Sinds de lancering van de bitcoin in 2009 maken criminelen gebruik van virtuele munten. Eerst was dat voor illegale handel op het darkweb, vandaag duiken cryptomunten op in alle soorten misdaaddossiers. Dat blijkt uit recente Belgische vonnissen die Knack en De Tijd analyseerden.
‘Crypto is doorgedrongen tot de reguliere criminaliteit’, bevestigt het federale parket. ‘Ofwel als betaalmiddel, ofwel om criminele winsten veilig te stellen en wit te wassen.’
1. Ransomware
Eind juni veroordeelde de Brusselse rechtbank een Russisch koppel tot jarenlange gevangenisstraffen omdat ze wereldwijd slachtoffers hadden afgeperst met het ransomware-programma CryLock. De man had de software ontwikkeld die computers blokkeerde, waarna slachtoffers losgeld moesten betalen om hun data terug te krijgen. ‘De schaal en professionaliteit waarmee de feiten werden gepleegd, getuigen van een systematisch misbruik van cyberspace als verdienmodel’, oordeelde de rechter. Het koppel ging tegen het vonnis in beroep.
‘Dealers hebben tegenwoordig een Telegram-pagina en ze willen betaald worden in cash of crypto.’
‘Ransomware-dossiers zien we opduiken sinds 2014, 2015’, zegt Peter Piccu van het federaal parket. ‘Je gegevens werden versleuteld en daarna moest je betalen, op dat moment vooral in bitcoin. Daarna heeft ransomware een enorme vlucht genomen. Langzamerhand raakten ook “gewone” criminelen geïnteresseerd in crypto: ze zetten de opbrengst van hun criminele activiteiten om in de cryptomunt. En vanaf de covidpandemie zagen we dat de georganiseerde criminaliteit overschakelde op crypto. De grenzen gingen dicht, en daardoor konden ze de traditionele witwascarrousels niet meer in stand houden.’
2. Drugs
Cryptovaluta zijn alomtegenwoordig in drugsdossiers, van Sky ECC-zaken tot het proces tegen Flor Bressers en co dat momenteel loopt. ‘Crypto is niet alleen voorbehouden aan grote netwerken maar wordt ook gebruikt door de drugsdealer op de hoek van de straat’, zegt Kevin Wiliquet, cryptospecialist bij de Federale Politie. ‘Dealers hebben tegenwoordig een Telegram-pagina waar je hen kunt contacteren. Ze willen betaald worden in cash of crypto.’
In 2019 bijvoorbeeld veroordeelde de Hasseltse rechtbank een Belg tot 20 maanden gevangenisstraf omdat hij op het darkweb amfetamine, ketamine en xtc had verkocht. Hij bood de waar aan op verborgen marktplaatsen zoals AlphaBay en Agora onder profielnamen als Dopehaven, Aftershop en IbizaHeroes. Het onderzoek spreekt over verzendingen naar een veertigtal klanten wereldwijd, met betalingen in bitcoins. De beklaagde beheerde een portefeuille via E-coin.io.
In 2023 kreeg een werkloze man uit Gent dan weer 25 maanden cel nadat hij cocaïne had verkocht die hij zelf ging afleveren met de fiets. ‘Hij bediende enkele tientallen klanten, op frequente basis’, aldus het vonnis. ‘Hij kon zich op die manier een luxueuze levensstijl veroorloven.’ Voor betalingen gebruikte hij de apps crypto.com en crypto.wallet. Zijn cryptomunten – bitcoin, ethereum en USDC – werden verbeurdverklaard.
‘Vanaf de covidpandemie zagen we dat de georganiseerde criminaliteit overschakelde op crypto.’
3. Wapens
Dit voorjaar veroordeelde de rechtbank van Waals-Brabant vijf verdachten voor de verkoop van drugs zoals wiet en ketamine, en van verboden vuurwapens, magazijnen en munitie via Telegram. Het ging onder meer om aanvalsgeweren van het type AR-15. Klanten konden in cash of crypto – bitcoin en ethereum – betalen.
4. Mensenhandel en kindermisbruik
‘Ook voor betalingen in mensenhandel en online kindermisbruik zien we cryptovaluta opduiken’, zegt Piccu. ‘U wil een kind misbruiken via de webcam in Azië? Dan kunt u betalen via crypto, want dat gaat snel, makkelijk en men denkt dat het minder traceerbaar is.’
‘We zien het echt overal,’ zegt Wiliquet, ‘in sociale fraude, om arbeiders in het zwart uit te betalen, en ook in prostitutie. Zo stuurde een Waalse collega me een foto: een Roemeense sekswerker had een tatoeage van een QR-code op haar dij. Ik nam mijn telefoon, scande de QR en kwam uit bij een cryptoadres voor bitcoins. Na enig onderzoek zagen we op dat adres systematisch dezelfde betalingen van omgerekend 110 euro toekomen. Ik denk niet dat daarbij meer uitleg nodig is.’
