Bij de eerste lockdown kreeg de overheid veel speelruimte, zegt grondwetspecialist Stefan Sottiaux (KU Leuven). ‘Dat blijft niet duren.’
De coronacijfers gaan weer de hoogte in. Verschillende experts zeggen dat we de grove borstel moeten bovenhalen. Soms lijkt het of we opnieuw in maart zitten. En toch is er geen eensgezindheid over een ‘lockdown 2.0’. Ook niet op juridisch vlak. ‘We moeten vermijden dat onze vrijheid opnieuw verregaand wordt ingeperkt op basis van één ministerieel besluit van de minister van Binnenlandse Zaken’, zegt grondwetspecialist Stefan Sottiaux (KU Leuven). ‘Die teksten stonden bol van vage begrippen als “noodzakelijke verplaatsingen”. Op lokaal vlak leidde dat tot een kakofonie van maatregelen.’
Wat stelt u dan voor?
Stefan Sottiaux: Het parlement moet een wettelijk kader creëren. In die teksten zou bijvoorbeeld moeten staan wanneer een algemene invoering van mondmaskers ingevoerd kan worden. Of waarin men duidelijk zegt wanneer en waar de burgemeester moet ingrijpen.
Nieuwe maatregelen moeten nuttig, niet arbitrair, noodzakelijk en proportioneel zijn.
Kan de regering zomaar een tweede lockdown afkondigen?
Sottiaux: Een overheid moet niet alleen onze gezondheid beschermen, ze moet dat op een afgemeten en evenwichtige manier doen. We hebben nu meer kennis over het virus en we zijn beter voorbereid dan in maart. Denk aan de beschikbaarheid van mondmaskers. Als het tot een tweede lockdown zou komen – hoe die er ook mag uitzien – dan zou een rechter bereid kunnen zijn om verregaande maatregelen terug te fluiten.
In Spanje vernietigde de rechter een nieuwe lockdown in Madrid omdat die de fundamentele rechten en vrijheden zou schenden.
Sottiaux:Afgelopen week heeft dat Raad van State een Brussels verbod op prostitutie verworpen omdat de Brusselse burgemeester daar niet bevoegd voor is. Maar dat is de uitzondering. De Raad van State is tot nu toe misschien wel te coulant geweest.
Tijdens de eerste lockdown mochten algemene doe-het-zelfzaken plots openen, maar gespecialiseerde doe-het-zelfzaken niet.
Hoe verklaart u dat?
Sottiaux: In het begin werden we geconfronteerd met iets wat we niet kenden. Daarom kreeg de overheid veel ruimte. Als er al een klacht werd behandeld, werd die afgewezen op procedurele grond. De Raad heeft zich er dus nog niet over uitgesproken of de avondklok al dan niet grondrechten schendt. Maar dat blijft niet duren. De speeltijd is voorbij.
Aan welke criteria moeten nieuwe maatregelen voldoen?
Sottiaux: Ze moeten nuttig, niet arbitrair, noodzakelijk en proportioneel zijn. Tegelijkertijd moet de overheid een afweging maken tussen het beschermen van onze grondrechten en de bescherming van de volksgezondheid. Dat is moeilijk, maar het maakt wel het verschil tussen een rechtsstaat en een politiestaat. China hoeft die afweging niet te maken.
Het klimaat waarin kritische stemmen worden weggezet als wetenschapsnegationisten boezemt me een beetje angst in.
Een maatregel mag niet arbitrair zijn, zegt u. Toch moeten cafés vroeger dicht dan restaurants.
Sottiaux: Je kunt je er wel iets bij voorstellen dat de afstand in een restaurant beter bewaard kan blijven. Dat gezegd zijnde, tijdens de eerste lockdown mochten algemene doe-het-zelfzaken plots openen, maar gespecialiseerde doe-het-zelfzaken niet. Zo’n onderscheid zal niet meer passeren bij de rechter.
Zullen rechters een cruciale rol spelen in de volgende fase?
Sottiaux: (twijfelt) Je mag ook niet te veel van rechters verwachten. We hebben ook een waakzame publieke opinie nodig. Het klimaat waarin kritische stemmen worden weggezet als wetenschapsnegationisten boezemt me een beetje angst in. Alsof de verspreiding mee de schuld is van een open brief.
