Federaal klimaatminister Zakia Khattabi (Ecolo) wil een klimaat-OCAD

‘Gewoon kut.’ Zo noemde Zuhal Demir het energiebeleid in ons land. Twee maanden voor de klimaattop van Glasgow reageert federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi verrassend cool op de uithaal van haar Vlaamse collega. ‘Ze doet een aantal dingen ook goed.’ Een gesprek over de kernuitstap, de overstromingen en de scenario’s voor een klimaatneutraal België.

Federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) omschrijft haar rol graag als die van een diplomaat. Zelf heeft ze namelijk geen zogeheten ‘functionele bevoegdheden’ waarmee ze andere overheden of haar federale collega’s tot actie kan dwingen. Haar taak bestaat erin het federale klimaatbeleid aan te sturen, en ons land te vertegenwoordigen in Europa en op internationale fora. Daartoe moet de federale klimaatexcellentie tot een gemeenschappelijk standpunt zien te komen met de andere klimaatministers van ons land. Met partijgenoot Philippe Henry in Wallonië is dat allicht snel geregeld, maar met Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) wordt het een ander paar mouwen. ‘Mijn collega’s ervan overtuigen dat het klimaat een zaak is van ons allemaal, is een aanzienlijk deel van mijn job’, zegt Khattabi.

Het is verrassend dat uitgerekend Khattabi door Ecolo naar voren werd geschoven als federaal klimaatambassadeur. De Brusselse werd twee keer in de Senaat weggestemd als kandidaat-rechter voor het Grondwettelijk Hof. Met name N-VA en Vlaams Belang verweten haar ‘opengrenzenactivisme’. Terecht of niet, de gewezen Ecolo-covoorzitter stond niet meteen bekend om haar diplomatieke aanpak. Maar als federaal klimaatminister mijdt ze controverse, is het federale regeerakkoord haar bijbel, en Europa, ‘met de Europese klimaatwet en de Europese Green Deal’, haar beste bondgenoot.

Niet alleen instellingen, wetten en rapporten, maar ook recente gebeurtenissen zoals de extreme regen van deze zomer sterken de minister in haar strijd voor het klimaat. Ze hoopt dat de overstromingen in Wallonië van midden juli een wake-upcall zijn. ‘Maar ik hoopte ook dat de coronacrisis ons wakker zou schudden’, zegt Khattabi. ‘Tijdens de pandemie hoorde je bij vrijwel alle politieke partijen dat het economische model van de doorgedreven mondialisering zijn grenzen heeft bereikt. Ik had gehoopt dat we de juiste conclusies zouden trekken uit, bijvoorbeeld, onze afhankelijkheid van China voor medisch beschermmateriaal in het begin van de pandemie. Dat is voorlopig niet het geval. Door de overstromingen kwam het klimaatvraagstuk opnieuw hoog op de agenda. Maar in de artikels over de belangrijke dossiers die de Vivaldi-regering dit najaar te wachten staan, komt klimaat niet eens voor. Kernenergie nog wel, omdat daarover politieke controverse is, maar het klimaat an sich niet.’

Welke lessen trekt u uit overstromingen?

Zakia Khattabi: De kracht van de overstromingen in Wallonië heeft iedereen verrast. Ook in geïndustrialiseerde landen kan klimaatbeleid niet alleen bestaan uit maatregelen om de opwarming van de aarde te beperken. We moeten veel meer investeren in adaptatie, zodat we minder kwetsbaar worden voor de effecten van klimaatverandering. De klimaatproblematiek is intussen zó groot en onomkeerbaar dat we er rekening mee moeten houden in onze ruimtelijke ordening, onze infrastructuur, onze landbouw, én in onze gezondheidszorg en ons sociaal beleid. Want de slachtoffers in Verviers woonden niet in de hoger gelegen villawijken. Net op het moment dat het zesde en ronduit alarmerende klimaatrapport van de Verenigde Naties verscheen, waarin wetenschappers waarschuwen voor de toename van extreem weer, konden we met onze eigen ogen de klimaatverandering aan het werk zien. Het is onaanvaardbaar dat in het België van de 21e eeuw mensen sterven door overstromingen.

