Advocaten Sarah Vanneste en Jasmine Malekzadem zijn bezorgd over de recente clash tussen de Trump-regering en de advocatuur, en waarschuwen dat het ook in België en Europa belangrijk is om de rol van de advocaat binnen de democratische rechtsstaat te behouden.
Afgelopen vrijdag publiceerde de US “Equal Employment Opportunity Commission” (EEOC) een persbericht waaruit blijkt dat vier van ‘s werelds grootste advocatenkantoren (Kirkland & Ellis, Latham & Watkins, Simpson Thacher & Bartlett en A&O Shearman Sterling) met de regering van President Donald Trump een minnelijke schikking hebben gesloten om gratis juridische dienstverlening aan te bieden aan de Trump administration.
Deze toezegging van 600 miljoen dollar komt bovenop het bedrag dat de afgelopen maanden door andere kantoren is toegezegd. Het totaalbedrag komt daarmee naar schatting op $940 miljoen.
De schikkingen komen er nadat Trump enkele weken geleden de aanval had geopend tegen verschillende prestigieuze advocatenkantoren met een sterk beleid inzake “Diversity, Equity, Equality and Inclusion” (DE&I).
Begin maart 2025 werd een reeks presidentiële besluiten genomen tegen o.m. de advocatenkantoren Perkins Coie en Paul Weiss. Dit had tot gevolg dat hun veiligheidsaccreditaties zijn geschorst, hen de toegang tot overheidsgebouwen is ontnomen en hun cliënten de lopende contracten met de overheid zijn verloren.
De keuze voor deze twee kantoren is geen toeval. Perkins Coie stond Hillary Clinton als huisadvocaat bij tijdens haar race naar het Witte Huis in 2016 en in het verweer tegen Trump’s poging om het resultaat van de verkiezingen in 2020 te herroepen. Paul Weiss initieerde dan weer in 2021 een rechtszaak tegen een aantal bestormers van het Capitool.
Dezelfde besluiten maken het mogelijk om te onderzoeken of advocatenkantoren een vorm van “verboden discriminatie” (lees: DE&I-beleid) hanteren bij de werving en de promotie van stagiairs en medewerkers, de acceptatie van cliënten en de toegang tot evenementen.
Daarop schreef de EEOC op 17 maart 2025 twintig advocatenkantoren aan om de conformiteit van hun DE&I-beleid met de Civil Rights Act te onderzoeken. De Civil Rights Act verbiedt discriminatie op grond van ras, etniciteit, geloofsovertuiging, geslacht of herkomst. Trump meent dat de betrokken advocatenkantoren door het belang van een inclusieve werkomgeving te onderstrepen, al wie niet één van deze beschermde kenmerken heeft, zou discrimineren. Deze intellectueel oneerlijke lezing kan rekenen op valse legitimatie in conservatieve kringen. In het persbericht van de EEOC staat haar missie omschreven: “discriminatie moet worden uitgebannen, waar die zich ook manifesteert – ook binnen de elite-advocatenkantoren van ons land. Niemand staat boven de wet – en zeker de Balie niet”.
Op 20 maart 2025 heeft Paul Weiss een minnelijke schikking gesloten met de administratie van Trump waarbij zij heeft beloofd om haar DE&I-beleid af te schaffen, en $40 miljoen aan juridische dienstverlening aan te bieden.
Perkins Coie heeft daarentegen de tegenaanval ingezet en vraagt de rechter om het presidentieel besluit onwettig te laten verklaren. Intussen zijn 504 advocatenkantoren vrijwillig in deze procedure tussengekomen. Zij spreken van een “nooit eerder geziene bedreiging”.
Deze gebeurtenissen in de VS zijn een ongeziene bedreiging van de democratische rechtsstaat, omdat zij aantonen dat zelfs advocaten, onder druk, zowel juridische als fundamentele waarden aan de kant lijken te schuiven.
Daarom is de strijd die meer dan 500 Amerikaanse advocatenkantoren vandaag voeren bijzonder belangrijk. Hiermee onderstrepen zij wat DE&I binnen een advocatenkantoor echt inhoudt: het creëren van een veilige omgeving waarin advocaten met diverse achtergronden en ervaringen kunnen gedijen en een betekenisvolle bijdrage kunnen leveren, wat het kantoor in staat stelt om toptalent aan te trekken en wat vervolgens leidt tot uitzonderlijke juridische adviesverlening aan cliënten. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een divers team leidt tot innovatie, creativiteit, effectiviteit én tot een hogere werktevredenheid. Dat geldt ook voor de advocatuur. Daarom heeft de Orde van Vlaamse Balies (als hoogste bestuursorgaan van de meer dan 11.500 Nederlandstalige advocaten) in 2024 doelbewust de Adviesraad voor Diversiteit, Gelijkheid, Gelijkwaardigheid en Inclusie opgericht.
Perkins Coie herinnert er ook aan dat een advocatenkantoor uit advocaten bestaat die weliswaar de persoonlijke belangen van hun cliënten verdedigen en namens hun cliënten spreken, maar dat zij hun cliënten niet zijn. Om het recht op een eerlijk proces te garanderen is de advocaat onafhankelijk van overheden en rechtbanken.
Net als in de VS het geval is, moet elke advocaat-stagiair hier een eed afleggen. Die eed strekt ertoe getrouwheid te zweren aan de Koning, de Grondwet, en de wetten van het Belgische volk, en impliceert dat de advocaat geen zaak zal aannemen die zij naar eer en geweten niet rechtvaardig acht. Dit lijkt verloren te gaan door een blindelingse juridische dienstverlening ten behoeve van Trumpgezinde doelen. Ook na deze legislatuur wordt het moeilijk om als betrokken advocatenkantoren hiertegen te ageren, gelet op het belangenconflict.
Intimidatie van de advocatuur
De recente tendensen in het buitenland, maar ook in eigen land (denk aan de recente aanslag op een Antwerps advocatenkantoor gespecialiseerd in strafrecht) vormen opnieuw een bevestiging dat advocaten steeds meer geconfronteerd worden met intimidaties, en dat die ook van een overheid uit kunnen gaan.
Ondanks de nationale bescherming die al in vele Europese landen geldt, nam de Raad van Europa recent het eerste Verdrag aan dat zich expliciet richt op de bescherming van advocaten.
Dit Europees Verdrag ter bescherming van het advocatenberoep van 12 maart 2025 bepaalt dat advocaten geen gevolgen mogen ondervinden door identificatie met hun cliënten, zij de vrijheid van meningsuiting genieten en dat hun recht om de rechtsstaat te beschermen nationaal moet worden gegarandeerd.
België heeft dit Verdrag nog niet ondertekend, maar kan hierin een voortrekkersrol opnemen.
Het is meer dan ooit noodzakelijk in Europa om aan advocaten op alle niveaus bescherming te bieden, zodat zij de onafhankelijkheid van het beroep en de rol van de advocaat binnen de rechtsstaat behouden, zelfs wanneer er ongeoorloofde druk vanuit een overheid komt.
Het is correct dat de Balie nooit boven de wet mag staan. Maar een advocaat kan als enige diens stem gebruiken om de wet ten behoeve van een ander af te dwingen. België moet erover waken dat de intimidatie van de advocatuur niet geïmporteerd wordt in een land waar de rechtsstaat en DE&I meer zijn dan middelen om financiële belangen te dienen.
Sarah Vanneste is advocaat aan de Gentse balie.
Jasmine Malekzadem is advocaat aan de Gentse balie, wetenschappelijke medewerker aan de KU Leuven, en docent aan KdG.