Criminele Crypto: België neemt voor 23,5 miljoen euro aan cryptomunten in beslag

Belgische speurders hebben de voorbije jaren voor omgerekend 23,5 miljoen euro aan cryptomunten in beslag genomen. Maar tegelijkertijd lopen ze ook heel wat geld mis, soms door een gebrek aan opleiding, soms omdat criminelen slimme contrastrategieën toepassen. Dat blijkt uit een onderzoek van Knack en De Tijd.

Wanneer Belgische politieagenten tijdens onderzoeken virtueel geld in beslag nemen, maken ze dat over aan het Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring (COIV). ‘Eind 2024 bedroeg de totaal geschatte waarde van onze cryptoportefeuille 23,5 miljoen euro’, zegt Walter Quirynen, waarnemend directeur van het COIV. ‘Het gaat om alle cryptoactiva die nog op een publiek “adres” (vergelijkbaar met een rekeningnummer, nvdr) van het COIV staan. Dat bedrag is in vergelijking met eind 2023 bijna een vervierdubbeling van de waarde van onze portefeuille.’

In de virtuele portefeuille van het COIV zitten de cryptoactiva as such – niet omgezet in euro. ‘We hebben een extern bedrijf in de arm genomen om de waarde te bepalen, al is dat relatief’, zegt An Raes, verbindingsmagistrate bij het COIV. ‘De cijfers reflecteren de waarde op 31 december 2024. Maar als de Amerikaanse president Donald Trump bij wijze van spreken een dag later weer iets bedenkt, dan kan die stijgen of dalen.’

Anoniem én snel

In 2024 is in België voor ruim 7 miljoen euro aan cryptoactiva in beslag genomen. Het gaat om inbeslagnames die de politie heeft verricht en aangemeld zijn bij het COIV. ‘In een aantal dossiers kan het zijn dat er ook nog crypto onder beslag in het buitenland staat’, zegt Raes. ‘Het is ook mogelijk dat er bij een cryptobeurs een bevriezing is gebeurd van crypto, maar dat die nog niet is overgedragen aan het COIV.’

Cryptobeurzen zijn cruciale spelers in de wereld van virtuele munten. Het gaat om online platformen waar je cryptovaluta of -munten zoals bitcoin en ethereum kunt kopen, verkopen en omruilen voor euro’s of dollars. Net als traditionele banken stellen ze klanten in staat rekeningen te openen, geld op te slaan en betalingen te verrichten. Ondertussen hebben allerlei soorten criminelen de weg naar cryptobeurzen gevonden. Het is een handige manier om anoniem én snel geld over de hele wereld te verplaatsen.

Blockchain

Welke cryptomunten vallen het meest in de smaak bij criminelen? In de top drie in de portefeuille van het COIV staan achtereenvolgens bitcoin, ethereum en USDT. Die laatste is een zogenoemde ‘stablecoin’. Om een stabiele waarde te behouden, is de USDT gekoppeld aan de Amerikaanse dollar. Want ook een criminele organisatie wil liefst geen cryptomunt die plots niets meer waard kan zijn.

USDT is een speciaal geval: het heeft in tegenstelling tot bitcoin en ethereum geen eigen blockchain. Zo’n blockchain is een digitaal logboek dat alle transacties met een cryptomunt onveranderlijk vastlegt, zodat iedereen kan controleren wie wat naar welk cryptoadres heeft gestuurd. De USDT draait dus op andere, bestaande blockchains.

‘Criminelen die USDT gebruiken, kiezen het netwerk dat het beste aan hun eisen voldoet’, zegt Kevin Wiliquet, cryptospecialist bij de Federale Politie. ‘Op dit moment is dat Tron, dat ongezien lage kosten heeft. Je hoeft alleen maar actief te zijn op het netwerk om gratis tokens te genereren waarmee je de transactiekosten kunt betalen. En een transactie duurt op deze blockchain slechts een seconde. Zelfs voor cryptovaluta is dat erg snel. Maar in de nabije toekomst kan het beste netwerk bijvoorbeeld Ton worden, de blockchain van Telegram die gespecialiseerd is in anonimiteit.’

Sam Smith

Het aantal cryptodossiers onder beheer van het COIV is gestegen van 3 in 2019 naar 24 in 2024. Cryptomunten zien we opduiken in meer en meer vormen van criminaliteit. Wat zijn dan de voordelen van crypto voor een crimineel?

