Dag tegen Armoede: basisinkomen als alternatief voor controlerende welvaartstaat

Waarom zouden we niet durven kiezen voor een nieuw systeem? Een verdeelsleutel die de ongelijkheid inperkt en de middenklasse zuurstof geeft in plaats van bedreigt.

Bedelaars en daklozen. Sinds 15 jaar woon ik in Gent, en ik zag hun aantal alsmaar toenemen. Vroeger gaf ik principieel geen geld. Omdat mijn aalmoes geen structurele oplossing is. Omdat ik niet wil investeren in de drank of drugs van iemand die ik van haar noch pluim ken. Maar mijn mening is veranderd. Onze welvaartsstaat biedt geen structurele aanpak van de armoedeproblematiek. En in een samenleving waar koude solidariteit faalt, is warme solidariteit een daad van verzet.

Bedelarij is zeer confronterend. Maar onder de radar sluimert nog veel meer verborgen armoede. Zowat 1 op de 10 Vlamingen overleeft met een inkomen onder de armoedegrens. Alleenstaande ouders, laaggeschoolden, bejaarden en personen geboren buiten de EU lopen het grootste risico. En dat je veilig zou zijn als je een job hebt is onzin: de klasse van ‘werkende armen’ die zich elke dag te pletter zwoegen neemt toe. Stadsscholen klagen aan dat steeds meer kinderen met een lege maag en een lege brooddoos naar school komen. Kinderarmoede en honger leggen beslag op je vermogen tot studeren, dat betwijfelt niemand. En dankzij ons onderwijssysteem dat sociale ongelijkheid bestendigt in plaats van corrigeert, wordt armoede onvermijdelijk erfelijk.

Ook rijkdom is erfelijk. Wereldwijd zijn er 13,7 miljoen dollarmiljonairs, die samen € 38,75 biljoen bezitten. En ja, dat is werkelijk € 38.750.000.000.000. Sinds 2011 is hun aantal met 15% gestegen. Het is crisis, maar niet voor iedereen. De toenemende ongelijkheid en het stijgende aantal miljonairs zijn inherent aan ons economisch systeem. Welvaart wordt uit de middenklasse naar boven gezogen, en daar vastgezet voor de volgende generaties. Zo kalft de middenklasse af, terwijl de onderklasse en de elite uitbreiden. Kapitaal groeit sneller aan dan de wereldeconomie, dus eenmaal je bedje gespreid is kan je rustig een dutje doen. Maar als de ongelijkheid te groot wordt, dan begint het te rommelen. Dan komen de hooivorken eraan. Dan is het tijd voor verandering.

Dikke pech

Armoede is geen keuze, het is dikke pech. Geboren worden in het verkeerde gezin, je job verliezen, ziek worden, plots je schulden niet meer kunnen afbetalen, … Het kan elk van ons of onze kinderen overkomen. Armoede levert je stigma’s en sociale uitsluiting op. Armoede legt beslag op je kansen om jezelf te ontplooien. Armoede hypothekeert het leven en de toekomst van je kinderen. Armoede vernauwt je mentale bandbreedte. Als je niet weet of je je kinderen die dag te eten kan geven, als je je afvraagt of je de volgende maand nog wel een dak boven je hoofd zal hebben, dan heb je geen ruimte om diep na te denken over je eigen toekomst, laat staan over mens en maatschappij. Je leeft niet, je overleeft. Armoede is een onaanvaardbare schande in een wereld waarin er genoeg welvaart gecreëerd is om iedereen een menswaardig bestaan te bieden.

Onze huidige sociale zekerheid maakt mensen in armoede afhankelijk en houdt ze klein. Ze leert mensen om hun handje op te houden en te wachten op hulp. Ze beloont met gratis geld als je in de miserie zit, en beperkt terzelfdertijd je vrijheid om uit die miserie te geraken. Wantrouwen, controle en activering zijn de sleutelwoorden. Pedagogisch gezien weinig verheffend. Onderhuids sluimert voortdurend de boodschap: je bent zelf verantwoordelijk voor je armoede, je hebt niet genoeg je best gedaan, eigenlijk moet je werken voor je geld. Maar hoe eerlijk zijn deze beschuldigingen, als je erkent dat ons economisch systeem ongelijkheid genereert, onze arbeidsmarkt niet voldoende jobs biedt en ons onderwijssysteem amper sociale mobiliteit toestaat?

Gegarandeerd basisinkomen voor iedereen

Waarom zouden we niet durven kiezen voor een nieuw systeem? Een verdeelsleutel die de ongelijkheid inperkt en de middenklasse zuurstof geeft in plaats van bedreigt. Een idee dat stoelt op welzijn voor iedereen, en niet op welvaart voor enkelen. Een welzijnsstaat die gebaseerd is op vertrouwen en die mensen de kans geeft om zichzelf te emanciperen. Het principe is eenvoudig: geef iedereen een gegarandeerd basisinkomen, ongeacht hun sociale status of inkomen. Gedaan met de stigma’s. Gedaan met armoede. We zouden allemaal de kans krijgen om te ondernemen, te studeren, voor onze kinderen en ouders te zorgen, kortom: om te leven. We zouden verlost zijn van de constante dreiging en belemmering: ‘Ja maar, en het geld dan?’ Er is genoeg welvaart op de wereld om een basisinkomen mogelijk te maken. Wat we nodig hebben is een andere mentaliteit, een andere kijk op mens, maatschappij en economie. En het geloof dat het anders kan, dat onze systemen en structuren niet door God gemaakt zijn maar door mensen, en dat wij ze ook kunnen veranderen. De kracht van verandering als het ware, maar dan écht.