De politiek loopt verloren in kortetermijnoplossingen in het energiebeleid, vindt energiespecialist Ruben Baetens. ‘Vervang de btw door een CO2-taks.’
Kreeg u de jaarafrekening van uw gas- en elektriciteitsfactuur al in de bus? Dan is de kans groot dat u de actualiteit van de afgelopen week met extra aandacht heeft gevolgd. Die werd gedomineerd door de koopkrachtmaatregelen die de regering-De Croo maandagnacht uit haar hoed toverde.
De focus lag op de geëxplodeerde energiefactuur. Naast de verlenging van het sociaal tarief voor 2 miljoen Belgen, biedt de Vivaldi-regering een ‘verwarmingspremie’ van 100 euro, en verlaagt ze vier maanden lang de btw op elektriciteit van 21 naar 6 procent. Samen gaat het om 1,1 miljard, of een korting van zo’n 165 euro voor een gemiddeld gezin.
Snel na de presentatie kwamen de bedenkingen. Ook bij Ruben Baetens. Als specialist bij het energieadviesbedrijf 3E volgt hij de energiepolitiek van nabij op. ‘Of er slimmere oplossingen zijn dan dit akkoord? De vraag is wat je wil promoten. Je kan energiebeleid voeren, of je kan sociale maatregelen nemen. Nu smijt de regering alles door elkaar, en krijgen we geen van beide.’
De btw op gas blijft onaangeroerd. Nochtans is die factuur het felst gestegen. Volgens de regering wil ze de mensen die op stookolie verwarmen niet achterlaten, en daarom krijgt iedereen de premie van 100 euro.
Ruben Baetens: De Europese Commissie laat niet toe dat we de btw op stookolie verlagen. Dat maakt het politiek moeilijk om die op gas wel te verlagen, aangezien het allebei fossiele brandstoffen zijn. Maar de stookolieprijs staat eigenlijk niet hoog. Tegenover het pre-coronaniveau steeg hij slechts 15 procent, terwijl de gasprijs maal drie ging.
N-VA en Vlaams Belang zien communautaire spelletjes: Vlaanderen verwarmt meer op aardgas.
Baetens: Het klopt dat er in Wallonië meer op stookolie wordt verwarmd. Een gevolg van de ruimtelijke ordening. Maar ik denk niet dat het heeft meegespeeld. In de wandelgangen hoor ik dat het woord ‘stookolie’ nooit is gevallen tijdens de voorbereidende discussies, en de regering pas last minute besefte dat er meer is dan elektriciteit en aardgas.
Volgens ecologische bezwaren is het niet wijs om het vervuilende gas aantrekkelijk te maken.
Baetens: (droog) Dat argument houdt in mijn ogen in deze context weinig steek. Werkelijk niemand gaat zijn beslissing om al dan niet af te stappen van gas laten afhangen van een btw-verlaging van vier maanden.
Iedereen krijgt een cheque van 100 euro, ook de ondertussen spreekwoordelijke zwembadeigenaar. Is dat slim beleid?
Baetens: Veel mensen hebben die premie niet nodig. Tegelijk heeft de kleine som geld weinig impact ten opzichte van de grote prijsstijgingen bij sommige gezinnen. Vanuit overheidsperspectief is de maatregel dus efficiënt noch doeltreffend.
Hoe zou het anders kunnen?
Baetens: Als we enkel kijken naar het sociale aspect, dan zou het slimmer zijn om het loon te laten doorwegen in de beslissing over wie hoeveel krijgt.
En als we enkel naar het energiebeleid kijken?
Baetens: Dan zou ik voorstellen om de btw te vervangen door een CO2-taks. De regering zou die taks tijdelijk op een niveau kunnen zetten waardoor iedereen geld bespaart. Zodra de energieprijzen dalen, moet de CO2-taks stijgen. Niet om rijk te worden als overheid, maar om de huidige prijspiek af te vlakken én het signaal te geven dat we fossiele brandstoffen willen afbouwen.
Wat de Vlaamse regering nog kan doen? Niet zo heel veel.
Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) en minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) werken aan een hervorming van de btw, die zou worden vervangen door accijnzen. Die zouden flexibel kunnen worden ingezet, bijvoorbeeld om groene stroom goedkoper te maken.
Baetens: Mijn voorstel is een variatie daarop. Maar wat nu op tafel ligt, is net iets waar we vanaf moeten: regeltjes invoeren om daarna uitzonderingen toe te laten, in dit geval voor technologieën zoals zonnepanelen en warmtepompen. Dat zet de deur open voor gefoefel en uitzonderingsmaatregelen. Bovendien stellen de ministers voor om cliquet-gewijs de accijnzen te verlagen wanneer de energieprijzen stijgen. Dat is niet de bedoeling van een CO2-taks, die dient om emissies te vermijden.
Uw voorstel bevat het woordje ’taks’. Dat horen politici en heel wat kiezers niet graag.
Baetens: (laconiek) Dat kan ik begrijpen, maar een accijns is ook een taks. Bij een complexe hervorming is de eerste reflex bij de burger vandaag: ‘het zal ons wel weer geld kosten’. Maar wat zien we nu? Maatregelen die 1,1 miljard euro kosten en nauwelijks een verschil maken. Dan liever structureel beleid.
Vooruit en Groen wezen met de vinger naar de Vlaamse regering, die de factuur te weinig zou aanpakken. Vrijdag kondigde die aan om de komende tien jaar 1,2 miljard minder groenestroomcertificaten uit te betalen aan ongeveer 200 investeerders.
Baetens: Het voordeel is dat ingrijpen aan de bron voor een permanente verlaging zorgt, niet voor een eenmalige. Maar het is niet zo duidelijk hoe groot de impact van zo’n ingreep wel zou zijn. Sowieso loopt het gros van die steunmaatregelen af tussen nu en 2030, en zou die kost dus sowieso tegen dan verdwijnen.
Kort na het energieakkoord raakte bekend dat een derde van de huishoudens tot 100 euro meer zal betalen. Dat komt door het nieuwe capaciteitstarief van de Vlaamse energieregulator VREG, dat het distributietarief op basis van verbruik vervangt. Hoe kan zoiets?
Baetens: We weten al sinds 2015 dat dit eraan komt. Het gaat om een verhoging tot 100 euro voor heel kleine verbruikers, die sowieso niet geconfronteerd worden met torenhoge facturen. Denk aan vakantiehuizen, leegstaande woningen of kleine huishoudens. De media die schreven dat 1 op de 3 meer gaat betalen, konden evengoed titelen op: ‘2 op 3 gaat minder betalen’, want het gaat zuiver om een herverdeling binnen de netwerkkosten, maar de VREG en de politiek slagen er niet in om dit rustig uit te leggen.
De rode draad door uw kritiek is het kortetermijndenken.
Baetens: Dat stoort mij inderdaad. We weten wat er op lange termijn staat te gebeuren. Maar in plaats van dat politiek te verkopen, bedenken we allerlei compensaties. De politiek zou beter toegeven dat goed langetermijnbeleid op korte termijn soms een negatieve impact heeft. Nu geeft men het signaal dat structureel beleid per definitie negatief is.