Wat kunt u als federaal minister van Klimaat doen voor de slachtoffers van de overstromingen?

Khattabi: We hebben dringend een federale instelling nodig die ons beter voorbereidt op dit soort rampen en zo onze klimaatbestendigheid vergroot. Ik wil binnen de federale regering pleiten voor de oprichting van een soort klimaat-OCAD – al wordt dat allicht niet de officiële naam. Een orgaan dat een risicoanalyse maakt van klimaatgevaren in België, zoals het OCAD doet voor terreurdreiging. Het klimaat-OCAD moet een coördinerende instantie worden die alle relevante kennis verzamelt en verwerkt, informatie deelt, en dreigingsanalyses maakt waarmee alle overheden in dit land aan de slag kunnen.

Is het inschatten van lokale klimaatgevaren niet eerder een bevoegdheid van de gewesten?

Khattabi: Het is zinloos om risicoanalyses te maken op het niveau van Vlaanderen, Brussel of Wallonië. Het OCAD schat de terreurdreiging in voor het hele grondgebied, en ook het klimaat kent geen grenzen. We moeten klimaatverandering dringend als een nationaal veiligheidsprobleem zien, zoals terreur. Kijk maar naar de impact die extreem weer kan hebben op onze vitale infrastructuur.

Hoe gaat u iemand als Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) overtuigen van het nut van zo’n nieuwe federale instelling?

Khattabi: Ik wil het federale niveau geen voorgang geven op het regionale niveau, maar wel een ontbrekende institutionele schakel oprichten om de gevolgen van de klimaatproblematiek in België beheersbaar te houden. Maar we moeten natuurlijk samenwerken. Als ik zie hoeveel Vlaamse vrijwilligers naar Wallonië trokken om te helpen na de overstromingen, weiger ik Vlaanderen te reduceren tot de nationalistische agenda van de N-VA in de Vlaamse regering. Sommige grote economische spelers in Vlaanderen leggen een grotere openheid aan de dag dan hun politieke vertegenwoordigers. Bovendien is de situatie ernstig. Na wat er is gebeurd in Wallonië, zouden de Vlaamse burgers niet begrijpen dat er niet zou worden nagedacht over manieren om België meer klimaatbestendig te maken.

Als we de opwarming van de aarde onder de kritische drempel van 2 graden willen houden, hebben we nog maar 10 à 30 jaar tijd om radicale, ingrijpende maatregelen te nemen.

Khattabi: Hoe langer we wachten, hoe moeilijker het wordt.

Is de klimaatstrijd daarom niet bij voorbaat een verloren zaak?

Khattabi: Het wordt heel moeilijk, maar het kan. De federale regering heeft een helder doel als het gaat om de eigen bevoegdheden: 55 procent minder uitstoot van broeikasgassen in 2030. Mijn ambtenaren hebben de laatste hand gelegd aan een rapport met scenario’s voor een klimaatneutraal België in 2050. Het rapport schuift vier scenario’s naar voren. Een eerste scenario zet in op individuele gedragsverandering – van ons consumptiepatroon, bijvoorbeeld. Een ander mikt op technologische innovatie, en een derde combineert de twee voorgaande. Een laatste scenario vertrekt ten slotte van de premisse: hoe kunnen we klimaatneutraal worden als de vraag naar energie toeneemt? Met name het model waarop die scenario’s zijn gebaseerd is interessant. Het bevat honderden becijferde instrumenten om de samenleving te decarboniseren, waarmee je zelf ook ad-hocscenario’s kunt uitwerken. Ik heb dat rapport naar alle regeringen en parlementen gestuurd, om hierover een publiek debat te organiseren.

