Hoofdredacteur Emmanuel Van Lierde viert 20 jaar Tertio: ‘Pasen wordt een pijnlijke uitdaging’

Het christelijk maandblad Tertio bestaat 20 jaar. Maar dit is geen tijd voor een feestelijk halleluja, meent hoofdredacteur Emmanuel Van Lierde.

Het is weinig journalisten gegeven: kunnen zeggen dat ze een paus hebben geïnterviewd. Emmanuel Van Lierde deed het in 2016 met paus Franciscus. ‘Het is een van de hoogtepunten uit mijn carrière bij Tertio‘, glimlacht Van Lierde. ‘Maar evengoed zijn de vele interviews met kleine heiligen dat.’

Van Lierde, die al sinds 2007 voor Tertio schrijft, werd in 2017 hoofdredacteur van het christelijke opinieblad. Naar aanleiding van de 20e verjaardag van het weekblad publiceerde hij onlangs Welkom in Rome. Kruispunt van de wereldkerk, een bundeling van de interviews die hij de afgelopen vijf jaar heeft afgenomen in Rome. Aangevuld met extra analyses geven ze een stand van zaken van Franciscus’ pontificaat. Het zijn jaren geweest van hervormingen, met soms hevige spanningen in het Vaticaan tot gevolg. ‘Franciscus heeft absoluut een nieuwe wind laten waaien’, zegt Van Lierde. ‘Hij hertekende de financiële huishouding en de Vaticaanse media en heeft gereageerd op de schandalen rond seksueel misbruik. Het werk is niet voltooid, maar hij kan al bogen op verwezenlijkingen.’

De meest cruciale vernieuwing van Franciscus, oordeelt Van Lierde, is dat hij de kerk deed terugkeren naar de essentie van het evangelie. ‘Zijn adagium is: de kerk is er voor de wereld en niet omgekeerd. Priesters moeten zich niet opsluiten in hun sacristie, maar het evangelie waarmaken in de samenleving. Daarom spreekt hij zo expliciet over maatschappelijke thema’s als armoede en klimaat – waar hij zelfs een encycliek aan heeft gewijd. Hij dóét ook wat hij predikt. Zo ging zijn eerste reis buiten Rome naar Lampedusa, het Italiaanse eiland waar veel migranten en vluchtelingen aankomen die naar het Europese vasteland willen, en nam hij bij zijn terugkeer een aantal vluchtelingen mee naar het Vaticaan. Hij vangt er ook daklozen op, laat maaltijden bedelen en sanitaire containers plaatsen.’

Een cynicus zal zeggen: zo leidt hij ook de aandacht af van de schandalen in de kerk.

Emmanuel Van Lierde: (lacht) De paus is en blijft een jezuïet, hij weet goed welk effect zijn woorden en daden hebben. Hij heeft van Benedictus XVI een kerk geërfd waarin nog bitter weinig te lachen viel. Gelukkig heeft hij zijn pontificaat niet gebouwd rond het crisismanagement van het seksueel misbruik en de financiële malversaties. Wanneer je enkel de miserie bevestigt, roep je de Apocalyps over jezelf af. Hij kijkt niet weg van de problemen, maar biedt ook een uitweg. Neem zijn uitzonderlijke Urbi et Orbi, de pauselijke zegen voor stad en wereld, van vrijdag 27 maart. Dat is normaal voorbehouden voor Kerstmis, Pasen of een pauselijke verkiezing. Maar Franciscus weet als geen ander wanneer mensen hoop en troost nodig hebben. Hij heeft daar, met het donkere, beregende en verlaten Sint-Pietersplein als indrukwekkend decor, een bijzonder moment van gemaakt. ‘Een historisch moment dat je gezien moet hebben’, tweette de rector van de UGent, Rik Van de Walle.

Van de Walle is vrijmetselaar. Heeft Franciscus het talent om de buitenwacht te charmeren?

