‘Als dit onze collectieve pijngrens wordt, staan we er echt niet goed voor’, schrijft Jonathan Holslag (VUB).
Dit is een misleidende crisis. Aan de ene kant kun je stellen dat het een bijzonder ontwrichtende crisis is. Het is geen natuurramp of invasie die geestkracht en solidariteit opzweept, het is een stille staat van verlamming die de geestdrift platslaat en de gelederen doet lossen. Het is een crisis die leidt tot vereenzaming en onbegrip. Ook al wordt er oorlogstaal gebruikt, toch ervaart het grootste deel van de bevolking weinig gevaar. Zij vragen zich af of de maatregelen wel proportioneel zijn. Het gebrek aan eenduidigheid maakt deze crisis mentaal moeilijk.
Dit is en blijft een luxecrisis.
Maar diezelfde dubbelzinnigheid doet je ook afvragen of het niet compleet van de pot gerukt is dat mensen zo klagen, dat een van de meest geprivilegieerde samenlevingen zich bij deze crisis zo in een slachtofferrol wentelt. We hebben parken waarin we kunnen sporten. Alle vitale functies van onze samenleving blijven min of meer gehandhaafd. Dankzij onze welvaart kunnen de meesten aan het werk blijven of lessen volgen op afstand. Voor zieken wordt uitstekend gezorgd. Wie economisch getroffen wordt, heeft een vangnet waarvan de meeste mensen op deze aardbol alleen kunnen dromen.
Het blijft een luxecrisis. Maar wél een luxecrisis die op lange termijn grote gevolgen kan hebben voor onze samenleving. Misschien vormt ze zelfs een keerpunt in het functioneren van onze samenleving en staat. Uiteraard besef ik dat honderdduizenden mensen die het al moeilijk hadden nu nog meer in de armoede worden gedrukt. Maar voor de meeste modale middenklasse-Belgen wordt de lat voor zelfbeklag onvoorstelbaar laag gelegd. Het is vervelend, je maten missen en je kind dat opduikt tijdens de zoveelste Teams-vergadering. Maar als dat onze collectieve pijngrens wordt, aan het begin van een fenomenale wereldwijde strijd om macht en welvaart, dan staan we er echt niet goed voor. Ik vind dat die klaagzang veelal getuigt van een schrijnende wereldvreemdheid en een gebrek aan realiteitszin.
De crisis heeft ook een ongeziene klap toegebracht aan ons politieke bestel. Het was lange tijd bon ton om te beweren dat staten op hun terugtocht waren. Maar de institutionele wirwar van regio’s, lidstaten en Europese instellingen werd langs alle kanten gepasseerd door staten, het pas uit de EU vertrokken Verenigd Koninkrijk inbegrepen. Burgers stellen die Europese politieke brokjespap ter discussie. Maar ook dat blijft dubbel. Enerzijds wil de burger sterk leiderschap, maar anderzijds wil hij op zijn wenken bediend worden. En o wee als de Ikea sluit. Aan de ene kant bestaat er een soort van afstootverschijnsel, waarbij de burger zijn verkozen politici niet meer wil kennen, en aan de andere kant blijft hij toch grotendeels de traditionele partijen aan de macht stemmen. We dobberen de stormachtige eenentwintigste eeuw binnen met een democratisch project dat water maakt.
Een cynisch libertarisme wint terrein.
Door het politieke wantrouwen gaan steeds meer burgers denken dat de politieke soep hen ontslaat van hun burgerplicht. Van de pleintjes in Molenbeek tot de afgeschermde villawijken van Latem en Brasschaat, en van de puber op de skateramps tot de boomer in zijn ledverlichte mancave: een cynisch libertarisme wint terrein. Weg met de staat. Weg met de flikken – ikke-ikke-ikke. Het lijkt alsof de ordeloosheid op het politieke niveau steeds meer mensen het signaal geeft dat we ons eenzelfde soort van ordeloosheid kunnen veroorloven op het niveau van de burgers. Een flinke schare complotdenkers, digitale opruiers en politieke agitatoren levert daar de argumenten voor.
Handhavers weten het intussen ook niet meer. Richtlijnen veranderen om de haverklap. Lokale politiediensten moeten vaak rekening houden met burgemeesters die zich willen profileren als krachtige leiders als ze kunnen uitpakken met een nieuw vaccinatiecentrum, maar geen leiderschap willen tonen als het aankomt op het afdwingen van regels. Handhaving is een schemerzone geworden waarin steeds meer incidenten ontstaan en elk incident maakt het alleen maar moeilijker.
De grootste gevolgen van corona zullen we pas de komende jaren voelen: delen van onze samenleving hebben zich in een slachtofferrol gewenteld en zijn zodanig gedemoraliseerd, en de overheid is zodanig gedelegitimeerd dat het bijzonder moeilijk wordt om de grotere economische en geopolitieke uitdagingen de baas te kunnen. En zelfs dát mag volgens sommige therapeuten al niet meer gezegd worden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