Welk scenario verdedigt u?

Khattabi: Als groene politica en als burger lijkt het meest realistische scenario me een mix van individueel gedrag en technologische innovatie. Als federaal minister kijk ik vooral naar de instrumenten waarover ik op mijn beleidsniveau beschik, en dan met name naar de fiscaliteit. Uit een kadaster dat we hebben opgesteld blijkt dat er jaarlijks 12 à 15 miljard federale subsidies naar fossiele brandstoffen gaat. De afbouw van die subsidies staat dit najaar op de agenda. Verder werkt mijn administratie samen met de FOD Financiën aan voorstellen over groene fiscaliteit. Ook moeten mijn collega-ministers in de loop van september een becijferd stappenplan voorleggen om in hun eigen departementen de CO2-uitstoot met 55 procent te verlagen. Mijn departement vertaalt alle mogelijke maatregelen in concrete tonnen CO2, om alles goed te kunnen sturen. Tot nu toe is dat nog nooit gebeurd. Mijn collega Mathieu Michel had zelfs geen volledige lijst van alle federale gebouwen. We komen dus van ver. Zo willen we ervoor zorgen dat de Belgische regering naar de klimaattop in Glasgow kan met een min of meer definitief traject om de Europese klimaatdoelstellingen voor 2030 te halen.

Politici die klimaatdoelen in praktijk willen omzetten, stoten vaak op sterke lobby’s of op sociaal protest. Kijk maar naar de heisa rond de kilometerheffing die de Brusselse regering wilde invoeren, volgens alle experts nochtans een goede en noodzakelijke maatregel.

Khattabi: Toch is er veel veranderd sinds ik begon als activiste bij Ecolo. Heel wat bedrijfsleiders investeren aanzienlijke bedragen in de energietransitie. Vaak niet uit solidariteit of verantwoordelijkheidsgevoel, maar puur vanwege economische belangen. Als jonge groene politica zou ik geschokt zijn geweest door die beweegredenen, maar vandaag denk ik: dat is ook een geldige reden. Nu de Verenigde Staten weer meedoen aan de klimaatstrijd, en China ambitieuze klimaatplannen heeft, zijn de klimaatstrijd en de energietransitie een soort economische wedloop geworden. Daarom is vergroening in onze economische herstelplannen na corona zo belangrijk. We mogen in Wallonië niet dezelfde fouten maken als in het verleden. Lange tijd bleven Waalse politici in naam van de werkgelegenheid de verouderde staalindustrie verdedigen. Daardoor hebben we nu in Wallonië noch een staalindustrie, noch banen. We mogen niet nog eens de boot missen. Niets doen kost vandaag veel meer dan iets doen. Neem nu de houding van de verzekeraars in Wallonië. Het is toch vreemd dat anno 2021 klimaatrisico’s als overstromingen niet in alle verzekeringspolissen zijn opgenomen.

Loopt u na dit interview naar het kantoor van federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen), met de dringende boodschap om de kernuitstap ongedaan te maken? Door nieuwe gascentrales te bestellen, gaat de federale regering fossiele energie subsidiëren en de CO2-uitstoot in België vergroten. De energiefactuur zou wel eens kunnen stijgen, wat de kwetsbaarste landgenoten het hardst zullen voelen.

Khattabi: Om te beginnen: we vervangen de kerncentrales niet door gascentrales, maar door groene energie. In afwachting, als veiligheidsnet en om de bevoorrading te garanderen, komen er tijdelijk enkele nieuwe gascentrales. De kernuitstap is al in 2003 goedgekeurd en geen enkele regering heeft de kernuitstap sindsdien ter discussie gesteld. Ook de vorige regering niet. Nu gaan we die beslissing eindelijk ook uitvoeren. Het klopt dat gascentrales CO2 produceren, maar de centrales zullen de globale CO2-uitstoot niet vergroten omdat de Belgische elektriciteitsproductie plaatsvindt binnen een Europese markt. Europa heeft voor die markt een uitstootgrens vastgelegd, met het oog op het klimaatneutraal maken van Europa in 2050. De uitgangspunten waarmee politici als Zuhal Demir en MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez het debat voeren, kloppen dus niet. Niet de Belgische CO2-uitstoot moet hier als richtsnoer worden genomen, wel de CO2-uitstoot in een gereguleerde Europese markt.

