‘Kunnen we sociale vrede eisen zoals Zuhal Demir beweert?’

‘De nieuwe Iron Lady van N-VA, Zuhal Demir, eiste in de Kamer sociale vrede op basis van een clausule in het IPA’, schrijft onderzoeker Stan De Spiegelaere. Maar wat klopt daarvan? De Spiegelaere legt stapt voor stap uit dat IPA geen garantie is voor sociale vrede en dus niet kan afgedwongen worden.

De N-VA heeft er een nieuwe ‘Iron Lady’ bij. Zuhal Demir trok de laatste weken de aandacht door twee scherpe uithalen. Naast haar uitspraak over de werkloosheidsuitkeringen (‘als ze de rekening niet kunnen betalen, zullen ze wel harder zoeken’), waarschuwt ze de vakbonden dat het gedaan moet zijn met staken. Reden? Er is een Inter-Professioneel Akkoord en daar staat een clausule van sociale vrede in. Actievoeren, extra eisen op tafel leggen of een staking organiseren is voor haar uitgesloten. Haar achternaam (Demir is ijzer in het Turks) heeft ze alvast niet gestolen.

Clausule sociale vrede: relatief en absoluut

Maar wat klopt ervan? In elke CAO zit er een impliciete clausule van sociale vrede. De reden voor de beide sociale partners om een akkoord te sluiten is, enerzijds voor de vakbonden, de garantie rond bepaalde voordelen en loonstijgingen, en, anderzijds voor de werkgevers, de garantie dat het bedrijf/de sector niet plat gaat. Vaak gaat het om een relatieve sociale vrede. De partijen gaan akkoord dat ze niets extra meer zullen eisen rond de in het akkoord geregelde thema’s. Sluit je een akkoord over de lonen, dan mogen er geen extra looneisen komen. Een dergelijke clausule zit eigenlijk impliciet in elke CAO vervat. De sociale vrede clausule kan ook absoluut zijn. In dat geval engageren de bonden en werkgevers zich om geen enkele bijkomende eis te stellen en geen enkele actie op te zetten voor de looptijd van het akkoord. En dergelijke clausule moet expliciet opgenomen worden en dat is bij het IPA niet het geval.

In het ontwerp van IPA 2015-2016 staan er enkele paragrafen onder de titel ‘verdere uitwerking en sociale vrede’. Niets in de paragrafen suggereert dat het gaat om een clausule van absolute sociale vrede. De tekst stipuleert enkel dat de partijen alles in het werk zullen stellen voor een integrale implementatie van het akkoord, onder andere op sectorniveau, en dát moet zorgen voor de nodige sociale vrede.

In geen enkel ander IPA is er trouwens een clausule van sociale vrede opgenomen. Reden? Een IPA zet de grote lijnen uit en legt een maximum loonsverhoging vast. De exacte loonsverhoging wordt sectoraal afgesproken, en voor die onderhandelingen mogen de vakbonden (en de werkgeversorganisaties) nog steeds eisen stellen en die kracht bijzetten met acties.

Vele zaken niet behandeld

Daarnaast kan een IPA onmogelijk alle thema’s behandelen uit alle sectoren en bedrijven. De sociale vrede clausule is dus maar beperkt tot de thema’s die in het IPA besproken worden. Het is over die thema’s dat de bonden en werkgeversorganisaties geen verdere eisen zullen stellen in de volgende twee jaar.

Politieke eisen rond een eerlijke fiscaliteit (u weet wel, een vermogens(winst)belasting) werden niet opgenomen in dit akkoord (dat zou trouwens niet kunnen). Het staat de bonden dan ook vrij om rond deze thema’s standpunten te formuleren, eisen te stellen en acties te ontwikkelen. Hetzelfde geldt voor de pensioenleeftijd, ook dat is geen materie van het IPA, en daarover kan nog stevig gebakkeleid worden.

En de indexsprong? Dat is een ander paar mouwen. Men kan stellen dat het akkoord de loonsevolutie regelt en dat daarmee de discussie over de indexsprong geregeld is. Aan de andere kant ging elke voorgaand IPA over loonsverhogingen onafhankelijk van de evolutie van de index. In die optiek hebben de bonden ook het volste recht daarover eisen te ontwikkelen en acties op te zetten.

Sociale vrede niet voor morgen

Door het tekenen van een IPA is er dus geen garantie op sociale vrede. In de sectoren kan het nog steeds mislopen en over alle niet-besproken thema’s staat het beide partijen vrij om eisen te stellen en acties op te zetten. Toch zien we uit de stakingscijfers dat er in jaren mét een IPA minder gestaakt wordt dan in de jaren zonder IPA. De laatste nationale stakingen (tegen Michel I, Di Rupo en het generatiepact) vielen telkens in jaren waarin er geen interprofessioneel akkoord mogelijk was. Is een IPA dan een garantie dat er geen nationale stakingen uitbreken? Helaas, het IPA afgesloten voor 1993-1994 kon niet verhinderen dat het land plat ging tegen het Globaal Plan van de toenmalige regering-Dehaene.

Ook nu kan de regering niet hopen op sociale vrede. De afwijzing van het ABVV en de zeer nipte aanvaarding van het ACV wijzen erop dat de maatregelen rond de index en de pensioenleeftijd op de maag blijven liggen en een clausule in het IPA zal maar weinig syndicalisten tegenhouden om op straat te komen.

Stan De Spiegelaere is onderzoeker aan het HIVA-KU Leuven (Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving) en actief bij Poliargus