‘Er lopen hier nog altijd honderden IS-sympathisanten rond’

Turkse soldaten op de Turks-Syrische grens, 21 oktober 2019. © Reuters
Jan Lippens
Jan Lippens Freelancejournalist

Volgens jihadismeonderzoeker Montasser AlDe’emeh wint zowat iedereen bij de Turkse militaire operatie in Syrië: Bashar al-Assad, Recep Tayyip Erdogan, Donald Trump en Vladimir Poetin. ‘Alleen de EU en de Koerden zijn verliezers.’ Hij waarschuwt tegelijk voor nieuwe terreur – ook in België.

De Turkse militaire actie in Noord-Syrië veroorzaakt geopolitieke hoogspanning, met wereldleiders als Donald Trump en Vladimir Poetin in een hoofdrol. De Europese Unie speelt voor de zoveelste keer maar een bijrolletje, vindt Montasser AlDe’emeh.

Montasser AlDe’emeh: Recep Tayyip Erdogan, de Turkse president, heeft veel macht en etaleert die graag. Hij valt in Noord-Syrië de Koerden van de YPG aan, die volop werden gesteund door de internationale coalitie in hun strijd tegen de IS. Daarbij zijn elfduizend strijders van de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF), waarvan de YPG de hoofdmoot uitmaakt, gesneuveld. Erdogan kan zich die invasie natuurlijk ook permitteren, zowel bij de EU en de NAVO als bij de Verenigde Staten en Rusland.

De EU ligt wakker van de miljoenen Syrische vluchtelingen die Turkije opvangt en die Erdogan richting Europa dreigt te sturen. De EU betaalt hem wel voor die opvang, maar blijft wel afhankelijk van zijn goodwill. Vluchtelingen zijn het grote pijnpunt voor de EU, en daarom laten ze Erdogan nu begaan in Syrië. De EU is ook bang voor de man omdat hij met één vingerknip ook de ettelijke miljoenen grote Turkse gemeenschappen in al haar lidstaten kan mobiliseren.

Erdogan kan met één vingerknip de ettelijke miljoenen grote Turkse gemeenschappen in al de Europese lidstaten mobiliseren. Ook daarom is de EU bang voor hem.

Erdogan beschouwt de YPG als een deel van de Koerdische PKK, die internationaal te boek staat als terreurorganisatie. Er zijn minstens ideologische banden tussen de YPG en de PKK. In veel YPG-kantoren in Syrië hangt de foto van de gevangen PKK-leider Abdullah Öcalan prominent aan de muur.

Erdogan wil de Syrische Koerden weghouden van zijn landsgrens en van de Turkse Koerden in zijn land. De YPG spreekt dan wel van een bescheidener Rojava (West-Koerdistan) als een autonoom Noord-Syrisch gebied, maar wil vooral de plannen voor een groter autonoom Koerdistan, dat ook delen van Zuidoost-Turkije, Noordoost-Irak en Noordwest-Iran omvat, definitief dwarsbomen. Daarom is die bufferzone waar de YPG de Syrische vluchtelingen in Turkije wil vestigen voor hem zo belangrijk. Die invasie van Turkse troepen is dus allesbehalve een verrassing. Ze zat er al veel langer aan te komen.

Sinds wanneer?

AlDe’emeh: De invasie is in feite de voortzetting van wat Erdogan in maart 2018 deed toen hij, samen met pro-Turkse Syrische rebellengroepen, de Noord-Syrische enclave Afrin bezette. Afrin was vrij stabiel en Syrische vluchtelingen waren er relatief veilig tot Turkije aanviel. Erdogan gebruikte in Afrin ook jihadi’s en radicaal-soennitische rebellen die tegen Assad vochten. Het maakte hem niet uit wie of wat, als ze maar bereid waren om Koerdische YPG-strijders af te slachten. Die pro-Turkse rebellen kregen zelfs training in Turkije. Het was kanonnenvlees voor Erdogan. Wat nu gebeurt is dus gewoon zijn volgende stap in zijn plan tegen een groot Koerdistan.

