Arnaud Raskin, sociaal ondernemer: ‘Je eigen kwetsbaarheid erkennen: is dat het geheim?’

Met zijn mobiele scholen voor straatkinderen is hij actief in meer dan dertig landen en geniet hij de steun van Tomorrowland en Bill Gates. Maar noem Arnaud Raskin geen held. ‘Oprecht blijven loont altijd.’

Al zijn hele volwassen leven hamert Arnoud Raskin erop: je mag nooit je kop laten hangen en bij momenten van tegenslag of crisis moet je wendbaar zijn, creatief. Je mag niet bij de pakken blijven neerzitten.

Hij deed de vaardigheden op in Zuid-Amerika, waar hij met mobiele scholen het onderwijs tot bij de straatkinderen brengt, en draagt ze ook uit in de opleidingen die hij geeft aan managers van grote bedrijven als Coca-Cola en Ikea.

Maar de coronacrisis stelt hem op de proef. Hij geniet van de vrijgekomen tijd bij vrouw en dochter, maar mist structuur. ‘Ik ben een enorme chaoot en van al dat thuiswerken krijg ik nog meer chaos in mijn kop. Maar ik wil niet klagen: als ík de impact al voel, in mijn comfortabele woning met een trampoline en een zwembadje in de tuin, wat moet dat dan niet zijn voor al die jonge gasten die in een appartementje in Molenbeek of op het Kiel wonen?’

Ook professioneel bezorgt de crisis hem kopzorgen. Alle mobiele scholen, inmiddels zijn het er 57 in 30 landen, hebben hun werking moeten staken. Met alle gevolgen van dien voor de jongeren op straat. ‘Zij hebben geen kot, de publieke ruimte is hun huis. Bovendien leven ze van de informele economie die nu helemaal stilgevallen is, en zijn ze door hun verslavingsproblematieken vaak extra kwetsbaar voor het virus. In sommige landen, zoals in Kenia, misbruikt de politie de situatie ook voor een soort van sociale zuivering: ze pakken straatkinderen op en nadien verdwijnen die gewoon.’

Bovendien is Raskins inkomstenstroom gestokt: de geplande bedrijfsopleidingen voor dit jaar, goed voor drie vierde van de uitgaven van Mobile School, worden een na een uitgesteld. ‘We zullen hier als organisatie wel uitkomen. Maar waar ik ’s nachts van wakker lig, is dat ik geen mensen wil laten gaan. We moeten hier door zien te raken zonder in ons team en onze projecten te snijden.’

Gelukkig kreeg StreetSmart, het nieuwe digitale platform voor alle jeugdwerkers van Mobile School, begin dit jaar nog een half miljoen euro investeringsgeld van Google. Geen free cash, maar kom: het geeft wat extra zuurstof.

Tot nog toe leek alles waar u uw schouders onder zet te lukken. Bent u een zondagskind?

Arnoud Raskin: Was het maar zo. Er zijn ook zaken die niet lukken, maar die komen natuurlijk niet in de krant. (lacht) Wat ik wel altijd al gevoeld heb, is dat je vroeg of laat beloond wordt als je op een integere manier bezig bent met de dingen die dicht bij je hart liggen, als je in je kern gaat staan. Het is een kwestie van hard werken en er komt soms tegenslag bij kijken, maar oprecht blijven met jezelf loont altijd. Dat heb ik zelf ook gemerkt: op de momenten dat mijn ego te veel opspeelde of wanneer ik bepaalde problemen niet in de ogen durfde te kijken, liep de dynamiek van de hele organisatie vast. Anderzijds weet ik als ondernemer ook dat je tien keer moet schieten om één keer je doel te raken. Je moet jezelf constant heruitvinden, en dat is een proces van trial and error.

Gaat uw ego gemakkelijk met u aan de haal?

Raskin: Dat valt mee, maar ik blijf er wel waakzaam voor. Het is een zaak van voortdurende zelfreflectie, van erover waken dat externe factoren je heldere denken niet vertroebelen. Er is veel verleiding in het leven, op allerhande fronten. Als je regelmatig op bezoek gaat bij vrienden die in een groter huis wonen bijvoorbeeld, begin je automatisch te dromen van een groter huis, ook al heb je thuis al meer dan genoeg comfort. En bij Ashoka, een globaal werkend netwerk van sociale ondernemers, heerst dan weer de Amerikaanse mentaliteit van de social entrepreneur als een echte hero: je wordt op een podium gezet, de bloemen en het applaus vliegen in het rond, hun hele netwerk gaat voor je open. Op dat soort momenten herinner ik mezelf eraan dat ik ook maar een simpele gast ben die uit de Limburgse grond is getrokken en zich probeert te amuseren. Gelukkig heb ik wel wat mensen rond mij die me op tijd en stond een figuurlijke tik om de oren geven als het nodig is.

U trekt al jaren het land rond om via lezingen geld binnen te halen voor uw bedrijf. Bent u uw eigen verhaal nog niet beu gehoord?

Raskin: In drukke periodes heb ik het soms moeilijk om me daarvoor op te laden. Intellectueel word je door die lezingen niet echt geprikkeld: je komt aan, zegt iedereen goeiedag, stelt je techniek op, vertelt je verhaal en gaat weer naar huis. Dat zijn lastige dagen, waarbij ik veel alleen onderweg ben, leef van energiedrankjes en sponzige sandwiches uit de tankstations naast de autosnelweg en pas ’s avonds laat thuis ben. Maar het tiende publiek van de week moet wel dezelfde kwaliteit krijgen als het eerste. Ik wil niet zomaar mijn verhaal aframmelen. In het beste geval zitten er altijd mensen in de zaal voor wie je meerwaarde creëert, die dankzij mijn verhaal een aha-ervaring beleven. Dat blijft me motiveren. En ik weet natuurlijk ook waarom ik het allemaal doe: het geld gaat rechtstreeks naar de kinderen op straat.