‘Criminaliteit verschuift langzaamaan van de straat naar het internet, omdat je daar aan minder wettelijke verplichtingen bent onderworpen. Op het internet kun je heel gemakkelijk Sam Smith heten als je dat wilt’, zegt Wiliquet. ‘Maar dat is niet het enige aspect. Net als wij houden ook criminelen van telewerken. Ze gebruiken cryptovaluta om hun geld over de grens te brengen zonder hun huis te verlaten. Het is vrij eenvoudig. Met cryptovaluta is het witwassen al voor de helft voltooid. Er is geen sprake van heling, omdat je ze aan niemand hoeft toe te vertrouwen. Je hebt ze meteen.’ Nog een ander element is snelheid. ‘Vroeger duurde een transactie op het bitcoinnetwerk tien minuten. Vandaag kan dat in sommige netwerken binnen de seconde.’

Cybermagistraat Peter Piccu van het federale parket stipt nog enkele ‘voordelen’ aan. ‘Het is veel gemakkelijker om een cryptowallet (een digitale portemonnee, nvdr) op je gsm bij te houden dan een heel stashhouse met miljoenen aan cash. En zo’n wallet is ook makkelijk te verbergen.’

Sky ECC

De blockchains achter cryptomunten zijn dus voor iedereen doorzoekbaar. Dat lijkt vanuit het perspectief van de crimineel misschien een nadeel. Maar dan nog moeten speurders achterhalen wie er precies schuilgaat achter een cryptoadres – vergelijkbaar met een bankrekening.

‘Het is een uitdaging om de cryptoadressen die je ziet in de blockchain, te koppelen aan de tactische gegevens uit je dossier en aan de reële wereld’, zegt Piccu. ‘Want je kunt natuurlijk niet zomaar zeggen: het zal wel verdachte X zijn. Het is niet zo moeilijk om te achterhalen aan wie zo’n adres behoort als een verdachte op de berichtenapp Sky ECC zegt: dit is mijn wallet, stuur daar alsjeblieft USDT naartoe. Maar omgekeerd is het moeilijker: stel dat de opbrengsten van een oplichting vertrekken naar een bepaald cryptoadres – aan wie behoort dat dan toe?’

Als dat cryptoadres beheerd wordt door een cryptobeurs, kan justitie in principe daar aankloppen voor meer informatie. Maar niet alle cryptobeurzen werken even goed samen met speurders. Zo vernamen Knack en De Tijd dat ’s werelds grootste cryptobeurs Binance sinds april nauwelijks nog antwoordt op vragen uit België.

En als er transacties gebeuren vanuit wallets die gebruikers zelf beheren – en die dus niet via cryptobeurzen verlopen – dan is het haast onmogelijk om de achterliggende identiteit te achterhalen. ‘We zien steeds vaker dat criminelen off chain handelen’, zegt Wiliquet. ‘Ze doen aan aan peer-to-peer. Twee mensen komen onderling iets overeen, zo simpel is het. Wij kunnen dan niets doen.’

Contrastrategieën

Criminelen kunnen ook contrastrategieën inzetten die het cryptospeurwerk nog moeilijker maken. Een voorbeeld daarvan zijn ‘mixers’: dienstverleners die de anonimiteit van cryptotransacties nog vergroten door de munten van verschillende gebruikers door elkaar te mengen.

‘Mixers zorgen ervoor dat jouw cryptoadres niet direct gelinkt kan worden aan een transactie’, zegt Kris Meskens, secretaris-generaal van de antiwitwascel CFI. ‘Stel dat jij 1 bitcoin wilt versturen naar een bepaald adres, maar je wilt dat het privé gebeurt. Dan zal die ene bitcoin eerst passeren via het adres van die mixer, samen met allemaal andere gebruikers die ook graag een bitcoin willen mixen en privé maken. Het idee daarachter – fondsen mengen en tracering bemoeilijken – is klassiek witwassen.’

Dark bankers

‘Een ander probleem voor ons zijn de zogenoemde dark bankers’, zegt Piccu. ‘Dat is een wereld die voor de overheid verborgen is.’ Vaak gaat het om advocatenkantoren en adviesbureaus in het buitenland. Ze gebruiken een geheime dubbele boekhouding, waarbij ze de cryptomunten intern compenseren met andere geldstromen, bijvoorbeeld uit sociale fraudes. Het is als het ware een digitale versie van het eeuwenoude hawala-systeem, maar met cryptosaus overgoten.

