In het corruptieonderzoek naar voormalig Eurocommissaris Didier Reynders (MR) vielen speurders binnen bij Reynders’ vertrouweling Jean-Claude Fontinoy én bij een Brusselse antiquair. Knack sprak met Philippe Engels, de journalist die het nieuws naar buiten bracht en eerder ook al een boek schreef over de Waalse toppoliticus. ‘Reynders’ man-in-de-schaduw was als bij toverslag altijd op de juiste plaats.’
Begin december onthulden Le Soir en Follow The Money dat het parket-generaal van Brussel uitzoekt of Didier Reynders geld heeft witgewassen. Zowel de Nationale Loterij als de antiwitwascel CFI had in meldingen aan Justitie immers verdachte transacties gesignaleerd, waarna speurders binnenvielen in de privéwoning van Reynders in Ukkel en zijn buitenverblijf in Vissoul.
Ruim een half jaar bleef het opvallend stil rond het onderzoek. Tot Franstalig onderzoeksjournalist Philippe Engels (59), vroeger aan de slag bij L’Echo en Le Vif, maandag op zijn website nationale4.be een nieuwe huiszoeking naar buiten bracht. Begin juni waren speurders in het dossier-Reynders blijkbaar binnengevallen bij O.T., een 55-jarige Brusselse antiekhandelaar.
‘Hij is een van de bekendste antiekhandelaren uit de Brusselse Zavelwijk, waar hij al jarenlang gevestigd is’, zegt Philippe Engels. ‘Ik ken hem indirect, omdat ik Didier Reynders en vooral zijn rechterhand Jean-Claude Fontinoy van nabij heb opgevolgd. Zo vernam ik dat Fontinoy vaak contact had met die antiquair.’
In december was er sprake van witwassen via loterijbiljetten. Ditmaal is de hypothese dat er mogelijk geld is witgewassen via kunst en antiek?
Philippe Engels: Le Soir, Follow The Money en andere media spreken over 1 miljoen euro problematisch geld. Enerzijds 800.000 euro cash geld, anderzijds 200.000 euro via loterijbiljetten. Is kunst de reden waarom Didier Reynders zo veel contant geld had? Dat is een groot vraagteken. Maar sinds het begin van het onderzoek zijn er vermoedens over dat kunstspoor. Met name omdat Jean-Claude Fontinoy een kunstkenner is. De huizen van Reynders en Fontinoy lijken volgens mijn bronnen dan ook op echte musea.
Hoe zou u de relatie tussen Reynders en de antiquair omschrijven?
Engels: Vriendschap is dat niet, veeleer een samenloop van belangen. Didier Reynders heeft de antiekhandelaar twee keer onderscheiden. In 2012 werd hij ridder in de Kroonorde en in 2018 ridder in de Leopoldsorde. Maar die onderscheidingen zijn nooit echt gerechtvaardigd. Oké, de man heeft de Zavel-wijk op de kaart heeft gezet door er een chique galerie te runnen, maar afgezien daarvan is het zoeken naar sociale, culturele, economische of politieke verdiensten.
Jean-Claude Fontinoy was jarenlang voorzitter van de NMBS, maar nam blijkbaar nooit de trein. Hij werd als een vorst thuis in Mozet opgehaald door zijn chauffeur en ’s avonds weer thuis afgezet.’
Volgens Le Soir, Follow The Money, De Standaard en Le Vif vond in juni niet enkel een huiszoeking plaats bij die Brusselse antiekhandelaar maar ook bij Fontinoy zelf. U kent hem goed. Wie is Jean-Claude Fontinoy?
Engels: Hij was ongetwijfeld de meest discrete machtige man van België, in de tijd dat Reynders aan de macht was. Fontinoy heeft Didier Reynders zijn hele carrière gevolgd, en kende hem ook al van daarvoor. Oorspronkelijk was Fontinoy een eenvoudige spoorwegarbeider bij de NMBS, een socialistische vakbondsman nota bene. Al snel zag hij in dat Reynders een aanstormend toppoliticus was.
Ze werden twee handen op één buik.
