Onderzoeker Jasper De Paepe (Universiteit Leiden en UGent) staat stil bij het belang van gemeenschapsgerichte politiezorg en beschrijft hoe dit principe, ondanks brede politieke steun, in de praktijk steeds vaker onder druk staat door de dagelijkse realiteit binnen de politiewerking.
Het is wellicht aan veel mensen voorbijgegaan, maar deze week, van 7 tot 15 december 2025, is het opnieuw de week van de geïntegreerde politie. Tijdens dit jaarlijks moment wordt stilgestaan bij de politiehervorming van 7 december 1998. Toen werden de rijkswacht, gemeentepolitie en gerechtelijke politie samengevoegd tot een geïntegreerde politie op twee niveaus: een lokaal en een federaal niveau. Dit jaar staat community policing, ofwel gemeenschapsgerichte politiezorg, centraal.
Die keuze is niet toevallig. Community policing behoort tot de kernfilosofie van de politiehervorming van 1998. De wetgever benadrukte toen al dat de politie niet alleen organisatorisch moest worden hertekend, maar ook cultureel. De toelichting bij de wet is daar opvallend duidelijk over: “Onze politie moet steunen op het concept van de community policing, een principe dat in België stilaan voet aan de grond krijgt. De eerste voorwaarde voor de goede werking van een moderne politiedienst is de optimale integratie van de politie in de gemeenschap.’’
Koffie drinken met de politie: nodig, waardevol, maar niet genoeg
Tijdens de week van de geïntegreerde politie worden heel wat mooie initiatieven georganiseerd die politie en burgers dichter bij elkaar willen brengen. Politiezones zetten hun deuren open, organiseren evenementen, infosessies en activiteiten met scholen. Een groot deel van die initiatieven valt onder de noemer ‘Coffee with a Cop’. Dit zijn momenten waarop bewoners in gesprek kunnen gaan met hun lokale politie; zonder drempel, zonder urgentie en begeleid met een kop koffie.
Deze initiatieven zijn waardevol. Ze verdienen waardering en moeten gekoesterd worden. Politiezones die hierin investeren, verdienen aanmoediging. Elke koffie die leidt tot een gesprek, elke vraag die beantwoord wordt en elke bezorgdheid die rechtstreeks kan worden gedeeld, draagt bij aan vertrouwen.
Maar het blijft belangrijk om te benadrukken dat gemeenschapsgerichte politiezorg méér is dan dat.
25 jaar later: veel woorden, weinig ruimte
Ruim 25 jaar na de hervorming lijkt het telkens nodig opnieuw te benadrukken hoe belangrijk die filosofie is. Nochtans klinkt er zelden tegenspraak. Politiek is er brede consensus dat een politie dicht bij de burger cruciaal is. In een Kanaal Z Extra voor de verkiezingen van 2024 waren alle partijen het opvallend unisono eens: nabijheid moet de kern zijn van de politiewerking.
Die visie komt ook terug in het huidige regeerakkoord: “De nabijheidspolitie speelt een cruciale rol in het waarborgen van de veiligheid en het welzijn van de samenleving; De focus ligt op aanspreekbaarheid, contacteerbaarheid en zichtbaarheid zowel fysiek als digitaal.’’ De bevoegde minister bevestigde dat in zijn beleidsverklaring: “In 2025 zal ik concrete stappen ondernemen om deze relatie van wederzijds vertrouwen te versterken, in de geest van een professionele, goed voorbereide nabijheidspolitie.’’
Op papier is de gemeenschapsgerichte politie springlevend. In de praktijk is dat minder het geval.
De realiteit kraakt en schuurt
Iedereen weet het: het kraakt binnen de geïntegreerde politie. De werkdruk staat hoog, korpsen kampen met onderbezetting en verschuivende prioriteiten. Telkens wanneer er eindelijk initiatieven op tafel liggen die het vertrouwen tussen politie en burgers moeten versterken worden ze weer ‘’on hold’’ gezet.
Waarom? Omdat er telkens weer een dringende interventie is die voorrang moet krijgen. Omdat er plots een nieuw veiligheidsprobleem opduikt die onmiddellijke aandacht vraagt. Omdat prioriteiten voortdurend verschuiven en steeds nieuwe opdrachten dringend blijken te zijn. Omdat de dagelijkse realiteit van de politie bestaat uit continu reageren op wat nú gebeurt, waardoor de ketel voortdurend op springen staat.
Het gevolg is dat de politie wel wil investeren in nabijheid, maar daar weinig tijd, ruimte en stabiliteit voor krijgt. Gemeenschapsgerichte politiezorg verschraalt dan tot symboliek. Ze wordt gereduceerd tot een infostand, een eenmalig project of een koffiemoment op het dorpsplein. Terwijl het in werkelijkheid gaat om iets veel fundamentelers: duurzame relaties, wederzijds vertrouwen, gezamenlijk problemen oplossen en een politie die werkelijk deel uitmaakt van de gemeenschap.
Willen we het echt, of alleen wanneer het goed uitkomt?
Als België echt werk wil maken van een politie die in de gemeenschap verankerd is, moet er meer gebeuren dan mooie woorden tijdens themadagen. Het vraagt stabiele teams, voldoende personeel en een structurele aanpak in plaats van voortdurend brandjes blussen. Gemeenschapsgerichte politiezorg is geen luxe die kan worden stopgezet wanneer het moeilijk wordt. Het is een basisvoorwaarde voor een moderne, humane en effectieve politiewerking.
Bovendien is het ook een democratische opdracht. In een samenleving waar polarisatie toeneemt, complottheorieën groeien en vertrouwen in instellingen onder druk komt te staan, vervult de politie een cruciale rol als menselijke schakel tussen overheid en burger. Een politie die luistert, uitlegt, bemiddelt en samenwerkt, verkleint de afstand tussen burgers en staat. Ze versterkt de legitimiteit van het gezag, en legitimiteit is de zuurstof van elke democratie.
Daarom zijn investeringen in nabijheid en verbinding vandaag geen vrijblijvende keuze. Ze zijn noodzakelijk om vervreemding en radicalisering tegen te gaan. Wanneer die inzet ontbreekt, ontstaat ruimte voor wantrouwen, misverstanden en vijandbeelden. Precies datgene wat onze samenleving vandaag niet kan gebruiken.
Grote woorden over nabijheid zijn dus niet genoeg. Het is tijd om te beslissen of we een politie willen die werkelijk in de gemeenschap staat, niet alleen wanneer het goed uitkomt maar altijd en vooral: het is meer dan een kop koffie drinken.
Jasper De Paepe is doctoraatsonderzoeker verbonden aan het Institute of Security and Global Affairs aan de Universiteit Leiden en de vakgroep Bestuurskunde en Publiek Management aan de Universiteit Gent.