De man achter het nieuwe NAVO-hoofdkwartier: ‘Natuurlijk is het een interessant doel voor inlichtingendiensten’

De Amerikaanse president Donald Trump zal op donderdag 25 mei aanwezig zijn bij de plechtige overdracht van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in Evere. Knack sprak met de man die de bouw van de moderne mastodont voor Defensie in goede banen leidde: kolonel Lieven Vanheste.

Liefst een kwart miljoen vierkante meter telt het nieuwe NAVO-hoofdkwartier, een glanzende mastodont van glas en beton. Met de acht lange kantoorvleugels verbonden met een centrale Agora wilde de ontwerper het beeld van verstrengelde vingers oproepen, symbool voor de verbondenheid van de NAVO-lidstaten. Het is intussen al bijna twintig jaar geleden dat de NAVO op de top van Washington (1999) besliste een nieuw hoofdkwartier te bouwen. België maakte daarvoor het terrein tegenover de huidige hoofdzetel vrij. In 2010 ging de bouw eindelijk van start.

Binnen Defensie werd de hele onderneming begeleid door het Project Management Team Headquarters NATO, vandaag onder leiding van kolonel Lieven Vanheste. Sinds tien jaar is hij dag in, dag uit bezig met het nieuwe NAVO-hoofdkwartier. Voor de eerste keer geeft hij een interview over het reilen en zeilen achter de schermen.

Hoeveel werklui hebben aan dit gigantische project meegeholpen?

Vanheste: Gemiddeld waren hier zo’n 600 personen per dag aan de slag. Op piekdagen liep dat op tot 1200 man.

De bouw liep anderhalf jaar uit. Blij dat het hoofdkwartier eindelijk af is?

Vanheste: We zijn trots dat we het gerealiseerd hebben, zij het inderdaad met wat vertraging. De grootste uitdaging was de coördinatie tussen alle betrokken partijen: architect, bouwheer, studiebureau, kwaliteitscontrole, aannemers, onderaannemers, consultants, de NAVO zelf… Om je een idee te geven van de complexiteit: meer dan 1500 firma’s waren betrokken bij de realitsatie van de nieuwe hoofdzetel, van eenmansbedrijfjes tot grote firma’s.

Het gebouw is een pak duurder uitgevallen dan begroot ?

Vanheste: Dat klopt niet helemaal. In 2009 heeft de NAVO 1,2 miljard euro uitgetrokken voor het globale programma: de bouw van het nieuwe hoofdkwartier én alle bijhorende kosten. Uiteindelijk zullen we wellicht landen tussen de 1,1 en 1,2 miljard euro -de precieze eindafrekening moeten we nog maken. Maar de framing in de persberichtgeving was inderdaad vaak ’te duur, te laat’.

Hoe komt dat dan?

Vanheste: De aanvankelijke schatting van 1,2 miljard euro ging uit van een bouwcontract ter waarde van 640 miljoen euro. Zodra dat contract echter voor de bijzonder scherpe prijs van 460 miljoen euro werd aanbesteed (aan de Nederlandse groep BAM, nvdr), werden de programmakosten bijgesteld van 1,2 naar 1 miljard euro.

Alleen: dat bouwcontract van 460 miljoen euro bleek onvoldoende om met alle factoren rekening te houden. En het klopt wel dat dat bouwcontract uiteindelijk in 2014 naar boven is bijgesteld. Samengevat: ja, het bouwcontract is uiteindelijk duurder geworden; maar neen, het hele project is niet duurder dan de aanvankelijke schatting van 2009.

Welke extra kosten zijn er nog behalve het bouwcontract?

Vanheste: Je hebt nog, de elektronische beveiliging, de audiovisuele infastructuur, de IT-infastructuur, het studiebureau en diverse consultants en natuurlijk ook de personeelskosten bij de NAVO zelf, waar een gespecialiseerd team sinds 2004 met de bouw en de beveiliging van de werfaan de slag is. Verder dekt het globale programmabudget ook nog de aankoop van meubilair en de verhuizing, de prijsinflatie en een budget voor onvoorziene werken.

