Freddy Horion schetst situatie in gevangenis: ‘Probeer maar eens afstand te houden in een cel’

Een corona-uitbraak van Amerikaanse proporties blijft de Belgische gevangenissen gespaard. Toch houdt de Vlaamse overheid hulpverleners al twee maanden buiten.

Aan alle vrije burgers die het nu moeilijk hebben, geef ik een goeie raad: beland nooit in de gevangenis, want u overleeft het niet. In de zogezegde luxehotels die men gevangenissen noemt, is het nog minder aangenaam.’

Aan het woord is Freddy Horion. In een brief en aan de telefoon schetst hij de situatie in de gevangenis van Hasselt. ‘Ze doen alles om corona buiten te houden.’ Horion (72) is een van de langstzittende gedetineerden in België. Veertig jaar geleden werd hij samen met een kompaan veroordeeld voor een vijfvoudige moord op een autohandelaar en zijn gezin in Sint-Amandsberg.

‘Gedetineerden zijn getraind in thuisblijven’, vertelt Horion. ‘Maar nu mogen we al twee maanden geen bezoek ontvangen.’ Alleen advocaten mogen binnen. Achter plexiglas. ‘Voor mij is dat niet te doen, want ik hoor niet goed. In Amerika krijgen ze een telefoon. Bij ons weer niet, natuurlijk.’ Verder geen sportactiviteiten, lessen of erediensten. Brieven en kranten gaan een dag in quarantaine. Penitentiair verlof staat on hold. Wandelen blijft mogelijk, maar strakker georganiseerd. ‘Ze geven ons de raad om anderhalve meter afstand te houden’, zegt Horion. ‘Maar met twee in een cel, hoe doe je dat? Er is niet eens plaats voor twee stoelen.’

Werken kan nog in de gevangenis. ‘We hebben enkele weken geleden in ijltempo 2000 armaturen met ledlampen moeten klaarstomen voor noodziekenhuizen in Engeland’, zegt Horion. ‘Dankzij ons zitten ze daar niet in het donker.’ En ook de productie van mondmaskers draait op volle toeren. Waar gedetineerden vóór de crisis gevangeniskledij maakten, doen ze nu mee aan de Nationale Naaiactie.

Muizen en ratten

Een deel van de tienduizenden geproduceerde mondmaskers is sinds eind maart voor wie werkt in de gevangenis. 65 personeelsleden hebben positief getest op covid-19. Eerst was de angst groot. Nu de cijfers meevallen, lijkt die weggeëbd. ‘Gedetineerden zijn wel nog bang om ziek te worden’, vertelt Horion. ‘Ze leven sowieso al in onzekerheid. Over het einde van hun straf en het lot van hun geliefden. Als iemand wat koorts heeft of hoest, wordt hij in afzondering geplaatst tot ze zeker zijn dat het maar een verkoudheid is. Momenteel is hier in Hasselt niemand van de gedetineerden ziek. Eén heeft zich verhangen. Hij was nog maar net binnen.’

In totaal zijn negentien gedetineerden in Belgische gevangenissen besmet met corona. Het medisch personeel van de gevangenis beslist of een gedetineerde naar de speciaal opgerichte covidafdeling in Brugge gaat. ‘Daar liggen nu negen gedetineerden’, zegt Kathleen Van De Vijver, woordvoerder van het Bestuur der Strafinrichtingen. ‘In totaal is in 25 bedden voorzien. Twee gedetineerden zijn opgenomen in externe ziekenhuizen omdat ze extra medische hulp nodig hadden.’

Opvallend: corona heeft de gevangenispopulatie doen dalen. Op 13 maart, bij de start van de coronamaatregelen in de gevangenissen, zaten in België 10.853 mensen in de gevangenis. Twee maanden later zijn er dat nog 9642. Gedetineerden met een medisch verleden, 65-plussers en wie op minder dan zes maanden van het einde van zijn straf zit, komen vrij. Dankzij corona. ‘Anders was de situatie onhoudbaar’, zeggen de gevangenisdirecties. Wie met penitentiair verlof was bij de start van de lockdown mag voorlopig buiten blijven. Zo zijn er 400 gelukkigen met strafonderbreking. En er zijn minder aanhoudingen.

