‘Er voltrekt zich óók een mensenrechtelijke ramp op ons eigen grondgebied, waar onze politieke leiders rechtstreeks voor verantwoordelijk zijn en waar ze al even stil bij blijven: de overbevolking in onze gevangenissen’, schrijft gewezen gevangenisdirecteur Hans Claus naar aanleiding van de actie die momenteel gevoerd wordt in de verschillende Belgische gevangenissen.
De hele zomer lang lag onze regering onder vuur voor haar stilzwijgen terwijl zich in Gaza een genocidale ramp voltrok. Het volk moest zijn leiders een geweten schoppen. De meest gehoorde uitvlucht luidde dat een klein land als het onze het verschil toch niet kon maken, en dat België geen directe betrokken partij was in het Palestijnse conflict. Realpolitik heet dat. Maar gewetenloosheid mochten we het vooral niet noemen. België mocht zich niet door emoties laten meeslepen in een kwestie die het oversteeg. Dat was de uitleg.
Hoe mooi dat ook mag klinken, ik blijf grote vragen hebben bij het morele gehalte van de huidige regeringsploeg. Want er voltrekt zich óók een mensenrechtelijke ramp op ons eigen grondgebied, waar onze politieke leiders rechtstreeks voor verantwoordelijk zijn en waar ze al even stil bij blijven: de overbevolking in onze gevangenissen.
Die overbevolking sleept al dertig jaar aan. Misschien verklaart dat de gewenning, zoals de kikker die in langzaam opgewarmd water blijft zitten tot het kookt. Maar juist omdat de schendingen zo hardnekkig zijn, neemt de hoogdringendheid toe. Waarom blijft de regering oorverdovend stil?
Het doorschuifspel
Zoals dat gaat met complexe kwesties in dit land, schuift men de hete aardappel door. De uitvoerende macht verwijst naar de rechterlijke, de vakminister naar de kern. Sinds de deelstaten meespelen in alternatieve strafuitvoering, verwijst de federale naar de regionale en omgekeerd. Denk aan de onverkwikkelijke ruzie tussen twee ‘Vrouwe Justitia’s’ over wie de enkelbanden moet betalen.
Het lijkt wel of men de structuren bewust ingewikkelder maakt om niets te moeten doen. Intussen gaat het in de gevangenissen van kwaad naar erger. Voor de tweede keer komen de directeurs in opstand – en reken maar dat ze iedereen achter zich hebben.
Een slagboom die niet werkt
De noodwet die een rem moest zetten op de instroom van nieuwe gedetineerden, werkt niet. Het was voorspeld. De parkeergarage staat vol, maar de slagboom weigert dienst. Rechters hoeven geen rekening te houden met het aantal beschikbare plaatsen. En wie eenmaal binnen zit, geraakt er moeilijk uit. Zelfs de wagens zo snel mogelijk terug naar de uitgang begeleiden, lukt niet. De slagboom aan de uitgang blijft immers wel werken. Strafuitvoeringsrechters blijven streng bij vervroegde vrijlating. Een eenvoudige wetswijziging jaagt hen niet op.
Een commissie van magistraten en professoren moet intussen een gewetensoefening maken: grijpen rechters niet te snel naar het ultimum remedium, de opsluiting? Hun voorstellen worden binnen drie jaar verwacht… Ondertussen stromen de secties verder vol.
Oplossingen die men niet wil zien
Capaciteitsuitbreiding blijft de enige bespreekbare optie voor deze regering. Maar elke criminoloog kan aantonen dat méér cellen enkel méér gevangenen opleveren. In 2001 waren er 7.000 cellen, vandaag al 11.000. En nog is het niet genoeg.
Dan is er het sprookje van de buitenlandse gedetineerden die men wil deporteren. Stoere taal. Maar hoeveel Belgen die in het buitenland een straf uitzitten komen dan hun plaats innemen? Ook het idee van een Belgische gevangenis in het buitenland duikt telkens weer op. Iedereen weet dat dit gigantisch veel tijd, moeite en geld kost – en meestal niet lang standhoudt.
Is het dan echt teveel gevraagd dat onderzoeksrechters zelf hun quotum beheren? Duren de voorhechtenissen in ons land al niet veel te lang? En is de wet op de internering geen schande? Wie vanuit een mentale ziekte een misdrijf pleegt, moet behandeld worden, niet gestraft. Schaf die wet gewoon af.
Of neem de voorwaardelijke vrijstelling: waarom leggen we de datum daarvan niet opnieuw vast? Hoe kan iemand zich voorbereiden op een wettig leven na de straf, als hij niet eens weet wanneer hij precies vrijkomt? Werkgevers, huisbazen of therapeuten houden echt geen plaatsje vrij tot een rechtbank eindelijk groen licht geeft. Hoe naïef kan je zijn?
Een gewetenloze politiek
Er zijn genoeg oplossingen. Ze zijn al herhaaldelijk geopperd. Ze zijn haalbaar en verre van gek. Maar de politiek blijft doof. Dan rest maar één conclusie: ze is gewetenloos. Mensenrechten lijken haar niets te kunnen schelen.
Voor deze regering telt enkel het begrotingsevenwicht. Hyperrijke schuldeisers die morren, boezemen haar meer angst in dan gevangenisdirecteurs die al dertig jaar met hun geweten worstelen en ondanks alles elke dag proberen het beste te maken van hun werk.
Ik ben beschaamd in de plaats van deze regeringsploeg.
Hans Claus is voorzitter van vzw De Huizen.