‘Erwin Olaf: controversieel, maar met een gouden oog’

Controversieel, uitdagend, geobsedeerd, homo, een gouden oog. Het zijn de kwalificaties die de Nederlandse fotograaf Erwin Olaf (Hilversum, 1959) en zijn oeuvre toegemeten kregen in de loop van een bewogen carrière.

Zonder enige twijfel is Olaf en begenadigd kunstenaar die een technische perfectie koppelt aan een esthetische visie die geïnspireerd wordt door de klassieke schilderkunst. Hij ontleent er elementen aan die hij in zijn foto’s incorporeert. Ook het leven zelf en de wereld daarrond laat hem niet onverschillig.

Zo wordt hij emotioneel geraakt door het geweld en agressie wat hij bijvoorbeeld verbeelde in een reeks “Royal Blood” met verwijzingen naar prinses Diana en Jackie Kennedy. Het is meesterlijk fotoshopwerk dat een blijvende indruk nalaat.

Ook de serie “Paradise” met portretten van angstaanjagende clowns en geënsceneerde taferelen met narren en heetgebakerde vrouwenfiguren slaan op agressie en angst. Het is zijn manier om te reageren op het tijdsgewricht dat zich op dat moment, het begin van de 21^e eeuw, aftekende.

Erwin Olaf: controversieel, maar met een gouden oog.

Aanvankelijk, maar het is altijd aanwezig gebleven, was Olaf in de ban van het theatrale en een sterk gevoel voor het lichamelijke dat zich uitte in vervreemdende zelfportretten en barokke theatrale ensceneringen die zoals “chessmen”, stukken uit een gefantaseerd schaakspel, in de jaren tachtig van de vorige eeuw de aandacht trokken door hun uitdagende lichamelijkheid. Het gaat dan nog altijd om zwart-wit foto’s waarvan de moeilijke/mogelijke elementen volledig geëxploiteerd worden. De vakman is al naar de top strevend.

Toen Olaf in 1991 kennis maakte met de Tsjechische kunstenaar Borek Sipek en die hem vertelde over de Roma-zigeuners en hem warm maakte hen op te zoeken in hun natuurlijke habitat. Die reis resulteerde in een reeks zwart-wit en kleur, die het zuivere reportagewerk overstijgt omdat de fotograaf het niet kon laten (hij is nu eenmaal wie hij is) om onverwachte elementen aan de portretten toe te voegen zodat zijn persoonlijke visie toch dominerend blijft. Dat hij een ongeëvenaarde kunstenaar in het zwart-wit procedé was geworden blijkt uit een reeks mensfiguren die omlijst worden door kransen zoals dat in de 17^e eeuw voorkwam. Hier zijn het echter geen bloemen die rond de figuren werden verwerkt maar metalen elementen die, wanneer ze juist belicht worden, het diepe zwart van de foto een lichte glinstering geven die het zwart nog intenser maakt.

Oudere dames in glamourpose

Olaf als uitdagende fotograaf vinden we terug in een reeks over oudere dames die zich met hun geleefde lichamen zonder schroom aan de fotograaf tonen in poses die we kennen uit glamourmagazines. Maar wanneer ze op een kamerfiets oefenen of half bedekt hun volle borsten tonen of elegant in een deuropening poseren wordt het nooit lachwekkend, eerder sympathiserend. Het is een verdienste van de fotograaf.

Een reeks met een totaal andere teneur is “Grief” waarin een helemaal andere Olaf te ontdekken valt. Het kleurtimbre is zachter, het theatrale is, zo men wil, minder expliciet en binnen de interieuropnamen krijgen ook bloemen en planten een functie als stilleven. Het gaat, aldus de fotograaf, ‘eigenlijk over het moment dat een gebeurtenis tot iemand begint door te dringen’. Het is zeker de meest intieme serie die we te zien krijgen.

Enigszins ermee verwant is de groep opnamen onder de titel “Waiting”. De fotograaf koos hier voor vrouwentypes uit Azië, Afrika en Europa die iemand uitbeelden die wacht op een “date” die niet komt opdagen. Het is in feite fototheater maar het is zo goed gespeeld dat je plaatsvervangend de eenzaamheid en het ingehouden verlangen haast tastbaar aanvoelt.

Koninklijke modellen

Een laatste en jongste reeks gaat over een reis die Olaf in 2018 maakte naar Palm Springs (VS). Het typische Amerikaanse landschap wisselt hij hier af met personages die in een geregisseerde context toch weer iets vertellen over de condition humaine. Het vakmanschap van Erwin Olaf ontging ook niet de Nederlandse Rijksvoorlichtingsdienst die hem de opdracht gaf om de Koninklijke familie te portretteren voor de officiële staatsfoto’s. Ook hier, binnen een strikte opdracht, is hij er in gelukt om, binnen de beperkingen die ermee gepaard gingen, toch een algemeen menselijke toets te geven aan zijn koninklijke modellen.

Erwin Olaf is een moeilijk te definiëren kunstenaar. Zijn coherent oeuvre is gebaseerd op enigszins theatrale effecten. Het decor speelt een primaire rol zijn modellen zijn acteurs in scenes die hij bedacht om een onderliggende boodschap mee te delen. Maar binnen dat scenische kader ligt ook vrijwel altijd een boodschap verborgen, een kritische noot op de maatschappij en haar houding tegenover niet altijd gangbare attitudes. Zijn homoseksualiteit is als een rode draad en nauwelijks verholen aanwezig zoals ook zijn voorliefde voor de kunstgeschiedenis die hij naar zijn hand weet te zetten bij de compositie van zijn foto’s. Kortom een unieke meester in het vak zowel technisch als artistiek.