik pleitte voor een vrij Palestina en een einde aan de genocide in Gaza.” Zijn brief trok wereldwijd aandacht nadat de Amerikaanse immigratiedienst (ICE) hem arresteerde en een uitzettingsprocedure startte. Khalil werd het gezicht van het protest aan Columbia, en daarmee ook doelwit van pro-Israëlische lobbygroepen. President Donald Trump kondigde aan dat “veel meer arrestaties” zullen volgen.

Vorige maand schrapte de Amerikaanse overheid 400 miljoen dollar aan subsidies voor Columbia. Columbia universiteit kreeg de opdracht om “de veiligheid van Joodse studenten te garanderen.”

Recent maakte het bestuur bekend grotendeels aan die eisen tegemoet te komen: protestregels worden aangescherpt, een officiële definitie van antisemitisme aangenomen, en een nieuw veiligheidsteam zal arrestaties op de campus kunnen uitvoeren.

Universiteiten zijn geen neutrale bastions van kennis

De mythe van de universiteit als apolitiek toevluchtsoord van objectieve kennis houdt geen stand. Enerzijds groeit het wereldwijde pleidooi voor ‘dekolonisatie van het onderwijs’, waarin gewezen wordt op de koloniale wortels van universiteiten. Anderzijds zien we een toenemende aanval op kritische theorieën, vaak bestempeld als ‘woke’ of ‘antiwesters’. Universiteiten bevinden zich midden in deze strijd, zeker nu pro Palestijnse stemmen steeds vaker gesanctioneerd worden.

Hoewel universiteiten neutraliteit claimen, bestempelen ze pro-Palestijnse uitingen als bedreigend, terwijl ze hun banden met Israëlische universiteiten of bedrijven die actief zijn in de bezette gebieden gewoon aanhouden. Wat betekent academische vrijheid in zo’n context, waarin bepaalde stemmen structureel worden onderdrukt?

Scholasticide: de vernietiging van onderwijs als oorlogswapen

Israël heeft alle universiteiten in Gaza vernietigd – een daad die de Palestijnse academica Karma Nabulsi ‘scholasticide’ noemt: de systematische en opzettelijke vernietiging van het Palestijnse onderwijssysteem. Universiteiten zoals die van Gaza, Al-Azar en Al-Quds Open University zijn gebombardeerd. Ook archieven, bibliotheken en musea – zoals het Centrale Archief van Gaza en het Rafah Museum – zijn doelwit geweest.

De Palestijnse Feministische Collectief spreekt zelfs van sophicide: het opzettelijk vernietigen van inheemse kennisvormen, gedragen door ouderen en vrouwen. Het vermoorden van academici zoals dichter Refaat Al-Areer is daarvan een schrijnend voorbeeld.

De Israëlische universiteit als verlengstuk van het militaire apparaat

De repressie stopt niet bij Gaza. In Israël zelf werd de Palestijnse feministische professor Nadera Shalhoub-Kevorkian geschorst aan de Hebreeuwse Universiteit nadat ze in een podcast opriep tot de afschaffing van het zionisme. Tijdens haar ondervraging werd ze geconfronteerd met haar academisch werk over kolonialisme en geweld – artikelen die jaren geleden verschenen. Meer dan honderd collega’s tekenden een open brief in haar steun, maar uiteindelijk nam ze ontslag.

Volgens haar voormalige student, Maya Wind, toont deze zaak hoe Israëlische universiteiten structureel bijdragen aan de bezetting. In haar boek Towers of Ivory and Steel legt Wind bloot hoe instellingen als de Hebreeuwse Universiteit betrokken zijn bij militaire technologie, inlichtingentraining, wapensystemen, en juridische strategieën die gericht zijn op het afweren van internationale vervolging.

Ook buiten Israël zijn universiteiten diep verstrengeld met militaire en industriële belangen. Columbia University heeft meer dan 1,3 miljard dollar geïnvesteerd in wapenbedrijven zoals Lockheed Martin. Harvard en LSE bezitten aandelen in ondernemingen die direct betrokken zijn bij de bezetting van Palestina. Deze verwevenheid van kennisproductie en kapitaal heeft verstrekkende gevolgen voor wat gezegd mag worden binnen de muren van de academie.

Kritische stemmen monddood gemaakt

De repressie is tastbaar. In april gaf Columbia University de politie opdracht om met geweld de studentenprotesten in Hind’s Hall neer te slaan. In Texas werd Dr. Jairo Fúnez-Flores tijdelijk geschorst voor pro-Palestijnse tweets. Jodi Dean, een Amerikaanse professor, werd verboden om nog les te geven nadat ze een opiniestuk publiceerde met de titel “Palestine Speaks for Everyone”.

In Duitsland overweegt het ministerie van Onderwijs sancties tegen academici die zich uitspraken tegen het onderdrukken van pro-Palestijnse stemmen. In Zwitserland waarschuwden meer dan 500 wetenschappers voor een groeiend anti-intellectueel klimaat, waarbij kritische vakgebieden zoals postkoloniale of migratiestudies onder druk komen te staan.

Wat is academische vrijheid waard zonder vrijheid voor Palestina?

Academische vrijheid is al lang precair op het punt van Palestina. De zaak van Steven Salaita – wiens benoeming in 2014 werd ingetrokken vanwege zijn kritiek op Israël – is slechts één voorbeeld. Vaak wordt het label ‘antisemitisme’ ingezet om legitieme kritiek te smoren, vooral wanneer die afkomstig is van Arabische, moslim-, Palestijnse of joodse academici met expertise in koloniale of Midden-Oostenstudies.

Wat we zien is geen passieve onwetendheid, maar een actieve keuze tot uitsluiting – een ‘regime van onwetendheid’ dat Palestijnse geschiedenissen en perspectieven buiten de poorten van de universiteit houdt.

Tijd voor een breuk

Zoals Aimé Césaire ooit schreef: het koloniale geweld dat elders wordt toegepast, keert als een boemerang terug naar het thuisfront. De onderdrukking van pro-Palestijnse stemmen op universiteiten is een rechtstreeks gevolg van dit mechanisme. Het huidige moment normaliseert niet alleen het geweld tegen Palestijnen, maar stelt gevaarlijke precedenten die academische vrijheid wereldwijd bedreigen.

Israëls genocidale campagne tegen Gaza en haar onderwijsinstellingen dwingt ons tot reflectie: in hoeverre zijn onze universiteiten medeplichtig aan deze vernietiging? Welke kennis koesteren we, en welke laten we verdwijnen?

Als elke generatie, zoals Edward Said stelt, het concept ‘academische vrijheid’ opnieuw moet bevragen, dan is het onze taak om dit te doen te midden van scholasticide. Want academische vrijheid zonder Palestijnse vrijheid is slechts een schijnvrijheid.

Elif Lootens is socioloog aan de Universiteit Gent. Ze doet onderzoek naar de invloed van de neoliberalisering van universiteiten op antikoloniale kennisproductie.