Wat zijn de troeven van Erdogan bij de NAVO, de VS en Rusland?

AlDe’emeh: De NAVO kan zich niet permitteren om lidstaat Turkije hard aan te pakken, laat staan om het land uit het bondgenootschap te duwen. Turkije heeft een militair-strategisch belangrijke ligging. Het land heeft bovendien een van de grootste staande legers van de wereld en ook het op één na grootste leger van de NAVO. Dat zijn allemaal troeven voor Erdogan om zijn zin door te drijven. Vladimir Poetin spint dan weer garen bij een gespannen relatie tussen Turkije en de NAVO. Erdogan balanceert handig tussen de NAVO en Poetin. Ondertussen is de Syrische president Bashar al-Assad, met steun van zijn Russische ambtgenoot, zijn oorlog aan het winnen. Hij stuurt zelfs troepen naar de Turkse grens om daar Syrische rebellengroepen te elimineren, en ook dat speelt in de kaart van Erdogan.

Donald Trump noemt Erdogan dus terecht een sterke leider. Ondanks het verbale spierballenvertoon van de Amerikaanse president heeft hij weinig van hem te vrezen. Trump verkondigt al lang dat hij de Amerikaanse troepen uit conflictgebieden zoals Syrië zal terugtrekken. Wel, dat heeft hij nu gedaan – en dat kon dankzij Erdogan.

In feite is Trumps consequente beleid een troef voor Erdogan. Trump denkt vooral economisch. Kijk maar naar zijn protectionistische maatregelen, die de Amerikaanse economie moeten versterken. Dáár is hij mee bezig, niet met het lot van de Koerden, met wat Erdogan in Syrië doet, of dat daardoor IS-terroristen weer op vrije voeten kunnen komen. Trump waarschuwt al jaren voor het vrijkomen van IS’ers en maant de EU al langer aan om zijn Syrië-terroristen terug te halen en zelf te berechten. Maar de EU doet weinig of niets.

Trump waarschuwt al jaren voor het vrijkomen van IS’ers en maant de EU al langer aan om zijn Syrië-terroristen terug te halen en zelf te berechten. Maar de EU doet weinig of niets.

Wat zijn de slaagkansen van Erdogan om die enorme bufferzone in Noord-Syrië daadwerkelijk te installeren en daar miljoenen Syrische vluchtelingen uit Turkije te vestigen?

AlDe’emeh: Of hij over de hele lijn zal slagen in dat opzet, is niet zeker. Toch heeft Erdogan nu al gewonnen spel. De VS gaat akkoord met die bufferzone, en het staakt-het-vuren geeft de YPG de tijd en de mogelijkheid om het gebied te verlaten. De Amerikaanse president kan zeggen dat hij ervoor heeft gezorgd dat dat zonder veel bloedvergieten kan gebeuren. Wat nadien gebeurt, kan Trump niet zo veel meer schelen – hij heeft geen grote economische belangen in Syrië. Hij laat dat met plezier over aan Poetin en is zelf vooral bezig met zijn herverkiezing volgend jaar.

Trump zal kunnen zeggen dat hij, in tegenstelling tot zijn voorgangers, een man van zijn woord is. Hij heeft zijn kiezers beloofd dat hij zo veel mogelijk troepen zou terughalen uit conflicten ver van huis die niet alleen Amerikaanse levens kosten, maar ook handenvol geld aan ondersteuning en bewapening van lokale verzets- of rebellengroepen. Wel, dat heeft hij nu ook gedaan. Ook op dat punt wint hij.

Maar de grootste winnaar is Poetin. Hij heeft allerlei geopolitieke en strategische redenen om in Syrië te blijven en Assad te steunen. De Russen hebben daar ook belangrijke militaire bases.

De EU verliest?

