Een voorzichtige, maar ook meer politieke kersttoespraak van koning Filip op woensdag. De vorst ging in zijn jaarlijkse rede op 24 december ‘van ver weg naar dichtbij’, waarbij uiteindelijk Brussel een lichte tik op de vingers kreeg en ook andere politieke onderwerpen niet uit de weg werden gegaan. De hand van premier Bart De Wever was erin te zien, aldus Kemal Rijken.
Koning Filip was de afgelopen tijd meermaals te vinden in Brusselse wijken, waar hij meereed met de politie en sprak met buurtwerkers, schoonmakers en zorgpersoneel. In zijn kerstrede haalde hij hen aan: ‘Allemaal nemen ze hun taak ter harte, sommigen zelfs met heldenmoed. Maar ze zeggen me ook dat ze zich ontmoedigd en in de steek gelaten voelen tegenover de moeilijkheden waarmee ze kampen. Deze moeilijkheden zijn nog verergerd door de onredelijk lange duur van deze Brusselse regeringsvorming.’
Dat de regeringsformatie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest maar blijft aanslepen, is ook het paleis niet ontgaan. ‘Nu de uitdagingen waarmee de regio wordt geconfronteerd steeds prangender worden, doe ik een oproep aan de onderhandelaars om eindelijk overeenstemming te bereiken over een programma ten dienste van het gemeenschappelijk goed.’ Hierna volgde een ‘harde knip’ in de montage.
De oproep van Filip aan de Brusselse onderhandelaars doet enigszins denken aan die van zijn vader in 2011. In zijn 21 juli-toespraak van dat jaar hamerde koning Albert II er bij de formerende federale partijen op voort te maken. ‘Al uw medeburgers verwachten dit van u!’
Een begrotingsbeerput
Waarschuwing of niet, de toestand in Brussel is problematischer dan alleen het uitblijven van een nieuwe regering. Eerder onthulde De Tijd dat de Brusselse financiën de begrotingen rooskleuriger voorstellen dan ze in werkelijkheid zijn. Premier Bart De Wever (N-VA) sprak daarop van een beerput. ‘De politieke crisis in Brussel legt het jarenlange malgoverno in de hoofdstad bloot. De begrotingsbeerput wordt nu volledig opengetrokken. Hier bestaat een woord voor: oplichterij. Moge ook in Brussel het verantwoordelijkheidsgevoel zegevieren.’
De Wever laat zich geregeld kritisch uit over de situatie in Brussel, wat volgens sommigen weerspiegeld werd in de kerstrede van koning Filip. Die conclusie ligt voor de hand omdat de tekst van de toespraak altijd eerst langs de Wetstraat 16 passeert, waar hij door de premier wordt gelezen en – indien nodig – geamendeerd. Pas daarna kan hij door de vorst worden uitgesproken. Kortom: het is de tekst van de koning, maar hij is altijd politiek gedekt door de premier. Beiden ‘tekenen’ voor de inhoud, wat dit jaar opvallend zichtbaar was.
Bekend is dat de vorst en de premier een goede verstandhouding hebben. Naar verluidt voeren ze open gesprekken en werken ze constructief samen. Opvallend was echter het bezoek van De Wever aan Filip tijdens de begrotingscrisis, op 6 november. Er was geen sprake van een regeringscrisis en toch trok de premier naar het paleis. Niet om zijn ontslag aan te bieden, maar om tijd te winnen en daarbij de koning in te schakelen. De Wever stelde dat hij, indien zijn regering niet binnen uiterlijk vijftig dagen een begroting rond kreeg, alsnog zijn ontslag zou aanbieden.
Dat de koning staatsrechtelijk en praktisch gezien geen actieve rol speelde tijdens dat bezoek, leek De Wever niet te deren. De boodschap – ‘Sire, geef me vijftig dagen’, een echo van ‘Sire, geef me honderd dagen’ van voorganger Jean-Luc Dehaene – landde en kreeg extra gewicht doordat de koning mee in beeld was. En beeldvorming is vandaag allesbepalend in de politiek. Inmiddels is de federale begroting rond, maar in de kerstboodschap van Filip kwam het thema opnieuw aan bod:
‘De genomen maatregelen moeten bijdragen tot de sanering van de overheidsfinanciën, terwijl ons sociaal model en onze welvaart gevrijwaard worden. Vanzelfsprekend leidt zo’n complexe oefening, die de kern van ons gemeenschappelijk goed raakt, tot discussies en spanningen. Maar in deze materie is er geen wondermiddel of eenduidige oplossing,’ aldus Filip, die benadrukte dat hervormingen niet ten koste mogen gaan van solidariteit.
Eerder in zijn toespraak verwees de koning ook naar de klimaatconferentie in Belém en de oorlog in Oekraïne. ‘Ons land blijft het Oekraïense volk krachtig en vastberaden steunen. Ons standpunt in de kwestie van de Russische tegoeden doet daar helemaal niets aan af. Dit is de tijd waarin we binnen de Europese Unie allen solidair moeten zijn. We mogen ons niet uit elkaar laten spelen. Samen zijn onze democratieën veel sterker dan soms wordt gedacht.’
Het is duidelijk: de vingerwijzing naar Brussel, de passage over hervormingen en de boodschap over Oekraïne zijn thema’s waarmee premier De Wever zich de afgelopen tijd nadrukkelijk heeft geprofileerd. Iemand zou bijna durven vragen of de koning, net als op 6 november, opnieuw is ingezet. Eén ding staat vast: de hand van De Wever was in deze kersttoespraak goed zichtbaar. Dat belooft wat voor de toekomst.
Kemal Rijken is een Nederlands schrijver, politicoloog, historicus en België-kenner. In oktober verscheen zijn jongste boek Verbind en heers – hoe Nederland kan ontsnappen aan polarisatie.