‘Hoeveel OCMW-geld moet er nog worden verbrast vooraleer de overheid gokreclame verbiedt?’

‘De allerzwaksten in onze maatschappij betalen de zwaarste prijs voor de alomtegenwoordigheid van agressieve gokreclames’, schrijft Brieuc Van Damme van de Vrijdaggroep.

Is het u ook opgevallen dat gokreclame schermen en straatbeeld domineert? Uit het leven gegrepen: van de 16 ploegen van de Jupiler League “partneren” er maar liefst 14 met één of ander gokbedrijf. Eén vierde van onze eerste klasse ploegen hebben een online casino als hoofdsponsor. Heeft een groeiende markt die vrijgevigheid mogelijk gemaakt, of liggen de assertieve campagnes van de gokwebsites aan de basis van een sterk uitdijende markt?

De causaliteit is moeilijk te achterhalen, maar zeker is dat gokken met de opkomst van nieuwe technologieën zoals live sportweddenschappen booming business is. “Private operatoren voeren een agressief concurrentiebeleid en de totale kansspelmarkt is exponentieel gegroeid”, lezen we niet geheel verrassend in een rapport van de Federale Cel Drugsbeleid van 2016.

Sinds de opkomst van de eerste kansspelen in Europa begin 16^e eeuw veroordeelden intellectuelen en geestelijken deze volgens Johan Albrecht reeds als “de schaamteloze exploitatie van de armere bevolkingsgroepen”. Wanneer het gokgedrag problematisch wordt, hetgeen in de Westerse wereld het geval is bij ongeveer 1,5% van de bevolking, ontstaan sociale en familiale drama’s die over de eeuwen heen talloze drama’s en romans inspireerden.

In 2006 schatte Professor Albrecht het maatschappelijke prijskaartje van probleemgokken in België op een slordig miljard euro per jaar. Als men mag uitgaan van de evolutie van het aantal al-dan-niet vrijwillige gokuitsluitingen – volgens de cijfers van de kansspelcommissie bijna twee-en-een-halve keer meer tussen 2012 en 2016 – dan lijkt het niet onredelijk aan te nemen dat de familiale en maatschappelijke kost van problematisch gokgedrag daar vandaag een veelvoud van bedraagt.

Die alomtegenwoordige en agressieve reclamecampagnes zijn nog voor andere redenen problematisch: de allerzwaksten in onze maatschappij betalen er de zwaarste prijs voor. Jongeren, armen, werklozen, OCMW-trekkers, laagopgeleiden en mensen met een licht verstandelijke beperking zijn sowieso al veel vatbaarder om meer geld uit te geven aan kansspelen – van 2 tot 8 keer meer dan gemiddeld naargelang de studie. Bovendien is volgens internationaal onderzoek ‘de impact van reclame des te belangrijker bij kwetsbare groepen’. Dat de grote goklust van armen 500 jaar geleden werd gezien als een reden om net wel loterijen te promoten en zo geen bijkomende belastingen op de rijken te moeten heffen, is gezien de tijdsgeest van de 16^e eeuw nog enigszins vatbaar. Dat beleidsmakers vandaag door schuldig verzuim zulks regressief systeem laten gedijen lijkt echter middeleeuws.

De regulering van kansspelen is weliswaar gebaseerd op de ‘kanalisatiegedachte’ waarbij de illegale markt bestreden wordt door het toelaten van een beperkt legaal spelaanbod. Alleen is de vraag of dat aanbod nog zo beperkt is, en of het nodig is zo’n laks reclamebeleid toe te laten om gokkers naar legale, maar daarom niet minder problematische, spelen te begeleiden? Ontstaat er door al die reclame geen soort gewenning en zelfs legitimering van kansspelen, alsof gokken de normaalste hobby ter wereld is?

Niet dat er de voorbije jaren niets ondernomen is. Bewust van de problematiek en na de zoveelste controversiële en vrouwonvriendelijke reclame met Lesley-Ann “dubbele-bonus” Poppe, legde de Kansspelcommissie een ontwerp van “Convenant voor ethische en verantwoorde reclame voor, en marketing van kansspelen” voor aan de sector. Na lange en moeilijke onderhandelingen (lag het aan de naam?) werd het convenant in oktober 16 getekend, waarna de sector zelf besloot witter dan wit te wassen en met een eigen charter uit te pakken in februari 17. Dat voorziet dat elke reclame, thans van de 6 ondertekende bedrijven, vergezeld zal worden van de boodschap ‘Speel verantwoord’. Mocht u dan nog altijd niet overtuigd zijn, dan zal de “nieuwe vignet” u er misschien wel van kunnen weerhouden uw OCMW-uitkering te vergokken.

Naar eigen zeggen willen de voornaamste ondernemingen uit de private kansspelsector zo “hun voortrekkersrol inzake veilig en verantwoord spelen verder waarmaken”. Nog geen 3 maand later had die zelfverklaarde voortrekkerssector een klacht van de Jury voor Ethische Praktijken inzake reclame (JEP) aan haar been, met dank aan een schaars geklede Pommeline. Ook begin dit jaar namen onze “verantwoorde partners” de gratis reclame met dank aan toen Twitter ontplofte naar aanleiding van een seksistisch ervaren reclamecampagne in de Brusselse metro’s. (Het hoeft geen betoog dat de op Twitter actieve feministen niet onmiddellijk het doelpubliek van zulke websites vormen). Tot slot mocht een andere grote onlinegoksite, nochtans ondertekenaar van het charter, het in januari bij de JEP komen uitleggen. De reden: een misleidende reclame rond een welkombonus. Casinosbelgie.be is in haar communicatie gelukkig minder hypocriet dan sectorfederatie Bago: “De JEP maakt overuren, (..) dankzij een aantal kansspelbedrijven”.

Om maar te zeggen: met convenanten, charters en zelfverklaarde voortrekkers gaan we er niet geraken. Wat zich wel stilletjes aan maar zeker opdringt is een totaalverbod op reclame voor kansspelen, of toch op zijn minst op publiciteit voor casinospelen en op speelbonussen en promo’s. Het regelgevend kader omtrent gokreclame is in België sowieso al veel lakser dan in onze buurlanden, en ook Europa laat deze problematiek helemaal aan zich voorbijgaan met een aanbeveling tot verdere ongebreidelde liberalisering, aldus de experten van de Algemene Cel Drugsbeleid.

Als we er in de jaren 90 – ondanks Francorchamps – in geslaagd zijn reclame op tabak te verbieden, is het toch onbegrijpelijk dat gokmarketing 20 jaar na datum wel nog welig kan tieren? Daarnaast is het tijd dat beleidsmakers de gokproblematiek au sérieux nemen. De cijfers waar onze Federale Overheidsdienst Volksgezondheid mee moet werken dateren van 2006 en zijn, ook al naar eigen zeggen, “niet langer van toepassing gezien de snelle evolutie van de (..) kansspelmarkt.” Het moge duidelijk zijn: door in te zetten op zelfregulering en verder haar ogen te sluiten voor de gedateerde reglementering op kansspelreclame gokt de overheid op het verkeerde paard.

Brieuc Van Damme leidt een nieuw beleidsadviesbureau en is medeoprichter van de vrijdaggroep, beleidsplatform voor jongeren van diverse pluimage ondersteund door de Koning Boudewijnstichting (www.vrijdaggroep.be, Twiter:@Friday_Group.) Hij schrijft deze bijdrage in eigen naam.