Het debat over de gekapte bomen in Deurne-Zuid gaat niet alleen over bomen. Het gaat over veel meer zoals bestuurscultuur en de invulling van democratie. Dat schrijft Matthias Vangenechten, die dit academiejaar als doctoraatsonderzoeker in het omgevingsrecht begint aan UAntwerpen.
1. Laat ik beginnen met niet overbodig te herhalen dat bomen van groot belang zijn. Juist de bomen in gebieden waar er weinig groen is, hebben extra effect. Stedelijk groen tempert het hitte-eilandeffect, vangt de gevolgen van klimaatverandering op en helpt mensen fysiek en mentaal ontspannen, met alle gezondheidsvoordelen van dien.
Toch blijft de bebouwingsgraad in de dertien Vlaamse centrumsteden stijgen. Waar in 2023 in de dertien Vlaamse centrumsteden gemiddeld 54,7% van de oppervlakte is bebouwd, is het gemiddelde in Vlaanderen 28,9%. In Antwerpen loopt dat op tot 77,9%.
Het belang van stedelijk groen komt ook terug in de Europese Natuurherstelwet. Lidstaten moeten ervoor zorgen dat er tegen 2030 geen nettoverlies is van stedelijke groene ruimte en boomkroonbedekking.
De Natuurherstelwet richt zich niet op het aantal bomen, maar gebruikt de boomkroon als referentiepunt. Het duurt immers een tijdje vooraleer pas aangeplante bomen voor evenveel koelte, schaduw en biodiversiteit zorgen als volgroeide bomen met een dik bladerdek.
2. De protesten in Deurne-Zuid moeten ook een wake-upcall zijn voor besturen dat bomen een groot publiek belang hebben met een sterke mobilisatiekracht wanneer ze dreigen te sneuvelen. Niet alleen spelen de nuttige functies van bomen een rol, bomen hebben ook een culturele en sociale betekenis. Ze vormen een gedeeld geheugen dat generaties met elkaar verbindt, brengen buurten bij elkaar en zijn een bron van gezamenlijke zorg.
Wanneer bomen worden gekapt, verdwijnt er een stuk gedeelde leefwereld. De protesten hiertegen is democratie in volle actie: mensen die zich verenigen om op te komen voor publieke zaken wanneer politieke besturen die uit het oog verliezen. Ze hebben in elk geval meer met democratie te maken dan van bovenaf een bomenkap opleggen op de lege maag van een hele buurt.
3. Het valt op dat er politieke verbazing was over het protest. Ik verbaas me over de verbazing. Die verraadt namelijk dat het bewezen belang van bomen nog wordt onderschat en dat er te weinig werk is gemaakt van het voortraject. Als er wel voldoende energie in het voortraject was gestoken, dan was onvrede van deze omvang zeker gecapteerd.
De les hier is dat het noodzakelijk is om als bestuur vooraf rechtstreeks te overleggen met de buurt voor er sprake is van een conflict en hen mee te laten denken over mogelijke oplossingen. Dat is zoveel meer dan een bestuur dat burgers een avond uitnodigt om te luisteren naar plannen die al vastliggen. Als “participatie” op die manier wordt ingevuld, hebben burgers geen andere keuze actie te voeren, juridische stappen te ondernemen of zich vast te ketenen aan bomen.
Tijdig aandacht besteden aan het proces en burgers effectief betrekken zorgt voor méér democratische kwaliteit en een gezonder vertrouwen in het bestuur. Bovendien weten burgers als geen ander wat er leeft in hun buurt en kunnen ze een waardevolle bijdrage leveren aan een ontwerp. Als het doel is om het beste mogelijke beleid te voeren, waarom die burgerexpertise dan onbenut laten?