5. Oplichting
In april kreeg een 29-jarige Georgiër een gevangenisstraf in Gent omdat hij zich als ‘money mule’ had laten gebruiken in een oplichtingsdossier. Een vrouw had via Instagram een advertentie aangeklikt over beleggen in cryptomunten. Vervolgens werd ze benaderd door ene ‘William Cooper’, een financieel adviseur die haar zou bijstaan bij het beleggen in cryptovaluta. Ze kreeg toegang tot een beleggingsplatform en stortte herhaaldelijk geld, in totaal voor zo’n 90.000 euro.
‘Vroeger werd je opgebeld om te investeren in aandelen, die je zogezegd kon volgen op een platform, en werden je valse winsten voorgesteld. Nu zie je hetzelfde, maar met crypto.’
Maar alles bleek vals en de vrouw raakte al haar inleg kwijt. Uit het gerechtelijk onderzoek bleek dat de crytoadressen gekoppeld aan het account van de vrouw door derden werden beheerd. Een van de accounts die haar geld beheerde behoorde toe aan de Georgiër, die uiteindelijk werd veroordeeld voor witwassen. Hij had minstens 6310 USDT ontvangen, 1 USDT is momenteel 0,86 euro waard.
In een andere Belgische case – afgelopen zomer behandeld door de rechtbank van Bergen – hadden daders meer dan tien slachtoffers opgelicht via het online beleggingsplatform Bit Robot. Er werd de beleggers valse interesten voorgespiegeld en toen het platform zogenaamd gehackt werd, raakten ze al hun geld kwijt. Een aantal verdachten bleek rekeningen te hebben geopend bij Binance, ’s werelds grootste cryptobeurs.
‘Veel mensen worden benaderd om te investeren in crypto, maar dat is eigenlijk oude wijn in nieuwe zakken’, zegt Piccu. ‘Vroeger werd je opgebeld om te investeren in aandelen, die je zogezegd kon volgen op een platform. Er werden ook valse winsten voorgesteld. Nu zie je hetzelfde, maar dan met crypto.’
‘We hebben al Chinese spionagedossiers gezien waarbij crypto gebruikt werd om informanten te betalen.’
6. Extremisme en terrorisme
Het federaal parket ziet crypto ook opduiken bij de financiering van terrorisme. Piccu: ‘Als je naar bepaalde groeperingen gaat op sociale media, zie je op foto’s QR-codes staan waarmee je onmiddellijk de “goede zaak” kunt steunen.’
Een recent voorbeeld is steun aan de Palestijnse terreurbeweging Hamas. ‘Er zijn veel mensen die oproepen om te doneren, vaak voor gewapend terrorisme in landen in het Midden-Oosten’, zegt Wiliquet. ‘Het is een veel voorkomende praktijk: ze publiceren op TikTok en Instagram een rekeningnummer naast de boodschap om de bevolking van Gaza te helpen. Je kunt dan crypto storten op die rekening, waarvan wij weten dat ze aan Hamas toebehoort.’
7. Spionage en sabotage
In haar laatste jaarverslag waarschuwt de Staatsveiligheid voor de rekrutering van freelance agenten door Russische geheime diensten via sociale media, waarbij de rekruten vervolgens met cryptomunten betaald worden. Het begint met een simpele opdracht in een Telegramgroep: ‘Ga anti-Oekraïne-stickers plakken in het straatbeeld en krijg 20 euro.’ Vervolgens volgen meer risicovolle opdrachten, zoals militaire infrastructuur fotograferen. Uiteindelijk volgt dan een vraag tot sabotage.
De Staatsveiligheid is een tiental jaar geleden begonnen met kennis op te bouwen rond crypto. ‘Toen ging het voornamelijk om de financiering van extremisme: geld van cryptoplatformen kwam toe op bankrekeningen. Voor de coronaperiode zagen we crypto dan ook vooral opduiken in terrorisme- en extremismezaken’, zegt een woordvoerder van de dienst. ‘Maar de laatste drie tot vijf jaar zien we cryptovaluta ook in spionagedossiers. En dan hebben we het niet alleen over Rusland, dat in heel Europa freelancers probeert te rekruteren. We zijn ook al Chinese dossiers tegengekomen waarbij crypto gebruikt werd om informanten te betalen. Rusland en China maken ook gebruik van contrastrategieën – zoals de inzet van mixers – om de herkomst van het geld te verhullen.’
Dit artikel maakt deel uit van Criminele Crypto (of The Coin Laundry), een nieuw onderzoek van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) met 37 mediapartners in 35 landen. In België werkten Knack en De Tijd eraan mee. Lees het volledige dossier op www.knack.be/criminelecrypto en www.icij.org.
