‘Beter tien vliegtuigen aan de grond dan één in de lucht’

Doctorandus Jonas Van der Slycken over de toekomst van de luchtvaart: ‘Wat nodig is om de luchtvaartindustrie wereldwijs te maken en democratisch uit te faseren, is een bijsturing van ons vlieggedrag en een heroriëntatie van het overgrote deel van het getroffen personeel.’

We gaan van de grond met het vliegtuig dat het een lieve lust is. De luchtvaartindustrie droomt ervan om decennialang te blijven groeien: nieuwe luchthavens en luchthavenuitbreidingen (ongeveer 1200) zijn op til.

Beter tien vliegtuigen aan de grond dan één in de lucht.

Die evolutie is vanuit klimaatoverwegingen een zorgwekkende nachtmerrie. Het is namelijk niet opportuun om deze industrie nog meer emissies in de atmosfeer te laten pompen. Het internationale netwerk Stay Grounded pleit daarom voor een rechtvaardig transportsysteem en een snelle inkrimping van de luchtvaart. George Monbiot, columnist bij The Guardian, schreef onlangs dat het hoog tijd is om de stilte te doorbreken en verontreinigende activiteiten een halt toe te roepen.

(Klimaat)onrechtvaardigheid

Dat we ons vervuilende vlieggedrag serieus moeten bijsturen is een confronterende waarheid die we best onder ogen zien. Het is schrijnend en wereldvreemd dat de luchtvaart niet in het klimaatakkoord van Parijs zit en zelf geheel vrijblijvend haar ‘groene’ plannen mag uittekenen.

Dat is onrechtvaardig om tal van redenen. Mondiaal heeft slechts een minderheid ooit gevlogen, terwijl mensen in het Globale Zuiden die amper bijgedragen hebben de zwaarste gevolgen dragen. Klimaatontwrichting hypothekeert de kansen van de jongste generaties om van een stabiel klimaat te genieten. De geplande luchtvaartexpansie doet de inspanningen van anderen meer dan teniet. Verder krijgt de luchtvaart een voorkeursbehandeling. Door massale subsidies en vrijstelling van accijnzen en btw is er sprake van oneerlijke concurrentie tegenover andere (transport)sectoren. De luchtvaart kampt dus met een inter- en intragenerationeel, sociaal, ecologisch én budgettair rechtvaardigheidstekort.

Greenwashing

De sector probeert zich nochtans een groen imago aan te meten. Vanaf 2020 zal de groei koolstofneutraal zijn dankzij efficiëntiewinsten, biobrandstoffen, technologische doorbraken en compensatiemaatregelen. Het is twijfelachtig of die oplossingen überhaupt effectief klimaatwinsten zullen realiseren. Bovendien wordt er niet gesproken over de reductie van bestaande emissies. Verwachte brandstofefficientiëwinsten verdampen als het aantal vliegbewegingen blijft groeien. Biobrandstoffen zijn onhaalbaar op de vereiste schaal, bedreigen voedselzekerheid en biodiversiteit en zouden door ontbossing en veendrainage eerder leiden tot emissiestijgingen. Compensatie via herbebossing zorgt niet voor de nu benodigde echte emissiereducties en resulteert vaak in lokale conflicten en landroof. Verder is het onzeker of elektrische vliegtuigen een hoge vlucht zullen nemen aangezien de noodzakelijke batterijen loodzwaar zijn. Deze illusies leiden de aandacht af van de netelige kwestie dat we beter minder zouden vliegen.

Stay Grounded

De luchtvaart inperken is precies wat Stay Grounded bepleit. Deze brede alliantie van burgers en gemeenschappen is niet enkel bekommerd om het klimaat. Omwonenden zijn bezorgd om de negatieve gezondheidseffecten van vervuiling en luchtvaartlawaai. Anderen zijn ongerust over hun woningen, landbouwgrond en ecosystemen die bedreigd worden door landroof voor nieuwe luchthavens, luchthavenexpansies, de productie van biobrandstoffen en compensatieprojecten. Ook academici, vakbonden en werknemers in de transportsector en milieu- en transportorganisaties die alternatieve vervoersmodi promoten versterken de beweging.

