Ive Marx: ‘Waarom zien we de wetenschappelijk onderbouwde aanpak van corona niet in economische dossiers terug?’

Ive Marx hoopt dat politici straks even goed naar economen zullen luisteren als nu naar virologen. De relance van de economie wordt een even monumentale opdracht als de bestrijding van het coronavirus. ‘Het voorstel van Zuhal Demir over waardebonnen voor tweedeverblijvers bewijst dat politici al snel weer in oude gewoonten vervallen.’

‘We moeten dringend het debat beginnen over hoe we uit deze lockdown kunnen raken’, zegt Ive Marx, sinds vorig jaar directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid aan de Universiteit Antwerpen. ‘Zo’n lockdown heeft veel negatieve gevolgen: voor de economie, uiteraard, maar ook al voor mensen die thuis opgesloten zitten en geïsoleerd raken. Het is – terecht – wekenlang onbespreekbaar geweest om het over de sociale en economische gevolgen te hebben, aangezien de crisis totaal uit de hand dreigde te lopen als we niet heel drastisch ingrepen. We hebben onze economie eigenlijk in een gecontroleerde coma gebracht. De vraag is wat er straks gebeurt als we de patiënt weer wakker maken. Zal die eerst nog een hele tijd verdwaasd rondkijken, of zal hij meteen uit bed springen? Dat weten we voorlopig niet. Een soortgelijke crisis hebben we eigenlijk nog nooit eerder meegemaakt, en sommigen zijn er veel beter tegen beschermd dan anderen. De overheid zou minstens meer inspanningen kunnen leveren om al data over die sociaal-economische impact te verzamelen. Dergelijke cijfers worden over afzienbare tijd even belangrijk als het aantal ziekenhuisopnames.’

Gezondheidseconoom Lieven Annemans schreef vorige week in De Tijd over de afweging tussen de economische kosten en de gezondheidskosten. Dat lag gevoelig.

Ive Marx: Gezondheidseconomen doen niets anders dan nadenken over en onderzoek doen naar afwegingen als deze. Ze hebben daar ook goed uitgewerkte modellen voor. Toch liet Annemans vorige week met wat schroom zijn stem horen in het debat. Ik kan me voorstellen dat het voor politici nog veel moeilijker is om zich hierover te laten horen, maar we moeten snel over die afbouwscenario’s beginnen na te denken. Daar zullen heel veel gevoeligheden door worden aangeraakt. Als we het economische en maatschappelijke leven snel willen hernemen, zullen mensen via een app misschien informatie moeten prijsgeven die ze liever voor zichzelf houden. Dat is nodig om de verspreiding van het virus goed te monitoren, maar ook dat wordt nog een heel moeilijke discussie.

Net nu komen er, zoals deze week in The Economist, onderzoeken boven waaruit blijkt dat in een recessie minder mensen sterven aan oorzaken als verkeersongevallen dan wanneer de economie op volle toeren draait. Met als conclusie: een recessie is helemaal niet zo ongezond als we misschien denken. Moeten we ons dan wel haasten om alles weer herop te starten?

Marx: Aan werkloosheid, sociaal isolement en financiële onzekerheid of armoede zijn ook grote gezondheidskosten en risico’s verbonden. Dat blijkt uit onderzoek. In normale tijdens is het verschil in levensverwachting tussen laag- en hooggeschoolden al ongelooflijk groot, aangezien de risico’s ongelijk gespreid zijn. Dat wordt stilzwijgend aanvaard, we hebben het er nooit over. Maar in een crisis als deze worden die verschillen allicht alleen maar groter.

Het probleem met allerlei afbouwscenario’s is misschien wel dat we nog maar weinig weten over het coronavirus. Veel blijft onzeker, ook voor virologen.

Marx: Absoluut, en daar moet rekening mee worden gehouden. We hebben ondertussen al wel veel data verzameld uit heel verschillende landen, waar de pandemie zich vaak in een ander stadium bevindt. Op basis van zulke gegevens moeten experts modellen kunnen hanteren waarmee we ook de economische effecten van de verschillende risico’s kunnen bekijken.

Pas op: u zult mij niet horen zeggen dat de economie zo snel mogelijk weer heropgestart moet worden. We moeten er wel op een doordachte manier over beginnen na te denken.

Minister-president Jan Jambon (N-VA) vond twee weken geleden al dat er weer meer volk aan de slag kon, zoals poetshulpen en bouwvakkers. Begrijpt u dat?

Marx: Politici hebben zich de voorbije weken laten bijstaan door experts zoals virologen en epidemiologen. Ze hebben geen beslissingen genomen op basis van hun buikgevoel of wat hun door lobbygroepen werd ingefluisterd. Dat was een verademing. Alles wijst er ook op dat die experts hun job goed doen, dus waarom zien we die wetenschappelijk onderbouwde aanpak niet terug in economische dossiers? In die dossiers vervallen politici al snel in oude gewoonten. Het voorstel van Zuhal Demir (N-VA) om tweedeverblijvers aan de kust en waardebon te geven was daar alweer een voorbeeld van, maar dat is zelfs door haar collega’s vakkundig afgemaakt.

Uiteindelijk zijn het politici die de beslissingen nemen, maar ze zouden ook andere experts dan virologen iets rigoureuzer kunnen raadplegen. Helaas is die reflex er niet. Ik heb er begrip voor dat er in het begin wat wordt geïmproviseerd – de snelheid waarmee het virus zich verspreidt heeft iedereen verrast -, maar ondertussen zijn we alweer enkele weken verder.

Onder virologen heerst misschien wel al sneller een consensus dan onder economen.

Marx: Dat geldt voor alle sociale wetenschappers, maar het hangt ook af van welke vragen ons worden gesteld. Vraag economen of sociologen wat ze graag zouden hebben dat er gebeurt, en ze zullen natuurlijk allemaal hun eigen prioriteiten naar voren schuiven. Dat levert een heel verwarrend debat op. Beter omlijnde vragen over beleidskeuzes, waarbij de randvoorwaarden ook bekend zijn, zullen algauw technischer antwoorden opleveren waarover onder experts waarschijnlijk ook wel een grotere eensgezindheid bestaat.

Voorlopig ligt de patiënt nog in coma. Weet de overheid hem goed in leven te houden, zodat zo veel mogelijk mensen en bedrijven deze crisis voerleven?

Marx:So far, so good. We hebben daar voorlopig uiteraard geen cijfers over, maar België is daar traditioneel behoorlijk goed in. Dat heeft ons land ook in de financiële crisis van 2008 bewezen, dankzij onze automatische stabilisatoren zoals de tijdelijke werkloosheid. Dat systeem komt meteen op gang, en de vakbonden zijn er goed in om die aanvragen zo snel mogelijk te verwerken. Zij hebben daar ook alle belang bij. In een land als de Verenigde Staten is er niet zo’n infrastructuur, en wordt de overheid overstelpt door aanvragen. Natuurlijk zijn er ook hier mensen die door de mazen van het net vallen, en nu vaker bij de OCMW’s moeten aankloppen. Het moet echt een belangrijke prioriteit worden om hen aan boord te houden.