‘Minder gedetineerden helpt de social distancing’, zegt Van De Vijver. ‘Er zijn nog geen doden gevallen. Dat bewijst dat onze aanpak werkt.’

Hulpverleners hekelen de hoerastemming. Wouter Wanzeele is sociaal werker en forensisch therapeut voor Psychotherapie-BRUG in de gevangenis van Vorst. Daar is in twee vleugels geen stromend water in de cellen. ‘Hoe kun je dan regelmatig je handen wassen?’ zegt Wanzeele. ‘Hygiëne is al langer precair in de gevangenis. Gevangenen werden veroordeeld tot vrijheidsberoving, niet tot mensonwaardige detentie. Ze moeten doekjes onder hun celdeur leggen opdat er geen muizen of ratten zouden binnenkruipen.’

Wanzeele en zijn collega’s gaan de gevangenis niet binnen. ‘Dat heeft de Vlaamse overheid beslist vanwege het gebrek aan hygiëne, zeker in de Brusselse gevangenissen. Wij staan te popelen om mensen weer van dichtbij te helpen, maar zolang dat niet op een veilige manier mogelijk is, proberen we zo veel mogelijk telefonisch bereikbaar te zijn.’ Gedetineerden kunnen gratis bellen naar een hulpverlener.

‘Toen ik hoorde dat de Vlaamse overheid hulpverleners weghaalde uit de gevangenis was ik onthutst’, zegt Paul Dauwe, directeur van de gevangenis in Hasselt. ‘Ik begrijp het niet. Wij lopen hier toch ook rond? Er zijn nauwelijks besmettingen.’

Het gevangeniswezen zegt dat hulpverleners vrij zijn om de gevangenis te betreden. ‘De Vlaamse overheid heeft een andere keuze gemaakt’, zegt Van De Vijver. ‘En problemen die voor de crisis al prangend waren, zijn nu uiteraard niet plots verdwenen. Wij pretenderen niet dat onze gevangenissen de hemel op aarde zijn.’

Videochatten

Nu beperkt bezoek voor de buitenwereld mag, klinkt de roep van gedetineerden om ook weer fysiek bezoek te mogen ontvangen steeds luider. Dat zou vanaf 25 mei onder strikte voorwaarden mogelijk worden. ‘Het uurtje bezoek van familie is vaak het enige waar gedetineerden naar uitkijken’, zegt Horion. Als compensatie voor het missen van fysiek bezoek krijgen gedetineerden iedere week 10 euro belkrediet. ‘Maar in de gevangenissen van Merksplas, Berkendaal, Sint-Gillis en Vorst hebben ze momenteel geen telefoons op cel’, zegt Wanzeele. ‘In Vorst hebben ze twee telefoons per zestig gedetineerden. De coronamaatregelen versterken de psychische problemen die er al waren. Depressies en andere psychische klachten zullen toenemen. Mogelijk de druppel om aan zelfmoord te denken.’

Virtueel bezoek is sinds kort een nieuwigheid. Eén keer per week mogen gedetineerden twintig minuten videochatten met familie of vrienden. ‘Sommige gedetineerden hebben dat liever dan echt bezoek’, zegt Dauwe. ‘Ze zien de hond en de kinderen spelen in huis. We bekijken hoe we het fysieke bezoek weer veilig kunnen opstarten. Wij zijn er klaar voor.’

Volgens Kristel Beyens, hoogleraar penologie aan de VUB, is video een mooie aanvulling, maar is het tijd om fysiek bezoek opnieuw toe te laten. ‘Wellicht zal dat minder bezoek betekenen, want in kleine bezoekruimtes is het niet eenvoudig te organiseren als je rekening moet houden met social distancing.

Wie wil terugkeren naar de samenleving, is er voorlopig aan voor de moeite. ‘Alle reclasseringsdossiers liggen stil’, vertelt Horion. ‘We zitten niet alleen in lockdown, we worden ook langer gestraft.’