De positiepaper van Stay Grounded onderschrijft het belang van een rechtvaardige transitie naar een vervoerssysteem dat democratisch gereguleerd en gepland is, ten dienste staat van het algemene belang en de getroffen werknemers hoort. Er is nood aan andere consumptie- en productiepatronen, aan een verschuiving naar alternatieven zoals trein en bus, aan een lokale economie van korte afstanden en aan andere gewoontes en levenswijzen. Vrijetijdsreizen kunnen in eigen regio of via slow travel, terwijl online conferenties kunnen dienen als alternatief voor werkreizen. Privileges moeten afgebouwd worden door de luchtvaartsector op te nemen in globale klimaatakkoorden, het aantal vluchten te limiteren, nieuwe luchthavens en uitbreidingen te bevriezen en bijdragen te halen bij frequente vliegers. Marketing voor vliegreizen en frequent flyer-programma’s zijn uit den boze. De hierboven beschreven valse oplossingen zijn te vermijden. Er is ruimte om toekomstige technische verbeteringen te onderzoeken, maar er is vooral nood aan echte emissiereducties.

Creatief verzet

Tijdens de mondiale actieweken van 1 tot 12 oktober verzetten burgers zich tegen de ongebreidelde groeizucht van de luchtvaartindustrie. Acties vinden plaats van Sydney tot Istanboel en van Mexico tot de Filipijnen. Londen en Wenen verzetten zich tegen een derde landingsbaan. Groepen in Frankrijk en Denemarken breken een lans voor nachttreinen.

Ook bij ons ontbreekt het niet aan initiatieven. Zomer Zonder Vliegen verricht baanbrekend werk en verlegt grenzen. Het BurgerForum Luchthavenregio ziet in haar manifest voor Brussels Airport geen ruimte voor uitbreidingsplannen. In Antwerpen werkt burgerplatform Vliegerplein aan een alternatieve toekomst voor Deurne Luchthaven. Een sluiting wenkt aangezien deze luchthaven subsidies slorpt, in de stad ligt en Zaventem vlakbij is.

Het enige wat we te winnen (en verliezen) hebben is een rechtvaardige samenleving die binnen planetaire grenzen floreert.

Deze moedige burgerinitiatieven verhelderen dat business as usual geen optie is en voeren de druk op om de luchtvaart te kortwieken. Het hoog(moedig) spel dat deze sector speelt, wringt met voorzorgs- en omzichtigheidsprincipes. Wat nodig is om de luchtvaartindustrie wereldwijs te maken en democratisch uit te faseren, is een bijsturing van ons vlieggedrag en een heroriëntatie van het overgrote deel van het getroffen personeel. Als het dat maar is, hoor ik u denken. Klopt, dit is inderdaad niet onoverkoombaar. Het enige wat we te winnen (en verliezen) hebben is een rechtvaardige samenleving die binnen planetaire grenzen floreert. Het is toch geen nachtmerrie om hiervan te dromen?

De positiepaper van Stay Grounded – ’13 stappen voor een rechtvaardig transportsysteem en snelle reductie van de luchtvaart’ wordt gesteund door 120 organisaties. Ook deze academici onderschreven de positietekst: prof. dr. Petra De Sutter (UGent), prof. dr. Olivier De Schutter (UCL & co-chair IPES-food), prof. dr. em. Eric Corijn (VUB), prof. dr. em. Aviel Verbruggen (UA), prof. dr. em. Philippe Van Parijs (UCL), prof. dr. Erik Swyngedouw (University of Manchester), prof. dr. Tim Nawrot (UHasselt), prof. dr. Lieven De Cauter (KU Leuven & RICTS Brussel), prof. dr. Hendrik Vos (UGent), prof. dr. Thomas Block (UGent), prof. dr. Johan Albrecht (UGent), prof. dr. em. Antoon Vandevelde (KU Leuven), prof. dr. An Cliquet (UGent), dr. Kobe Boussauw (VUB), dr. Matthias Lievens (KU Leuven), dr. Thomas Vanoutrive (UA), prof. dr. Inge Røpke (Aalborg Universitet), prof. dr. Clive Spash (WU), prof. dr. Glenn Rayp (UGent), prof. dr. Lieven Bervoets (UA), prof. dr. Koen De Bosschere (UGent), dr. Claudio Cattaneo (UAB), dr. François Schneider (R&D), dr. Anneleen Kenis (King’s College London).