Kroniek van de week: over de coronavolmachten en de eerste lessen

Premier Sophie Wilmès (MR)
Ewald Pironet

De voorbije week draaide rond de coronavolmachten van de regering-Wilmès II, het parlement dat zichzelf tijdelijk werkloos stemde, en de eerste lessen die we kunnen leren uit de coronacrisis. Knack-redacteur Ewald Pironet blikt terug.

1. Junta

‘Volmachten? Dit is de installatie van een voorzittersbewind.’

Hendrik Vuye (UNamur) en Veerle Wouters (Hogeschool PXL), Knack.be, 25 maart.

De regering-Wilmès II is niet alleen geen volwaardige regering, ze veegt ook nog haar voeten aan onze parlementaire democratie. Ze kreeg wel het vertrouwen van negen partijen in de Kamer, goed voor 84 parlementsleden op 150, maar steunt alleen op MR, Open VLD en CD&V, die al de ministers leveren.

Wilmès II kreeg ook volmachten van tien partijen in de Kamer, want hier stemde N-VA wél voor, naast Open VLD, CD&V, SP.A, Groen, MR, PS, CDH, Ecolo en DéFI. Maar die volmachten gelden alleen om de sociaaleconomische gevolgen van de coronacrisis te bestrijden, een omschrijving die nogal rekbaar is. En dat voor drie maanden, die één keer met drie maanden kunnen worden verlengd. Wilmès II is dus beperkt in samenstelling, opzet en tijd. Een volwaardige regering is iets anders.

Vorige week beschreven we al in de Kroniekop welke vunzige manier Wilmès II tot stand is gekomen: terwijl de burgers met de coronacrisis in hun hoofd zaten, kibbelden de partijvoorzitters over de macht en daarbij schuwden ze vuile trucs, achterbaks gemarchandeer en plat bedrog niet.

‘Bedrog van deze omvang is echt uitzonderlijk’, zei politoloog Carl Devos (UGnt) hierover op Knack.be, en hij wees erop dat de vertrouwensbreuk tussen PS-voorzitter Paul Magnette en de Vlaamse partijen (zeker met N-VA, SP.A en CD&V) verstrekkende gevolgen heeft de komende jaren: ‘Magnette is nog maar pas tot partijvoorzitter verkozen en zal dat waarschijnlijk nog een hele tijd zijn.’

Dat dit lelijke littekens zal achterlaten, is duidelijk. Devos: ‘Wij hebben een elitair politiek systeem. Een handvol mensen, de partijvoorzitters en hun secondanten, maken de regeringen. Persoonlijke relaties en vertrouwen zijn daarbij heel belangrijk.’ Het belooft weinig goeds voor toekomstige regeringsonderhandelingen of belangrijke politieke beslissingen.

PS-voorzitter Paul Magnette.
PS-voorzitter Paul Magnette.

Het was afwachten hoe de partijen die Wilmès II steunen, maar niet in de regering zitten, bij het beleid zouden worden betrokken. De oplossing is opmerkelijk. Elke week zal er een super-kern samenkomen, bestaande uit de ministers en alle partijvoorzitters die de regering steunen. Het zijn dus bijvoorbeeld niet de fractievoorzitters die daar aanwezig zullen zijn.

De partijvoorzitters, van wie sommigen zelfs niet verkozen zijn, zullen mee cruciale beslissingen nemen. Zonder pottenkijkers.

Op één uitzondering na: Bart De Wever stuurt wel N-VA-fractievoorzitter Peter De Roover. Voor de rest schuiven daar de partijvoorzitters aan, van wie sommigen zelfs niet verkozen zijn. Maar zij zullen wel mee cruciale beslissingen nemen. Zonder pottenkijkers. Zonder parlement. Zonder journalisten. De particratie regeert meer dan ooit.

‘Die super-kern, dat mag dan even super klinken, maar dit is gewoon een ander woord voor een junta’, zo schreven Hendrik Vuye (UNamur) en Veerle Wouters (Hogeschool PXL) in een opiniestuk op deze site. ‘Onze Grondwet kent dit orgaan niet. Bovendien wordt met geen woord gerept over deze super-kern in de volmachtenwet van de regering-Wilmès, zelfs niet in de memorie van toelichting. Dit is dus niets anders dan loepzuivere machtsusurpatie door een orgaan dat in rechte niet eens bestaat.’

De regering-Wilmès II is niet alleen geen volwaardige regering, ze negeert ook nog de parlementaire democratie.