Van Lierde: Dat zou je kunnen zeggen, ja. Zijn groene encycliek is zelfs enthousiaster onthaald buiten de kerk dan erin. (lacht) De kerk is weer mee, klonk het. Niet dat men het altijd eens is met wat uit het Vaticaan komt, maar de mensen luisteren wel weer naar wat er wordt gezegd. De paus en zijn boodschap zijn weer relevant. Hij is geloofwaardig, omdat hij doet wat hij zegt.

Welke verwezenlijkingen kan hij al voorleggen?

Van Lierde: Laat ik eerst iets zeggen over de hervormingen naar aanleiding van het seksueel misbruik: de kerk mag zich er niet van afmaken met de uitleg dat ‘enkele rotte appels’ het verzieken voor de rest. Seksueel misbruik is altijd machtsmisbruik en dat is mogelijk gemaakt door een soort van kastensysteem, waarin mensen elkaar wederzijds beschermden. Nu, er is beterschap. In België is de priester niet langer de alleenheerser in zijn parochie. En in seminaries geven nu ook leken en zelfs vrouwen les. Ik wil dat nog meer heilige huisjes op de helling worden gezet. Waarom niet nog meer leken en vrouwen in de kerk, tot in de hoogste regionen toe?

Is deze paus wel zo revolutionair? Het celibaat zal hij niet afschaffen, en vrouwen mogen het vergeten om priester te worden.

Van Lierde: Maatschappelijke vooruitstrevendheid betekent nog niet ethische progressiviteit. Wat Franciscus over abortus en euthanasie zegt, is even klassiek als Benedictus’ discours daarover. En over vrouwen in de kerk spreekt hij als een oude bompa uit Argentinië. Hij doet conservatieven wél tandenknarsen op thema’s als migratie, milieu en armoede. Hij trok als priester de achterbuurten van Buenos Aires in. Hij weet hoe het eraan toegaat in de slums en de favella’s. Daarom gaat hij uit van wat mogelijk is. Niet van idealen uit de ivoren torens van de curie.

Uit die torens wordt met scherp geschoten. De conservatieve Guineese kardinaal Robert Sarah publiceerde in januari een kritisch boek over Franciscus en vermeldde Benedictus als medeauteur. Zonder zijn medeweten, reageerde Benedictus.

Van Lierde: Dat was opmerkelijk, ja. Dat boek kwam niet toevallig net voordat de besluiten zouden worden geformuleerd van de Bijzondere Synode over de Amazone. Conservatieven vreesden voor openingen richting gehuwde priesters of diakens. Sarah wilde daartegen chargeren en gebruikte daarbij de vorige paus. Je kunt daar een wanhoopsdaad in zien.

Vanwaar de wanhoop?

Van Lierde: Het ontgaat niet-ingewijden misschien, maar Franciscus hervormt stevig, hoor. Conservatieve kardinalen zoals de Amerikaanse kardinaal Raymond Burke of de Duitser Gerhard Müller zijn op een zijspoor beland. En wanneer Franciscus in juni zijn nieuwe grondwet voor het Vaticaan en de hertekende curie voorstelt, denk ik niet dat Sarah nog hoofd zal zijn van de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacramenten.

Is dat Franciscus’ autoritaire kant? Hij lijkt niet te beroerd om tegenstand monddood te maken.

Van Lierde: Dat is het niet. Hij heeft in 2014 zelf Müller tot kardinaal benoemd en Sarah tot prefect. Een jezuïet kan tegenspraak en kritiek best wel hebben, zolang die oprecht en authentiek is. En hij krijgt die het liefst in zijn gezicht. Franciscus verdraagt veel, maar geen schijnheiligheid.

Wijlen kardinaal Danneels werd weleens papabile genoemd, een geschikte pauskandidaat zeg maar. Hij speelde ook een grote rol in de verkiezing van Franciscus. Wie is vandaag de machtigste Belg in Vaticaanstad?