AlDe’emeh: Inderdaad. Dreiging met eventuele economische sancties of zogenaamde diplomatieke druk is pure windowdressing. De EU moet toch íéts zeggen? Zodra de bufferzone van Erdogan er is, zal de EU daar geen enkel probleem meer mee hebben. De EU ondergaat wat Erdogan, Poetin en Trump willen.

Hoe ernstig is Erdogans dreigement dat hij een nieuwe vluchtelingenstroom richting Europa op gang zal brengen?

AlDe’emeh: Erdogan dreigt daar wel vaker mee, maar hij zal zijn bruggen niet opblazen met de EU of de NAVO. De miljoenen Turken in Europa zouden uiteindelijk ook mee het slachtoffer worden van een nieuwe vluchtelingencrisis. Als Realpolitiker wil Erdogan die bufferzone ook voor binnenlands gebruik, om de druk van de Syrische vluchtelingen in eigen land te verminderen. Ook hij denkt nu al aan zijn volgende verkiezingen.

Intussen zijn blijkbaar Belgische IS-strijders en ook een aantal van hun vrouwen en kinderen ontsnapt uit kampen die niet langer door Koerden worden gecontroleerd. Wat is het risico daarvan voor België?

AlDe’emeh: Voor alle duidelijkheid, ik heb gisteren vernomen dat er helemaal géén mannelijke IS’ers ontsnapt zijn. Maar de terreurdreiging neemt in België niet meteen toe door een of twee ontsnapte jihadi’s of een aantal vrouwen die wellicht in de woestijn ronddolen. Die ontsnapten willen in de eerste plaats hun straf in de regio ontlopen – als ze zouden worden uitgeleverd aan Irak, zouden ze de doodstraf riskeren. Ik vermoed dat ze veeleer zullen proberen onder te duiken of zich over te geven aan de Turken, in de hoop aan België te worden uitgeleverd. Ook zij weten dat ze in ons land veel lagere celstraffen krijgen dan ze verdienen. Denk maar aan de recente verklaringen van federaal procureur Frédéric Van Leeuw.

De kans dat ze naar België terugkeren is klein?

AlDe’emeh: Je weet het nooit, maar dat zou zeker niet gemakkelijk zijn. Als ze naar België willen komen, is dat wellicht omdat ze denken dat hun hier een beter lot wacht of minstens een mildere straf dan executie, levenslang of de doodstraf in Irak of Syrië.

Hun namen zijn ook bekend bij de veiligheidsdiensten, want dat hebben de Europese landen wél goed gedaan: in kaart brengen van wie van hun inwoners waar precies zit. Voor de veiligheidsdiensten zal het zaak om ook na het vertrek van de VS, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk uit die regio genoeg informatie te kunnen blijven verzamelen over verplaatsingen van die jihadi’s. Dat wordt nu veel minder vanzelfsprekend. Hoe dan ook zullen er nog altijd Belgische jihadi’s doordrongen blijven van de IS-ideologie en een potentieel gevaar blijven, waar ze zich ook bevinden.

Ik maak me trouwens meer zorgen over de provincie Idlib, in het noordwesten van Syrië, buiten die bufferzone. Daar zitten honderdduizenden burgers vast en ook daar kan de zoveelste vluchtelingenstroom starten, want Assad wil die stad te allen prijze heroveren.

Dat is toch van een andere orde dan een paar miljoen vluchtelingen?

AlDe’emeh: Volgens de VN zijn al ruim een half miljoen mensen uit de regio gevlucht. Idlib stikt van de Syrische rebellengroepen en de meeste Belgische jihadi’s zitten precies daar. Niet ergens in een kamp, maar gewapend en vrij rondlopend en vechtend tegen de troepen van Assad en Rusland. Ik heb weet van een dertigtal Belgen en hun gezinnen in Idlib. Welk plan heeft België voor hen? Geen enkel. Dat geldt ook voor de andere EU-landen waar jihadi’s zijn vertrokken.