Engels: Vanaf het begin was Fontinoy geïnteresseerd in de plannen van de politiek, zodat hij als schakel tussen de politiek en het bedrijfsleven kon fungeren. In ruil voor de diensten van Fontinoy werden waarschijnlijk enveloppen met geld overhandigd.
Dat is een forse beschuldiging, maar Fontinoy is nooit veroordeeld. Er werd nooit bewijs tegen hem gevonden.
Engels: Dat klopt. In Namen loopt er wel nog een onderzoek met betrekking tot de financiering van de vereniging Les Plus Beaux Villages de Wallonie. Maar Fontinoy is inderdaad nooit veroordeeld. Het is trouwens verbazingwekkend dat de huiszoeking bij Fontinoy niet bevestigd wordt door het parket, maar die bij de antiquair wel.
Wat zegt dat volgens u?
Engels: Het toont mogelijk de indirecte macht van Fontinoy aan. Hij kent zo veel mensen, hij weet zo veel zaken, hij heeft zo veel dossiers over iedereen… Dat men de huiszoeking bij Fontinoy niet heeft bevestigd, geeft blijk van voorzichtigheid ten opzichte van een man die uiteindelijk slechts een ambtenaar was.
U kon de agenda inkijken van een chauffeur van Fontinoy. Wat staat daar precies in?
Engels: Acht jaar lang – van 2007 tot 2015 – heeft een van Fontinoys chauffeurs bijgehouden waar hij zoal naartoe reed. Fontinoy was jarenlang voorzitter van de NMBS maar nam blijkbaar nooit de trein. Hij werd als een vorst thuis in Mozet opgehaald door zijn chauffeur en ’s avonds weer thuis afgezet. Soms stond er in één week tijd driemaal de bestemming ‘Zavel’ genoteerd in die agenda.
Een van de chauffeurs vertelde me ook dat Fontinoy vaak een groot bedrag aan bankbiljetten in zijn rechter achterzak had. Soms moesten er op de Zavel meubels en horloges worden opgehaald, bijvoorbeeld bij antiekhandelaar O.T. Dat wijst erop dat er transacties gebeurden tussen beide heren.
Is uw hypothese dan dat Fontinoy cash geld van Reynders gebruikte om kunstwerken en antiek te kopen?
Engels: Dat is inderdaad mijn hypothese, maar er staat een groot vraagteken achter. Nicolas Ullens de Schooten, die jarenlang als inlichtingenofficier bij de Staatsveiligheid werkte (en later zijn stiefmoeder doodschoot en momenteel met een enkelband zijn proces afwacht, nvdr), stelt dat de namen van Fontinoy en Reynders regelmatig opdoken tijdens zijn werk voor de inlichtingendienst.
Nadat hij de Staatsveiligheid had verlaten, diende Ullens de Schooten een klacht in tegen Didier Reynders wegens corruptie. In het najaar van 2019 werd de ex-inlichtingenofficier door de politie verhoord. En toen al, in dat verhoor, identificeerde hij personen die Reynders en Fontinoy zouden hebben geholpen om geld wit te wassen. De eerste naam die hij noemde, was die van de Brusselse antiquair.
Met andere woorden: zes jaar geleden had het parket al info over die antiekhandelaar?
Engels: Ja, maar het gerechtelijk dossier is destijds zeer snel gesloten door het parket-generaal van Brussel. Dat stond toen nog onder een andere leiding dan vandaag. Persoonlijk vind ik dat er voldoende elementen door Ullens de Schooten waren aangedragen om een grondig onderzoek te starten. Bovendien was Didier Reynders toen al genoemd in een aantal schandalen, zoals de affaire rond de Libische fondsen, Kazachgate, de verhuizing van het hoofdkwartier van de federale politie in Brussel, enzovoort.
In 2021 bracht u De clan Reynders uit. Wat leert dat boek over de relatie tussen Reynders en Fontinoy?
Engels: Het boek vertelt over het bondgenootschap tussen de machtigste politicus langs Franstalige zijde van de afgelopen 30 jaar, en een man in de schaduw die totaal onbekend is bij het grote publiek. Fontinoy werkte niet enkel als voorzitter van de NMBS maar ook als expert op de kabinetten van Reynders, zowel bij Financiën als Buitenlandse Zaken. En die man-in-de-schaduw is als bij toverslag altijd op de juiste plaats.