Van Lierde: Ik moet u teleurstellen: er zitten geen Belgen meer in de absolute top van het Vaticaan. Vroeger wel. Monseigneur Johan Bonny was staflid van de Pauselijke Raad ter Bevordering van de Eenheid van de Christenen, Jan Dumon secretaris-generaal van de Congregatie voor de Evangelisatie van de Volkeren en Frans Daneels secretaris van de Apostolische Signatuur, de hoogste rechtbank in de kerk. Er werken vandaag bijna 20 Belgen in Rome, maar dat zijn leken of vertegenwoordigers van hun orde. Neem René Stockman, overste van de Broeders van Liefde. Hij zit de helft van het jaar in Rome zijn orde aan te sturen, de rest van de tijd reist hij de wereld rond. En leken stoten nooit door tot de absolute topfuncties in de curie. Die blijven voorbehouden voor clerici. Vroeger boksten we ook theologisch boven ons gewicht, met kardinaal Leo Suenens als een van de vier moderatoren van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). De Belgische bisschoppen waren daar zo invloedrijk dat ze la squadra belga werden genoemd, net een voetbalploeg. Die tijden zijn voorbij. Met minder gelovigen en amper nog priesters om de wereld rond te sturen, is onze rol in de wereldkerk minder prominent geworden.

Hoe relevant is Tertio vandaag?

Van Lierde: De maatschappelijke, culturele en politieke relevantie van het christendom onder de aandacht brengen, is nooit zo dwingend geweest als vandaag. Paus Franciscus doet dat zoals gezegd zeer goed in de migratie- en klimaatcrisis. In ons paasnummer, om maar één voorbeeld te geven, vragen wij ons af wat Pasen betekent in coronatijden. Overal zie je denkers opduiken die mogelijkheden zien in de coronacrisis. Christenen hebben daar absoluut iets aan toe te voegen. De globalisering en de manier waarop wij met de natuur en de dieren omgaan: díé hebben deze pandemie veroorzaakt. Daar staan we nu bij stil. Ik hoop dat we daar lessen uit trekken. Praktische, zoals dat meer telewerken een deel van de oplossing is voor files, zowel als spirituele. Het is niet slecht te beseffen dat we niet ongenaakbaar zijn. En laten we ook eens nadenken over de plaats van lijden en dood in ons leven.

U gelooft toch niet dat de coronapandemie een straf van God is?

Van Lierde: Natuurlijk niet. Dat is onzin. Zoals de paus zei: dit is niet de tijd van een godsoordeel, maar van ons oordeel. Nu moeten wij stilstaan bij wat wij aan het doen zijn. Nu tot God bidden om ons te redden van deze pest? Zo werkt het niet. Bidden kan troosten, maar waarom zou God mij redden en een ander laten sterven? God zal niet met een vaccin komen, dat zullen wetenschappers doen. Het paasfeest wordt dit jaar een pijnlijke uitdaging. De vieringen van Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Pasen zijn bij uitstek lichamelijke vieringen, met de voetwassing en de besprenkeling met het wijwater. Aan de andere kant is dit een mooie gelegenheid om het privégebed thuis te ontdekken. We krijgen het eens niet op een schoteltje aangeboden in de kerk, maar moeten het zelf doen. (denkt na) Ik had nog een theologische bespiegeling ook. Mag dat?

Ga uw gang. Knack wil ook al eens ingaan tegen moedeloosheid qua zingeving.

Van Lierde: (lacht) Wel, er zijn twee grote mysteries in het christendom: de geboorte van Jezus en zijn wederopstanding na de kruisiging. Die vieren we met Kerstmis en Pasen. De grote betekenis van die twee feesten zit voor mij in de totaal onverwachte gedaante waarin God aan ons verschijnt. Niet almachtig en verheven, maar twee keer naakt en hulpeloos: als kind in een kribbe en als gebroken man aan het kruis. Wat zegt dat? Dat God een uitgestoken hand is naar al wie kwetsbaar is. Ik verwijs nog eens naar onze paus, die in zijn Urbi et Orbi de colonnade op het Sint-Pietersplein ‘een omarming naar de wereld’ noemde. Hij zet net zoals Christus de wereld graag op zijn kop: volg níét de wet van de sterkste, maar help de kwetsbare. Jongens, hoe eigentijds is dat in deze coronadagen?