‘Wie wil er nog magistraat worden?’

‘Wil het politiek beleid in dit land nog wel bekwame en toegewijde rechters?’ vraagt gewezen strafrechter Walter De Smedt zich af, naar aanleiding van het protest van de magistratuur tegen de pensioenplanning van de regering-De Wever.

Magistraten willen als reactie tegen de pensioenplannen van de regering dat “korte gevangenisstraffen” worden uitgevoerd. Kathleen Van de Vijver, woordvoerster van het gevangeniswezen, vindt dat “simpelweg onverantwoord”. Zover is het met de verwaarlozing van justitie gekomen.

Wat is er onverantwoord? De blijvende onderfinanciering en onderbemanning van justitie en de niet uitvoering van straffen onder de vijf jaar of simpelweg de toepassing van de wet?

Oud zeer

Ik heb het allemaal persoonlijk meegemaakt. Als vertegenwoordiger van de Antwerpse magistraten stelde ik in 1978 voor om te staken tegen het plan van de toenmalige minister van pensioenen Jos Wijninckx. Dat leverde mij mijn eerste aanvaring met de hiërarchie op.

Magistraten moesten toen werken tot hun zeventigste jaar en trokken dan, voor wat hen toen nog overbleef, de volledige wedde. Daar was een reden voor. Magistraten worden benoemd voor het leven. Omdat zij onafhankelijk en onpartijdig moeten zijn werd aangenomen dat hun financiële situatie geen aanleiding mocht geven tot inmenging of corruptie. Magistraten werden toen ook op latere leeftijd benoemd.

Omdat de meeste magistraten toen nog alleenverdieners waren en het aanvangsloon niet groot was, was het plan van Wijninckx voor velen een gevoelige streep door de rekening. Deze eerste aanslag op het statuut van magistraat is er dan toch gekomen. De wet Wijninckx stelde een plafond in voor alle pensioenen.

Ook de tweede aanslag op de magistratuur heb ik persoonlijk moeten ondervinden. Ik kreeg als strafrechter een veelpleger voor mij. Hij was reeds negenmaal veroordeeld voor steeds dezelfde inbraken in auto’s. Ik had hem kortgeleden tot achttien maand veroordeeld. Hij was simpelweg gewoon op straat gezet en had nog dezelfde dag dezelfde feiten gepleegd. Toen dacht ik: Wat zit ik hier te doen? Moet ik de maatschappij dan niet beschermen tegen dergelijke veelplegers? Dat de toenmalige justitieminister Stefaan De Clerck de niet uitvoering van straffen onder de drie jaar wou optrekken was voor mij zoveel als uitlokking van steeds dezelfde feiten.

Nog dezelfde namiddag na mijn vonnis van vrijspraak eiste de justitieminister in de media dat ik zou vervolgd en gestraft worden. Ik moest dan ook als verdachte van het misdrijf rechtsweigering voor het hof van beroep verschijnen. Omdat zowel de toenmalige eerste voorzitter als de procureur-generaal vergeten waren dat een rechter onschendbaar is voor de inhoud van zijn vonnis werd ik tot in cassatie vrij gesproken.

Aftopping pensioen

Wat is er intussen gewijzigd? De aftopping van het pensioen door de wet Wijninckx is niet meer genoeg. Het plan van de regering betekent een koopkrachtverlies van 30 tot 40 procent voor magistraten met pensioen. De huidige justitieminister Annelies Verlinden (cd&v) verzocht de magistratuur om de gevangenisbrieven voor wie minder dan vijf jaar kreeg “in te houden” om de overbevolking van de gevangenissen tegen te gaan.

