Na de moord op George Floyd leerde de wereld weer betogen. Alleen in Brussel blijft het voorlopig nog redelijk stil. Premier Sophie Wilmès riep vorige week op om ‘niet op straat te komen zoals in de VS’, maar het jeukt.
De wereld staat in brand, maar op de dienst Betogingen van het Brusselse stadhuis is het nog stil. De man die de aanvragen behandelt, had de laatste maanden amper werk. Af en toe ging zijn telefoon wel, maar elke keer zei hij hetzelfde: ‘Het mag niet… Nee, ook niet als jullie anderhalve meter afstand houden van elkaar… Bel terug als de Veiligheidsraad zijn fiat geeft.’
Opvallend is het wel. Wij Belgen blinken in weinig dingen uit, maar betogen kunnen we. Vorig jaar vonden er 1085 betogingen plaats in de straten van onze hoofdstad. Brussel werd zo een protesthoofdstad. Al was ook daar alles afgelast de voorbije maanden, van de klimaatbetogingen tot de Belgian Pride.
Vorige week, na de moord op George Floyd, demonstreerden wel een honderdtal mensen tijdens een verboden plechtigheid op het Muntplein in Brussel. Maar dat was niet te vergelijken met wat er in de rest van de wereld gebeurde. Zelfs in het anders veel bravere Nederland stond vijfduizend man op de Dam in Amsterdam. Na de niet meteen coronaproof betoging bleven ze daar nog dagen palaveren over wat nu het belangrijkste is: het grondrecht om te demonstreren of de maatregelen tegen het virus.
‘Lockdowndictatuur’
Sommige Belgen hebben de voorbije maanden wel geprobeerd om te betogen. Begin mei wilde een man uit Willebroek manifesteren tegen de ‘lockdowndictatuur’. Hij riep de natie op om zijn voorbeeld te volgen, maar alleen een hoop politieagenten gaven gehoor aan zijn oproep. Na tien minuten blies de man zijn betoging af.
Twee weken later wilden ook de Marolliens in Brussel op straat komen, nadat de Veiligheidsraad beslist had dat alle markten weer mochten opengaan. Alleen hun mooie vlooienmarkt op het Vossenplein bleef op slot. Dat onrecht wilden ze aanklagen in een protestmars ‘met respect voor de socialeafstandsregels’, maar ook daar zwaaide de politie met boetes van 250 euro. Tien minuten voor het begin van de mars werd alles afgelast. Een paar straten verder voerden de verplegers van het Sint-Pietersziekenhuis wel een geslaagde actie, toen ze hun rug keerden naar premier Sophie Wilmès (MR).
Nu is het duidelijk dat de machthebbers alles bij het oude willen laten.
De ruggen van de Marollen gingen de wereld rond, maar ook elders suddert het. ‘In het begin van de lockdown was iedereen met andere zaken bezig’, zegt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociaal conflict aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. ‘De politici deden aan crisismanagement, maar ook het publiek dacht niet aan betogen. Dat is de laatste weken helemaal veranderd. Protest kun je moeilijk voorspellen, maar ik denk dat er nog meer coronaprotesten gaan volgen. Zo gaat het meestal na een crisis. Na die van 2008 ontstonden Occupy en de Indignados. Iedereen vraagt zich af wat de gevolgen van deze noodtoestand zullen zijn en of de ongelijkheid zal toenemen.’
Theatermaker en activist Dominique Willaert van Victoria Deluxe denkt van wel. ‘Veel mensen hadden gehoopt dat deze crisis voor inkeer en verandering zou zorgen. Nu is het duidelijk dat de machthebbers alles bij het oude willen laten. Meer nog, om deze noodsituatie op te lossen dringen ze aan op nog meer flexibiliteit en nachtwerk. Daar zijn veel mensen kwaad over. We hebben de jongste weken ontzettend veel gebeld en gezoomd met elkaar.’