Wanneer verhuist iedereen?

Vanheste: Momenteel werken al zo’n 250 personen op de nieuwe hoofdzetel. Tegen het einde van het jaar start ook de verhuis van de rest van de 4000 personeelsleden.

Dat die 4000 personen – vooral buitenlanders – in België werken en hier een loon uitgeven, betekent een belangrijke economische return voor ons land. Dat lijkt nu een evidentie, maar in 2010 gingen nog stemmen op om de bouw niet te laten starten in België.

Hoeveel betaalt België van het totale kostenplaatje van minstens 1,1 miljard?

Vanheste: 3,8 procent van het totaal. Zo’n 40 miljoen euro dus.

Welke Belgische bedrijven waren bij de bouw betrokken?

Vanheste: Verschillende Belgische bedrijven hebben delen van de werken voor hun rekening genomen: Diverse onderaannemers: elektriciteit (Cegelec, ITB, Balteau), verwarming (Cegelec, Close), sanitair (Imtech), brandveiligheid (FPS), daken (Zolderse dakwerken), gevels (Vorsselmans), binnenafwerking (Beddeleem)…

De hoofdaannemer bestaande uit drie dochterfirma’s van de Nederlandse bouwgroep BAM is eigenlijk Belgisch: Interbuild, Galère en CEI Demeyer (intussen Bam Contractors genaamd). Zij maken deel uit van BAM Belgium NV en hebben een heel belangrijke bijdrage geleverd aan het nieuwe hoofdkwartier. Maar of die BAM-dochters er ook rijk van zijn geworden, dat is dan weer een andere vraag. Zo’n groot bouwproject is en blijft een commerciële uitdaging voor firma’s, en gaat gepaard met veel onzekerheden.

Zo spelen bij de bouw van een NAVO hoofdkwartier natuurlijk allerhande veiligheidskwesties op.

Vanheste: Inderdaad. Net omdat dit zo’n uniek project is, was die veiligheidsimpact op voorhand moeilijk in te schatten. Wat betekent het als het gros van de firma’s die op de werf actief zijn een veiligheidsmachtiging moet hebben? Ook materialen die op de werf toekwamen moesten gescreend worden. Op wat? Hét objectief van al die maatregelen was vermijden dat afluisterapperatuur werd binnengesmokkeld en verwerkt in de constructie.

De Amerikanen hadden dat al eens meegemaakt, bij de bouw van hun ambassade in Moskou. Die hebben ze bijna volledig moeten afbreken.

Ook in het Justus-Lipsiusgebouw, het gebouw van de Europese Raad in Brussel, is in 2003 afluisterapparatuur gevonden, ingemetst in de muren.

Vanheste: Net dat wilde de NAVO voorkomen. Met de aanwezigheid van 28 nationale delegaties is de NAVO-hoofdzetel natuurlijk een interessant doel voor inlichtingendiensten.

Hebben sommige geheime diensten al geprobeerd het nieuwe hoofdkwartier te bespioneren?

Vanheste: Bij mijn weten is er géén afluisterapparatuur gevonden. De werfveiligheid was echter geen Belgische opdracht, maar een verantwoordelijkheid van de NAVO zelf. Zij had permanent een honderdtal personen ter beschikking -het Site Security Management- die op de bouwsite toezicht hielden.

Welk statuut heeft de site met het nieuwe hoofdgebouw eigenlijk? Is dat Belgisch grondgebied?

Vanheste: Het terrein staat ingeschreven op het patrimonium van Defensie en is door België voor onbepaalde duur in concessie gegeven aan de NAVO.

Is nieuwe hoofdkwartier veiliger dan het oude?

Vanheste: De technologie in het nieuwe gebouw is ultramodern. Er hangen bijvoorbeeld meer dan 1000 camera’s. Zoiets kon je vroeger gewoon niet beheren, maar dankzij nieuwe technologie en algoritmes is dat nu wel mogelijk. Ook de explosiebestendige glazen gevel is een technologisch hoogstandje. Laat de bommen van 22/3 hier ontploffen, en het glas blijft intact.