‘Levenslang leren is meer dan louter opleiding: daarom moet volwassenenonderwijs hoger op de agenda’

‘Het volwassenenonderwijs is enerzijds het sluitstuk van het secundair onderwijs, anderzijds de motor van levenslang en levensbreed leren’, schrijft de topman van het katholiek onderwijs, Lieven Boeve.

In het Vlaams onderwijs wordt er volop hervormd en dat vertaalt zich in de nodige media-aandacht. Vreemd dat de ingrijpende hervormingen in het volwassenenonderwijs daarbij in de schaduw blijven. Nochtans ziet de wereld van het volwassenenonderwijs er vanaf 1 september 2019 helemaal anders uit. De lerarenopleiding en het hoger beroepsonderwijs zijn vanaf dan opgenomen in het hoger onderwijs. Centra leggen zich dan volledig toe op kwaliteitsvol secundair volwassenenonderwijs als partner voor levenslang en levensbreed leren in Vlaanderen. En daartoe hebben ze een beweging van schaalvergroting ingezet.

Levenslang leren is meer dan louter opleiding: daarom moet volwassenenonderwijs hoger op de agenda.

Inzake levenslang leren hinken we in Vlaanderen ernstig achterop. Met 7 procent zitten we stevig onder het Europese gemiddelde en het streefcijfer van 15 procent dat Vlaanderen tegen 2020 vooropgesteld heeft. Tegelijk neemt de nood eraan hand over hand toe: snelle technologische veranderingen, demografische verschuivingen, superdiversiteit en de evolutie naar een kenniseconomie vormen aanleidingen om jezelf als werknemer regelmatig bij te scholen of bijkomend te ‘professionaliseren’. Dit past in de ambitie om mensen langer te laten participeren op de arbeidsmarkt.

Levenslang en levensbreed leren is echter meer dan louter opleiding, maar zeker ook continue vorming en persoonlijke ontwikkeling. Zelfs de OESO, die in de eerste plaats bekommerd is om de economische ontwikkeling van haar leden, legt de nadruk op meer generieke, zogenaamd 21ste-eeuwse vaardigheden en attitudes, en minder op specifieke technieken die na enkele jaren alweer achterhaald zijn. Zo staan begrippen als ondernemerschap, digitale geletterdheid, probleemoplossend vermogen, creativiteit, werkethos en verantwoordelijkheidszin centraal. Maar vorming gaat verder dan wat we nodig hebben voor de arbeidsmarkt. Vorming rust mensen toe te participeren als actieve en verantwoordelijke burgers aan deze snel veranderende samenleving. En ze biedt mensen een horizon van cultuur, identiteit en betekenis, in een context waarin die niet langer vanzelfsprekend zijn.

Arbeidsmarktgerichte opleidingen voor volwassenen (zoals onder meer bij SYNTRA en VDAB) bewijzen dagelijks hun nut. Voor opleidingen die uitdrukkelijker inzetten op bredere maatschappelijke participatie en persoonsvorming moet je echter in het volwassenenonderwijs zijn. Want dat is waar onderwijs goed in is: leren leren, leren werken en leren leven gaan er hand in hand. Opleidingen die al deze aspecten combineren, vergroten de kansen op duurzame tewerkstelling, bevorderen maatschappelijke integratie en zijn een oefenplaats voor volwaardig burgerschap.

Persoonlijke aanpak op maat van volwassenen

Dat leren gebeurt steeds flexibeler en mobieler. Denk maar aan de technologie die wordt ingezet in de ondersteuning van leerprocessen, zoals social media en virtual/augmented reality. Ook de manier waarop het leren aangeboden wordt, met afstands- en blended learning (dat laatste is een combinatie van online en face-to-face onderwijs), zal ervoor zorgen dat leren meer en meer losgekoppeld wordt van tijd en plaats.

De gepersonaliseerde benadering van het volwassenenonderwijs zorgt ervoor dat opleiding en vorming heel gericht en doeltreffend worden ingezet. De lerende wordt een ‘prosument’, geeft het leerproces in dialoog met de leraar mee vorm en leert zelf bij door collega-lerenden te ondersteunen. Zelfsturing zorgt voor medeverantwoordelijkheid, nog volgens de OESO een van de grootste succesfactoren. Op die manier ontstaat er een grote variëteit aan leeromgevingen, leerroutes en leervormen voor alle niveaus op de leerladder.

Aandacht voor kansengroepen

In het bijzonder levert het volwassenenonderwijs een geschikt antwoord op de grote competentiekloof tussen hoogopgeleiden en laaggeschoolden omdat het nieuwe kansen biedt aan wie niet- of foutgekwalificeerd uit het secundair onderwijs uitstroomde. Zo verhelpt het de schaarste op arbeidsmarkt, en opent het bredere perspectieven op maatschappelijke integratie en persoonlijke identiteitsvorming. Toch blijkt de toegang tot opleiding en vorming door tal van drempels (zowel financieel als maatschappelijk) problematisch voor wie het vaak al moeilijk heeft in onze maatschappij. Dat is een grote opportuniteit, want investeren in kwetsbare groepen levert een hoog maatschappelijk rendement op.

De ervaring leert dat deze groepen baat hebben bij gerichte informatie en adequate stimulering. Dat kan financieel, maar ook door aandacht te geven aan begeleiding, onder meer via ondersteuning van wie laaggeschoold is bij het leren maar ook door het actief valoriseren en erkennen van al verworven competenties en kwalificaties, en van informeel leren. Ook voor de centra zelf vormt dat een enorme uitdaging, omwille van het nieuwe financieringssysteem dat een grotere focus legt op kansengroepen.

Katholiek volwassenenonderwijs?

Vorming is nooit neutraal, maar wordt gekleurd door hoe we naar mens en samenleving kijken. Het mag daarom niet verbazen dat ook in het netwerk van katholieke onderwijsinstellingen het volwassenenonderwijs een prominente plaats heeft. De missie ervan sluit nauw aan bij het project van de katholieke dialoogschool. De pedagogische projecten van onze centra zetten in op vorming die cursisten toerust vrije, competente en solidaire personen te worden die zin en betekenis vinden in leven en samenleven. Vorming maakt cursisten klaar voor een steeds complexere en sneller evoluerende wereld. Ze leren deze wereld ontdekken en gaan met engagement, kritische zin en creativiteit aan de slag. Zo zijn cursisten in staat om bij te dragen tot een open, zinvolle, verdraagzame en duurzame samenleving.