Hij werd door zijn chauffeur naar plekken gebracht waar veel geld op het spel stond. Ik beschuldig hem in het boek niet van corruptie, maar ik geef wel aan dat de relatie tussen beiden niet alleen verbazingwekkend is, maar ook bijzonder, dubieus en problematisch.
‘Het politieke einde van Reynders was al bezegeld op het moment dat MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez hem duidelijk in de steek liet.’
Het onderzoek loopt al zeven maanden, maar Didier Reynders is niet in staat van beschuldiging gesteld.
Engels: Inderdaad. Verbazingwekkend is dat Reynders tussen december 2024 en vandaag nog maar één keer lijkt te zijn verhoord. Verder heeft hij zich tegenover de publieke opinie niet willen verantwoorden voor deze toch wel zware beschuldigingen. Een Eurocommissaris die ervan verdacht wordt 1 miljoen euro te hebben witgewassen, dat is toch niet niks?
Wat is voor u de belangrijkste vraag uit het hele dossier?
Engels: Nog los van de kwestie van het witwassen is de kernvraag: waar komt het geld vandaan? Het lijkt erop dat Justitie die vraag ontwijkt. Deels begrijp ik dat wel: misschien is het nu te laat om op dat vlak nog iets te ondernemen. Maar je kunt je de vraag stellen of er een link is met de corruptiezaken waarin Fontinoy en Reynders eerder genoemd werden, met name de Libische fondsen en de Kazachgate-affaire.
Sinds de dood van voormalig Senaatsvoorzitter Armand De Decker (MR) in 2019 is de Kazachgate-affaire in België gesloten. Maar in Frankrijk loopt het dossier tegen Sarkozy en zijn entourage nog. Er zou destijds 13,3 miljoen euro commissiegeld betaald zijn aan Belgische tussenpersonen, maar volgens De Standaard is 4 miljoen blijkbaar nog altijd spoorloos. Is een deel daarvan bij Fontinoy en Reynders beland? Het is belangrijk dat die vraag beantwoord wordt.
Hoe reageerden de antiquair en Fontinoy op het nieuws over de huiszoekingen?
Engels: De antiekhandelaar houdt het op ‘geen commentaar’ en zegt dat hij het slachtoffer is van een mogelijke lastercampagne. Fontinoys houding is altijd dezelfde, of het nu is tegen journalisten of in een parlementaire onderzoekscommissie: ‘Ik kan u geen antwoord geven. Geen commentaar.’
Luidt dit onderzoek het einde in van Reynders’ glorieuze loopbaan?
Engels: Het politieke einde van Reynders was al bezegeld op het moment dat MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez hem duidelijk in de steek liet. Ik zie hem niet op korte termijn terugkeren in de politiek, nadat hij maandenlang zo ernstig in opspraak was zonder antwoorden te geven. Reynders is nu 67 jaar. In de politiek kun je heel lang meegaan. Maar ik denk dat zijn politieke carrière grotendeels is gecompromitteerd. Dat geldt ook voor zijn internationale reputatie. Want toen vlak na het einde van zijn mandaat als Europees commissaris die huiszoeking volgde, heeft dat toch voor opschudding gezorgd in Europese kringen.
Wat verwacht u nog van het hele onderzoek?
Engels: Mijn voorspelling is dat het voor Reynders en zijn advocaten wellicht moeilijk zal worden om het geld dat hij zou hebben witgewassen te rechtvaardigen. Maar wat de herkomst van het geld en de mogelijke banden tussen corruptie en witwassen betreft, denk ik dat Justitie in België te machteloos staat. De politie heeft niet genoeg mensen voor dit soort onderzoeken. Het zal moeilijk worden om nu nog een onderzoek te voeren dat minstens in 2019, of zelfs eerder, had moeten plaatsvinden.
Voor alle personen genoemd in dit interview geldt uiteraard dat zij onschuldig zijn tot een rechter anders zou oordelen.