Idlib stikt van de Syrische rebellengroepen. De meeste Belgische jihadi’s zitten daar. Niet ergens in een kamp, maar gewapend en vrij rondlopend en vechtend tegen de troepen van Assad en Rusland.

Wat is het concrete gevaar van die Belgische jihadi’s?

AlDe’emeh: De voorbije jaren is de hele context veranderd. IS heeft geen kalifaat meer met een grondgebied acht keer groter dan België, met miljoenen inwoners, een gesmeerde propagandamachine enzovoort. De IS is nu weer een ondergrondse terreurorganisatie die gerichte aanslagen plant en uitvoert. Dat dertigtal Belgische jihadisten vecht daar mee met diverse jihadistische milities. Die wat vergeten groep heeft aanvankelijk ook niet de kant van de IS gekozen, maar die van andere jihadistische organisaties, onder andere van het toenmalige Jabhat al-Nusra (JaN), de Syrische tak van Al-Qaeda. De banden met Al-Qaeda werden dan om allerlei redenen doorgeknipt. In 2017 werd Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) opgericht, een samensmelting van het JaN en andere rebellengroepen. Er zijn ook Belgen actief in groepen als Firqat ul-Ghuraba en Tanzim Hurras al-Din (HaD), een aan Al-Qaeda gelieerde groep die vorig jaar werd opgericht.

Het hoofddoel van al die groepen is de Syrische regeringstroepen verslaan, en daarvoor vechten ze nu dus in de provincie Idlib. Een aantal van die Belgen was lid of had banden met Sharia4Belgium. Sommigen werden in het proces tegen Sharia4Belgium bij verstek veroordeeld tot jarenlange gevangenisstraffen. Het gevaar is dat die groepen bereid zijn om ook aanslagen te plegen in Europa. Vooral HaD baart de westerse veiligheidsdiensten zorgen. Ook Poetin is beducht voor die groepen in Idlib. Hij wil beletten dat jihadistische Tsjetsjenen terugkeren naar de Kaukasus, waar ze Rusland kunnen destabiliseren. Poetin wil Idlib dan ook met de grond gelijkmaken.

De vraag is wat er op termijn met die Belgische jihadi’s in Idlib zal gebeuren. Het valt allesbehalve uit te sluiten dat precies zij zullen terugkeren, ook met hun vrouwen en kinderen.

Vormen de vrouwen en kinderen die België wil terughalen ook een gevaar? U hebt zich eerder al uitgesproken tegen hun terugkeer.

AlDe’emeh: Ik vind het een schande dat die kinderen daar nog zitten. Ze moeten daar weg, maar waarheen? Bij hun familie in België of Vlaanderen of net niet? Krijgen ze beter een nieuwe identiteit? Is er in traumabegeleiding voorzien? Op het Vlaams Belang na is er nu wel politieke eensgezindheid over de terugkeer van de kinderen, al durven vooral N-VA’ers dat niet hardop toe te geven of te zeggen. Het zal dus wel gebeuren.

En wat daarna?

AlDe’emeh: Het is vandaag in België als gewone allochtoon al moeilijk genoeg om het gevoel te krijgen aanvaard te worden en volwaardig mee te draaien in onze samenleving. Ik wil vooral duidelijk maken dat het zelfs in een ideale wereld niet vanzelfsprekend is om die kinderen te re-integreren in de maatschappij, en dat voor hun terugkeer hier veel weerstand leeft bij de bevolking. Ze zullen terechtkomen in een sterk gepolariseerde samenleving, waar sowieso al veel haat tegen vreemdelingen en moslims bestaat.