Gevolgen

Iedereen klaagt terecht over het huidig geweld. Dat gaat niet enkel over schieten met een Kalasjnikov. Het geweld zit overal. Diefstallen en inbraken worden amper nog vervolgd. Gebrek aan capaciteit heet dat. Omdat het gevangeniswezen volkomen werd verwaarloosd wordt de bevolking nu voorgelogen dat thuis zitten met een enkelband hetzelfde is als een opsluiting. Om dergelijke onzin mogelijk te maken werd het strafrechtelijk beleid aan de rechter ontnomen en werd het aan één persoon, aan de justitieminister, gegeven. Parketmagistraten mogen er hun gedacht over geven maar zijn verplicht de richtlijnen van de minister uit te voeren: Simpelweg onaanvaardbaar!

Wie wil wat?

Omdat alle machten uitgaan van de Natie is het aan onze vertegenwoordigers, aan de wetgevende macht, om uit te maken wat er moet gebeuren. Dat doen de rechters niet. Zij passen enkel de wet toe. Van hen wordt ook verwacht dat zij de maatschappij beschermen, ook als de uitvoerende macht er zorgeloos mee omspringt. Wie van de rechters wil dat dan blijven doen? Iedere dag opnieuw trachten zij in de dossiers die hen worden voorgelegd de meest aangewezen oplossing te bedenken.

En iedere dag opnieuw wordt er met deze beslissingen niets gedaan. Je moet het kunnen vol houden om iedere dag opnieuw belachelijk te worden gemaakt. Bovendien komen er nu ook bedreigingen bij. Brussel en Antwerpen beleven Italiaanse en nu ook Franse toestanden.

Wie heeft er nog zin om als onderzoeksrechter in een safe house te gaan leven of rond te rijden in een gepantserde auto met bodyguards? Een voorstel aan de Antwerpse burgemeester: stel de bearcats, de twee pantserwagens van de politie, ter beschikking van het parket.

Wie wil het nog doen?

De jaarlijkse minimumvergoeding voor de eerstejaarsstagiairs-advocaten wordt opgetrokken van 26.580 euro naar 27.000 euro, maandelijks vooruitbetaalbaar. De jaarlijkse minimumvergoeding vanaf het tweede stagejaar wordt opgetrokken van 33.180 euro naar 33.600 euro. Als stagiair magistraat word je vergoed volgens het barema van een A1-attaché van de rechterlijke orde, m.a.w. 3.237,88 euro bruto per maand.

Moet je behoorlijk gek zijn om iedere dag opnieuw naar huis te keren met de frustrerende gedachte dat je voor niets, “voor nougabollen”, hebt gewerkt? Deze vraag werd voordien afgezwakt door de belofte van “een goed pensioen”.

Als ook dat een smoes wordt schiet er niet veel meer over om bekwame juristen naar de magistratuur te lokken. Misschien is dat wel het addertje onder het gras. Wil het politiek beleid in dit land nog wel bekwame en toegewijde rechters?

Rechtspraak aanvallen

“De tactiek om rechtspraak aan te vallen of opzij te zetten, is verre van onschuldig en past in een ruimere strategie van (extreem)rechts. Rechters die de wet toepassen op (extreem)rechtse leiders worden weggezet als handlangers van het establishment of omgedoopt als “activistische rechters”.

Zie wat er gebeurde in Frankrijk, waar Marine Le Pen een veroordeling opliep die haar deelname aan de presidentsverkiezingen bedreigt. Onmiddellijk klonk het refrein van zelfbeklag: Le Pen vergeleek zichzelf op groteske wijze met de Russische oppositieleider Navalny en haar aanhangers schreeuwden moord en brand over een “politieke afrekening”. Ondertussen moet de rechter in kwestie politiebescherming krijgen.

De boodschap is duidelijk: wie de wet toepast op machtige figuren, moet zich schrap zetten. Wie politici boven de wet plaatst, veroorzaakt chaos en ondermijnt de rechtsstaat.

Kijk maar naar de VS, waar het Congres Trump niet durfde af te zetten na de Capitool-bestorming. Het zette de poort wagenwijd open voor de huidige machtsgreep die Trump aan het uitvoeren is.

Bij ons gebeurt het niet op dergelijke brutale wijze maar met geldelijke handigheden. Het resultaat is echer hetzelfde.