Niet alleen N-VA- en MR-politici, maar ook klimatologen als Jean-Pascal van Ypersele pleiten ervoor om de kerncentrales langer open te houden. Zelfs in een groene partij als Ecolo sluipt er twijfel.

Khattabi: Sommige collega’s van Ecolo hebben inderdaad vragen bij de kernuitstap. Maar wat ik daar persoonlijk ook van denk, het debat is gevoerd. Kernenergie is nooit mijn grote strijdpunt geweest. Mijn toetssteen is het federale regeerakkoord, waarover ik niet mee heb onderhandeld. Ik weet niet waar Bouchez was toen de MR aan de onderhandelingstafel met de kernuitstap heeft ingestemd. Hij heeft nochtans met dit regeerakkoord in de hand de Vivaldi-regering boven de doopvont gehouden. Bovendien zijn de regeringsonderhandelaars overeengekomen dat, als zou blijken dat de energiebevoorrading in gevaar dreigt te komen, we één of twee reactoren langer openhouden. Zowel de liberalen als de groenen hebben dat compromis ondertekend. De groenen zijn dus bereid om, indien nodig, één of twee kerncentrales door de vingers te zien. En wat de energiekosten betreft: volgens Tinne Van der Straeten zal de energietransitie geen impact hebben op de energierekening van de consument, althans wat het federale deel van de factuur betreft.

Zult u de gascentrales überhaupt kunnen bouwen? Hoewel Zuhal Demir verzekert dat ze gewoon de procedures zal volgen, lijkt er weinig animo om de nodige vergunningen toe te kennen.

Khattabi: Dat weet ik niet, daar ga ik niet over. Het is nog niet duidelijk of zich voldoende kandidaten zullen aandienen om die centrales te bouwen en draaiende te houden. Maar als je het niet eens probeert, volg je gewoon blind de agenda van de N-VA. En dan speel je in dit land niets meer klaar.

Volgens Zuhal Demir is het energiebeleid in dit land ook ‘gewoon kut’.

Khattabi: Daar wil ik niet op reageren. Ik heb als coördinerend federaal minister te veel werk om aandacht te besteden aan wat ons verdeelt. We hebben eensgezindheid nodig in de strijd voor het klimaat. Ik zie overigens wel duidelijk de beperkingen van het beleid van Zuhal Demir, maar ze doet een aantal dingen ook goed.

Het voorbije jaar zijn heel wat Ecolo-ministers in de problemen geraakt: Georges Gilkinet met de treinloketten, Sarah Schlitz met de affaire-Haouach, Philippe Henry met de stuwdam van Eupen, en Alain Maron met de Brusselse vaccinatiecampagne. Is de regeringsdeelname voor Ecolo een beproeving?

Khattabi: Dat denk ik niet. Wel krijgt een bepaalde politieke cultuur, waarin alles draait om machtsstrijd en politieke afrekeningen, steeds meer voet aan de grond. Dat is niet de cultuur van de ecologisten. Neem nu Sarah Schlitz. Ze nam deel aan een feministische bijeenkomst waar alleen vrouwen welkom waren. Wie daarop kritiek had, heb ik niet gehoord toen Theo Francken zoete broodjes ging bakken met gewezen collaborateurs. Ecolo is volwassener geworden, heeft een stuk naïviteit verloren en beheerst het politieke spel beter dan vroeger. Ik geloof dus niet dat ons straks een electorale afstraffing te wachten staat.