Die polarisatie groeit ook, en niet alleen in België. Kijk maar naar recente moorden door extreemrechtse figuren, zoals in Duitsland, waarbij zowel Joden als migranten geviseerd werden. Kijk naar Vlaanderen, waar Vlaams Belang weer bijna een miljoen kiezers haalt met een keihard discours over vreemdelingen en moslims – Filip Dewinter zegt gewoon dat hij nooit een moslimburgemeester zal aanvaarden. Kijk naar wie er van die partij allemaal in het parlement is terechtgekomen. De vorming van een diverse gemeenschap staat niet echt hoog op hun agenda. Nee, ze zijn vooral bezig met de verkiezingen van 2024, om daarna samen met de N-VA de onafhankelijkheid van Vlaanderen uit te roepen.

Als je vandaag verkiezingen wilt winnen, moet je blijkbaar moslims uitkafferen en met de vinger wijzen voor van alles en nog wat. Als teken van polarisatie kan dat tellen. Reken daarbij dat ook de toon én de voorstellen van een partij als de N-VA verhard zijn. Alles samen veroorzaakt dat vandaag bij veel moslimjongeren veel ongemakkelijkheid, en dat zijn dus géén jongeren die een IS-discours aanhangen. Hoe zal de bevolking reageren als gezinnen met IS-ouders terugkeren die wél dat discours hebben aangehangen en zelfs met de wapens verdedigd?

VUB-psycholoog Gerrit Loots en Heidi De Pauw van Child Focus zeggen dat we die kinderen vooral met warmte en liefde zullen moeten bejegenen.

AlDe’emeh: Akkoord, en dat is een mooie, humane reflex. Maar hoe zal dat concreet in zijn werk gaan? Bij wie gaan we die kinderen onderbrengen? Bij hun grootouders of andere familie? Eigenlijk dus in het milieu waar hun moeder en vader geradicaliseerd zijn, of zelfs eventueel met instemming en hulp van hun familie naar Syrië zijn vertrokken.

Wat hebben die kinderen met hun ouders in Syrië of Irak aan geweld meegemaakt? Welke trauma’s hebben ze daar opgelopen? Wat als ze terugkeren en hun moeder misschien alleen in de gevangenis zullen kunnen bezoeken? Reken maar dat dat allemaal meespeelt bij een opgroeiend kind.

Ja, van die kinderen zullen hopelijk en wellicht de meesten goed terechtkomen, maar dat zal niet altijd gemakkelijk zijn. Ik vind dat er nogal wat intellectuele oneerlijkheid bestaat zowel over de risico’s als over de concrete aanpak van teruggekeerde vrouwen en kinderen. Op termijn schuilt het grootste probleem in de traumaverwerking van die kinderen en hun ouders. Als dat niet optimaal verloopt, zit daar het gevaar voor nieuwe radicalisering.

Kortom, het is onoplosbaar?

AlDe’emeh: Hebben de veiligheidsdiensten genoeg middelen en mensen om alle teruggekeerden, inclusief de opgroeiende kinderen, permanent en jarenlang op te volgen? Nee.

Hebben de veiligheidsdiensten genoeg middelen en mensen om alle teruggekeerden, inclusief de opgroeiende kinderen, permanent en jarenlang op te volgen? Nee.

Degenen die hier al in de gevangenis zitten, zullen ook ooit vrijkomen. Wie zegt dat er geen nieuwe radicale organisaties zullen ontstaan? Wat als het in Turkije escaleert met de Turkse Koerden en het geweld van de PKK weer opflakkert? Misschien vertrekken er uit Europa dan wel duizenden Turken om voor hun vaderland te gaan vechten en krijgen we een nieuwe radicaliseringsgolf. De Koerden in Irak zijn nu al doodsbang voor het Turkse leger in Syrië, dat trouwens veel militaire bases in de regio heeft. Veel zal ook afhangen van wat er bijvoorbeeld verder nog in het Midden-Oosten gebeurt.

Het blijft dus dweilen met de kraan open in een steeds verregaander gepolariseerde wereld. De context rond de IS is dan wel totaal veranderd, maar zolang in België één sympathisant van IS rondloopt, hebben we een potentieel probleem. Wel, er lopen er hier nog altijd enkele honderden rond.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content