Hawala is een informeel banksysteem zonder fysieke banken of papieren contracten. Het draait volledig op vertrouwen tussen een netwerk van tussenpersonen. Piccu: ‘Stel: ik wil via hawala-bankieren een transfer doen van A naar B. Ik geef hier cash in België in, en in Dubai wordt het uitbetaald, en onderling doen de twee hawala-bankiers aan schuldvergelijking tussen elkaar. Om het evenwicht te behouden moet er dan op een zeker moment een cash transfer plaatsvinden van het ene land naar het andere.’ Maar tijdens corona kon reizen niet meer, dus goten ze er een cryptosaus overheen: geen koffers meer, maar ontraceerbare blockchaintransfers. Zolang dat alles binnen het gesloten systeem van de dark banker gebeurt, wordt politiewerk zwaar bemoeilijkt.

24 rare woorden

Bewijzen vinden tijdens huiszoekingen is ook een heikel punt. ‘Je moet als politie weten waarnaar je zoekt’, zegt Quirynen. ‘Als je een portefeuille vindt met een papiertje met QR-codes, cijfers en letters, dan moet je weten dat het een papieren wallet kan zijn – en niet een kortingsbon van de supermarkt. Want anders kun je al snel 100.000 euro missen. Hetzelfde als je een papiertje vindt met 24 rare woorden op. Wie niet weet dat dat een sleutel is, laat zoiets makkelijk liggen.’

Raes: ‘Zo’n papieren wallet kun je gewoon aanmaken via het internet. Er staat een QR-code op, hun wallet is niet gelinkt aan een online service. Ze moeten vooral zien dat ze het papier niet kwijtraken.’

Tijdens huiszoekingen is ook de timing cruciaal. ‘Het is al gebeurd dat een USB-stick met toegangssleutels tot cryptovaluta in een zakje werd gestopt, en dat zo’n verzegeld zakje een tijdje bleef liggen’, zegt Wiliquet. ‘Toen we de stick later bekeken, bleek dat ze drie dagen na de huiszoeking de cryptorekeningen hadden leeggehaald.’

165 cryptospecialisten

Zonder ervaren politiespeurders in een onderzoek kan er dus veel crimineel geld ontsnappen. In een groot dossier in ons land werd zo’n jaar geleden pas aan het einde van het onderzoek een tweederangsfiguur in verband gebracht met cryptostromen. Bleek dat hij de dark banker was van de criminele organisatie. In minder dan een jaar tijd was meer dan 56 miljoen euro aan cryptogeld witgewassen via zijn portefeuille. En uiteindelijk zijn maar honderdduizenden euro’s aan crypto in beslag genomen. Het had anders kunnen lopen: sinds de telefoon van de verdachte in beslag was genomen en het moment waarop de cryptostromen werden ontdekt, was nog zowat 20 miljoen dollar gepasseerd via die rekeningen.

Net daarom is het belangrijk dat politieambtenaren over een basiskennis crypto beschikken. ‘We zijn met ongeveer 165 cryptospecialisten, bij de federale en lokale politie’, zegt Wiliquet. ‘Maar in de regel is er geen certificering voor de functie van crypto-rechercheur.’

‘Crypto is overal een voortschrijdend verhaal’, zegt Raes. ‘Expertise wordt gradueel opgebouwd en we moeten naar een sneeuwbaleffect gaan. In België zijn er al heel wat opleidingen bij de politie, maar het moet nog toenemen, zowel bij de federale als bij de lokale politie. En ook bij parketmagistraten en rechters moet de expertise opgebouwd worden. Al zijn we eigenlijk al een goede leerling in Europa.’

Versleutelde laptop

Soms loopt justitie nog miljoenen mis, zoals in het CryLock-dossier, een ransomware-case die vorige zomer voor de Brusselse rechtbank werd behandeld en nu nog in beroep moet voorkomen. Speurders achterhaalden dat een Russische verdachte 668,8022 bitcoin bezat, afkomstig van het ransomware-losgeld dat hij had buitgemaakt.

Het geld staat vermoedelijk op een versleutelde laptop. De politie nam die in beslag, maar de verdachte weigert zijn wachtwoorden te geven. De rechtbank heeft een ‘verbeurdverklaring bij equivalent’ uitgesproken, voor een totaalbedrag van ruim 61 miljoen euro. Maar justitie kan er eigenlijk gewoon niet bij.