9/11
Willaert en co willen weer de straat op, want daar je ongenoegen uiten ‘blijft het beste actiemiddel dat er bestaat’. ‘Je doet het in de eerste plaats om gehoord te worden door beleidsmakers en journalisten.’ Maar ‘de straat opgaan’ heeft ook een andere rol, zegt Willaert. ‘Je kunt er een massa van verschillende mensen creëren. In de klimaatbetogingen van vorig jaar bijvoorbeeld liepen jongeren naast ouderen, klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele betoogde naast autodidacten. Maar iedereen wilde en riep hetzelfde… dat werkte bijna therapeutisch.’
Beleidsmakers storen zich ook aan straatprotesten, zegt Willaert, want die veroorzaken overlast. ‘Het betoogverbod komt hen nu bijzonder goed uit. Zo was het ook na 9/11 of de aanslagen van IS. Op den duur leven we bijna in een autoritaire staat. Ik voorspel: de laatste maatregel die de Veiligheidsraad straks zal intrekken, is het verbod om op straat te betogen.’
Daarom zocht Willaert, samen met Liesbet De Kock, naar een andere manier om actie te voeren in deze vreemde tijden. ‘Overal hoorden we politici en bedrijfsleiders zeggen dat de economie zo belangrijk is. Toen kwamen we op het idee om een nutsbedrijf op te richten. Zo willen we de begrippen “economie” en “bedrijf” een nieuwe invulling geven. Bedoeling is om mensen samen te brengen en 100 scherpe en heldere ideeën te ontwikkelen, die tot de verandering kunnen leiden waar veel mensen naar verlangen. De vruchten van onze denkarbeid willen we dan aan de samenleving geven.’
Hoe ze dat gaan doen, wil Willaert nog niet zeggen. Of toch al een ding. ‘In verschillende Latijns-Amerikaanse landen klampen actievoerders zich vast aan de politici als die naar of van het parlement komen. Misschien dat wij ook hier op die manier met hen in dialoog proberen te treden. Op de straat dus, want dat is ons parlement.’
Greta Thunberg
Niet alleen ten huize Willaert wordt dezer dagen nagedacht over andere vormen van activisme, ook elders op de planeet. Het opvallendste protest was een betoging in Tel Aviv tegen premier Benjamin Netanyahu: daar hadden de organisatoren op de grond aangeduid waar de manifestanten moesten staan.
Het mooiste beeld was dan weer te zien in Santiago in Chili, waar vorig jaar honderdduizenden betoogden tegen ongelijkheid. In een lege straat werd nu een foto van die massa geprojecteerd. ‘De straat is van ons’ stond erbij.
Ook op de sociale media wordt het vuur opgepookt. Greta Thunberg postte onlangs een selfie op Twitter onder de #ClimateStrikeOnline: zij alleen in het bos met een kartonnen protestbord.
Duizenden volgden haar voorbeeld. ‘Zulke symbolische acties zijn belangrijk’, zegt professor Van Stekelenburg. ‘Op die manier kan een protestorganisatie een lockdown overleven. Een collega van mij bestudeerde een aantal studenten die in de jaren zestig actief waren bij de Amerikaanse Civil Rights Movement. Ze trokken naar het zuiden om daar burgerrechtenactivisten te steunen en zwarten te overtuigen om te stemmen. Een risicovolle tocht, want de Ku Klux Klan had toen net drie activisten in Mississippi vermoord. Jaren later ging die onderzoeker de studenten van toen weer opzoeken. En wat bleek? Ze waren lang niet meer actief geweest, maar nu waren ze de eersten om te gaan betogen voor mensenrechten.’ Eens betoger, altijd betoger. ‘Protestorganisaties kunnen dus lang blijven bestaan, op voorwaarde dat de collectieve identiteit in stand gehouden wordt door symbolische acties. En dat is vandaag veel gemakkelijker dan vroeger door de sociale media.’
Ook op de dienst Betogingen van het Brusselse stadhuis verwachten ze dat de telefoon straks weer zal rinkelen zoals vroeger. De bevoegde ambtenaar heeft voorlopig nog geen wachtlijst aangelegd.
