‘Het grootste deel van de meer dan 240 Belgische bedrijven trekt zich niet terug uit Rusland’

Heel wat westerse bedrijven hebben de voorbije weken een ongeziene stap gezet: ze vertrokken uit Rusland uit protest tegen de oorlog die president Vladimir Poetin ontketende in Oekraïne.

De lijst met ondernemingen die de deur achter zich dichttrokken, is lang en staat vol klinkende namen, zoals Ikea, McDonald’s, H&M, Marks & Spencer, Disney, Airbnb, Apple, Volkswagen, Toyota en Mercedes-Benz. Op hun manier nemen ze deel aan de oorlog: terwijl de westerse landen economische en financiële sancties namen tegen Rusland, in de hoop het land zo hard mogelijk te treffen zonder te schieten, namen deze bedrijven hun verantwoordelijkheid. Met hun terugtrekking laten ze zien dat ze democratie op lange termijn belangrijker vinden dan winst op korte termijn. Voor wie er ooit aan twijfelde: geld bepaalt niet alles, er bestaat wel degelijk ethiek in het bedrijfsleven.

‘Eigenlijk hebben bedrijven het liefst niets met politiek te maken’, zegt Ronald Jeurissen, hoogleraar bedrijfsethiek aan de Nyenrode Business University, in de Nederlandse krant NRC Handelsblad. ‘Hun houding is: als we geen zaken meer kunnen doen in landen waar mensenrechten worden geschonden, dan kunnen we overal wel vertrekken. Maar dit conflict staat een trap hoger op de escalatieladder. Bij veel bedrijven is ethiek nu doorgebroken als belangrijkste motivatie. Dat is in mijn vak eigenlijk een soort supernova, iets sensationeels wat hier nooit voorkomt.’

De meeste ondernemingen kozen er zelf voor om uit Rusland weg te trekken of hun activiteiten op te schorten. Olieconcern BP was bij de eerste die zich terugtrokken en verklaarde dat het niet anders kon dan zijn belang van 20 procent in Rosneft te verkopen na de Russische ‘daad van agressie’. Shelltopman Ben van Beurden bestempelde de invasie als ‘een zinloze agressie die de Europese veiligheid bedreigt’. Andere ceo’s volgden.

Allicht heeft de beslissing van sommigen te maken met druk van aandeelhouders en consumenten en met vrees voor reputatieschade. Andere bedrijven blijven toch aanwezig in Rusland omdat ze hun werknemers aldaar en de gewone Russische burgers ‘die ook niet hebben gevraagd om deze oorlog’ niet extra willen straffen. Als ze zich zouden terugtrekken, verliezen soms honderden Russische werknemers hun baan en belanden evenveel gezinnen in de armoede. Sommige bedrijven staan in voor essentiële producten in de voedselvoorziening of gezondheidszorg, die de Russische bevolking nodig heeft. Kunnen ze daarmee zomaar stoppen? En wakkeren ze met een terugtrekking niet juist de antiwesterse gevoelens aan? Is het verstandig om de economische relaties die de voorbije dertig jaar stap per stap werden opgebouwd, nu snel door te knippen?

Het grootste deel van de meer dan 240 Belgische bedrijven met een Russische vestiging trekt zich om deze redenen niet terug uit Rusland, zo bleek uit een rondvraag van zakenkrant De Tijd. Opvallend was dat de meeste nauwelijks iets wilden zeggen, uit angst voor Poetin, die ermee dreigde om de westerse bedrijven die mee doen met de terugtrekking te nationaliseren. Dat zou een bittere pil zijn.

Het zijn zulke afwegingen die bedrijven vandaag moeten maken. Maar de massale exodus van westerse ondernemingen uit Rusland is een nieuw feit. Natuurlijk kun je je afvragen waarom bedrijven in het verleden dergelijke stappen niet hebben ondernomen, bijvoorbeeld tegen China, dat verantwoordelijk is voor de massale opsluiting en dwangarbeid van de Oeigoeren. Of tegen Qatar, waar duizenden arbeidsmigranten omkwamen tijdens de bouw van voetbalstadions waarin straks ook de Belgische nationale ploeg aantreedt. Maar met de Russische invasie in Oekraïne werd blijkbaar een grens overschreden. En wie weet werd het moreel kompas van de bedrijfsleiders wat bijgesteld. Zeker in de Antwerpse diamantnijverheid kan dat geen kwaad.