Vuye en Wouters vervolgen: ‘De democratische legitimiteit van de super-kern is onbestaande. Sommige voorzitters die in de super-kern namens ons beslissen, hebben we niet eens verkozen. Meer nog, eentje stond zelfs op de lijst en raakte niet verkozen. Door wie zijn die voorzitters dan wel gemachtigd? Journalist Jan Segers van Het Laatste Nieuws heeft het ooit heel precies omschreven: de voorzitters worden ‘allemaal verkozen door ocharme 80.000 lakeien, de meesten onder hen zelfs zonder tegenkandidaat’. Democratisch is net even anders.’

De regering Wilmès II negeert de parlementaire democratie.

2. Tijdelijk werkloze parlementsleden

‘De Raad van State waarschuwt de regering dat ze de mensen- en grondrechten moet blijven respecteren.’

Stefan Sottiaux (KU Leuven), Knack.be, 25 maart

Het regeren met volmachten wordt vaak verdedigd vanuit de stelling dat in bijzondere tijden (en dat zijn het nu zeker) snelle beslissingen geboden zijn, en dat daarom het parlement best even buitenspel wordt gezet. Misschien, maar dan gaat men wel voorbij aan het feit dat bijvoorbeeld het sluiten van de restaurants, cafés en de niet-voedingswinkels door de regering werd genomen zónder volmachten. Net als de regels over social distancing, het afstand houden van elkaar om de coronacrisis te kunnen bezweren.

Premier Sophie Wilmès (MR)
Premier Sophie Wilmès (MR)

Vuye en Wouters citeren in dit verband in hun opiniestuk oud-SP.A-politicus en hoogleraar staatsrecht Johan Vande Lanotte: ‘Hoewel de snelheid van de besluitvorming vaak als rechtvaardiging voor het gebruik van de techniek (van volmachten) naar voren wordt geschoven, is de beslotenheid van de besluitvorming in vele gevallen de echte reden geweest. Onpopulaire maatregelen komen daardoor minder scherp en vooral minder vlug onder vuur te liggen.’ Dat lijkt nu ook eerder de echte reden te zijn.

Het parlement kent zichzelf in grote mate tijdelijke werkloosheid toe. Wel zonder het loonverlies.

De Raad van State formuleerde ook enkele duidelijke waarschuwingen bij de volmachten van Wilmès II, zoals grondwetspecialist Stefan Sottiaux (KU Leuven) hier al opmerkte: ‘De Raad merkt terecht op dat een aantal machten “zeer ruim” worden omschreven’, en ze ‘waarschuwt de regering dat de ze de mensen- en grondrechten moet blijven respecteren. Daarbij is de proportionaliteit belangrijk. Dat mensen hun tweede verblijven aan de kust voor een korte periode niet mogen bezoeken, kan proportioneel zijn. Maar op een bepaald ogenblik zal het eigendomsrecht, een grondrecht, meer in de kijker beginnen te lopen.’

Of neem het recht op familieleven: ‘Veel mensen kunnen bijvoorbeeld hun grootouders niet bezoeken. Daar waarschuwt men toch wel voor de gevolgen voor onze grondrechten’, aldus Sottiaux.

Hoe dan ook wordt het parlement met de volmachten drie maanden, en wellicht uiteindelijk zes maanden, buitenspel gezet. Het parlement heeft daar zelf mee ingestemd en kende zichzelf zo in grote mate tijdelijke werkloosheid toe. Wel zonder het loonverlies waar meer dan 1 miljoen landgenoten die ook in tijdelijke werkloosheid zitten mee te kampen hebben.

3. Verloren decennium

‘Corona duwt begrotingstekort richting 33 miljard.’

De Tijd, 27 maart.

Als alle steunmaatregelen voor het bestrijden van de sociaaleconomische gevolgen van de coronacrisis twee maanden blijven gelden, kunnen die de begroting 5,7 miljard euro kosten. Binnen de Nationale Bank is te horen dat we rekening moeten houden met een verslechtering van de begroting van 4 procent van het bruto binnenlands product (bbp). En we stevenden zonder corona al af op een tekort van 3 procent, dus samen wordt dat 7 procent of pakweg 33 miljard euro.

Premier Sophie Wilmès (MR)
Premier Sophie Wilmès (MR)

De Tijd zette dat immense cijfer toch wat in perspectief en noemt het betaalbaar, ‘zolang het eenmalig is’. Het rekensommetje dat de krant maakt, is eenvoudig: de Belgische overheid kon in februari geld lenen op 46 jaar tegen 0,8 procent rente. Tegen vergelijkbare tarieven van pakweg 1 procent op 50 jaar kost die 33 miljard euro een halve eeuw lang een behapbare 330 miljoen euro rente per jaar. En over een halve eeuw is die 33 miljard aan kapitaalaflossing ‘nog een habbekrats’, aldus de zakenkrant.

Na de financiële crisis van 2008 staan we opnieuw voor een ‘verloren decennium’.

Dat zal wel, maar het neemt niet weg dat we na de financiële crisis van 2008 opnieuw voor een ‘verloren decennium’ staan, zoals in Knack eerder werd beschreven. Het wordt weer jaren besparen en saneren, zweten en bloeden. We zijn trouwens heel benieuwd hoe de regering-Wilmès II dat zal aanpakken als na de zomer naast de gewone rekeningen ook de coronafactuur steeds duidelijker wordt en er beslist moet worden welke maatregelen er moeten worden genomen.

Waar zal dan bespaard worden? Of komen er hogere belastingen? Het wordt een bron van conflicten en armworstelen binnen Wilmès II en bij uitbreiding de super-kern. Of wie deze regering na de zomer mag opvolgen.

4. Lessen

‘Zieke kinderen naar de grootouders brengen, zullen we misschien nooit meer doen.’

Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven), VRT-journaal, 26 maart.

Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) had het tijdens een interview in het VRT-journaal over ‘gedragsveranderingen’ die we nu in België zien en die ‘ook zullen blijven. Dingen zoals zieke kinderen naar de grootouders brengen, zullen we waarschijnlijk niet meer doen. Misschien wel nooit meer. En misschien is dat wel een heel goede zaak.’

Viroloog Marc Van Rast (KULeuven)
Viroloog Marc Van Rast (KULeuven)

Interessante opmerking. Zouden we echt leren uit de coronacrisis? Vijf concrete vragen in dit verband:

– Als er nog eens ergens in de wereld een virus uitbreekt, met grote (dodelijke) gevolgen, zullen we dan ook in het begin nog weken herhalen dat handen wassen volstaat, of zullen we sneller waarschuwen en doortastende maatregelen nemen?

– Zullen we landgenoten ongecontroleerd laten terugkeren van een broeihaard, zoals we dat hebben gedaan met degenen die een maand geleden uit Italië terugkwamen? Zullen we reizigers die op Zaventem landen uit landen waar de epidemie heerst nog ongecontroleerd binnenlaten?

– Zullen we zorgen voor een voldoende voorraad van bijvoorbeeld FFP2-maskers, zodat ook onder meer de verzorgers in de rusthuizen goed beschermd hun job kunnen doen?

– Zullen we voldoende tests en analysemogelijkheden inslaan, zodat we iedereen met symptomen kunnen testen, zoals bijvoorbeeld hoogleraar microbiologie Herman Goossens (UAntwerpen) in Knackbepleitte?

– Zullen we net als in andere landen rampscenario’s opstellen, met oog voor de mogelijke gevolgen, zodat we in de toekomst beter zijn voorbereid?

5. Kritisch

‘Ook nu moeten we kritisch zijn voor de regering.’

Tinneke Beeckman, schrijfster en filosofe, De Standaard, 26 maart.

Tot slot nog dit citaat uit een column van schrijfster en filosofe Tinneke Beeckman in De Standaard: ‘Mag je wel kritisch zijn voor een regering in tijden van crisis? Het lijkt ongepast, want burgers hebben andere zorgen. Die opmerking hoor je geregeld, ook bij politici. Veel mensen hebben inderdaad – en terecht – andere bekommernissen dan complexe politieke principes: hun gezondheid, familie, werk en toekomst. Maar precies omdat deze coronacrisis alle aandacht opeist, en omdat er uitzonderlijke maatregelen worden getroffen, is een kritische blik belangrijk.’

We moeten kritisch zijn en blijven voor iedereen die in deze tijden enige macht heeft of verantwoordelijkheid draagt.

Zo is het. En we moeten nu niet alleen kritisch zijn en blijven voor de regering, maar voor iedereen die in deze tijden enige macht heeft of verantwoordelijkheid draagt. ‘Het getuigt van burgerzin om de politieke retoriek van crisis en noodzaak scherp te analyseren’, besluit Beeckman. Maak van de ‘politiek retoriek’ maar ‘alle retoriek’.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content