Hoe verzorgt u uw lichaam in zulke periodes?

Raskin: Niet, vrees ik. Ik ben niet de gast die de drukte dan gaat compenseren met gezondere voeding of wat meer sport. Ik probeer af en toe te lopen, maar ik weeg tien kilo te veel en ’s avonds ben ik meestal te moe om mijn loopsloefen nog aan te trekken.

Dagdroomt u weleens?

Raskin: Ja, gelukkig wel. Je vervelen is heel belangrijk voor je creatief proces, weet ik ondertussen. De beste ingevingen komen vaak wanneer je zomaar een beetje naar buiten aan het staren bent. Dan komt je onderbewustzijn pas echt tot leven. Maar je moet jezelf wel zulke momenten gunnen, en dat is inderdaad niet altijd even simpel. Nu ik vaker thuiswerk, ga ik regelmatig met een schepnetje wat rotzooi uit het zwembadje van mijn dochter vissen. Het klinkt misschien onnozel, maar dat zijn telkens zalige momenten.

Eind 2011 hebt u van de stress een maagontsteking gekregen. Groeit het werk u nog altijd af en toe boven het hoofd?

Raskin: Veel minder dan vroeger. Er zijn nog wel drukkere momenten, maar sinds mijn dochter er is, zit ik in een ander ritme. In de zomer probeer ik bijvoorbeeld elke vrijdag vrij te houden, om wat tuinwerk te doen of te gaan fietsen met mijn gezin. Daarin ben ik toch veranderd. (denkt na) En na al die jaren weet ik ook perfect wat mij het meeste voedt: creëren. Ik moet kunnen starten, innoveren, opboksen tegen mensen die zeggen dat ik gek ben. Dan zit ik in mijn kracht, ben ik toegevoegde waarde en amuseer ik me rot. Zodra een onderneming stabiel is en je met management, groei en opschaling bezig moet zijn, ben ik niet meer de man die je nodig hebt. Dan ben ik heel blij om de zaken door te geven.

In uw privéleven kiest u wel voor stabiliteit: u bent al jaren met dezelfde vrouw samen en hebt een dochter van bijna zeven.

Raskin: Breng me niet op ideeën. (lacht) Nee, het is waar: ik heb die stabiliteit thuis nodig om in mijn werk risico’s te kunnen nemen. Al ben ik wel pas op mijn veertigste vader geworden, dat is ook niet voor niets zo gelopen: ik durf weleens last te hebben van cold feet, van angst voor grote beslissingen. En dat ik altijd moet kunnen starten, wil niet zeggen dat ik niet trouw ben. Ook professioneel: innoveren gebeurt nog altijd binnen de structuur van Mobile School, ik ruil het niet in voor iets anders, maar bouw alleen maar bij.

Sinds mijn dochter er is, ga ik wel veel minder naar het buitenland. Voor het eerst in mijn leven heb ik een gevoel van heimwee als ik een van onze projecten in Zuid-Amerika of Afrika bezoek. Dan kan ik echt hunkeren naar thuis, dat heb ik vroeger nooit gehad. Niet om mijn vrouw tekort te doen, maar een kind: dat is toch nog another level of love. Die liefde is pas echt onvoorwaardelijk.

Inmiddels bent u vier jaar ouder dan uw eigen vader is geworden. Heeft al die aandacht voor uw dochter ook te maken met zijn vroege dood?

Raskin:(denkt na) Misschien wel, ja. Maar ik ben altijd heel graag met kinderen bezig geweest, al van toen ik nog in de jeugdbeweging zat. En nu ik zelf een kind heb, wil ik gewoon de hele psychologie van haar ontwikkeling doorgronden, net zoals ik het al die jaren heb gedaan met de straatkinderen in Latijns-Amerika. Wat ik haar wil meegeven? Een context waarin ze ten volle zichzelf kan worden, wie of wat dat ook mag zijn. Heel veel, misschien wel alles in het leven, hangt daarvan af. Dat heb ik met Mobile School genoeg gezien.

U komt uit een familie van rechters en juristen. Bent u het enfant terrible van de Raskins?

Raskin: Dat is in elk geval altijd mijn ambitie geweest, maar of ik het ook geworden ben? Ik heb geen idee. (lacht) Weet je: mijn vader was dan wel onderzoeksrechter, hij had ook een groot sociaal rechtvaardigheidsgevoel. Soms lag hij nachten wakker van de keuzes die hij moest maken, hij heeft gigantisch veel pro bono gewerkt en als hij iemand liet opsluiten, volgde hij die vaak persoonlijk op en ging hij hem bezoeken in de gevangenis. Door de jaren heen bouwde hij met sommigen van hen zelfs een nauwe band op. Het maatschappelijk betrokkene, het engagement heb ik dus met de paplepel meegekregen.

Maar zelf was ik een moeilijke student. Niemand heeft me ooit geadviseerd om rechten te gaan volgen. (lacht) Na het middelbaar had ik ook geen zin meer om nog eens jarenlang repetitief kennis van buiten te leren, ik wilde eindelijk op mijn eigen benen staan, van mijn vrijheid proeven. Binnen de opleiding productontwikkeling kon ik op eigen houtje creëren, en dat voelde veel beter. Al moet ik het ook niet romantiseren: ik was in die tijd wat op de dool, ik hing maar wat rond, ik was zoekende. Achteraf bekeken heb ik toen veel tijd verloren. Maar na mijn eerste reis naar Zuid-Amerika is het idee van de mobiele scholen ontstaan, en sindsdien ben ik eigenlijk niet meer gestopt.

Wat is uw drijfveer?

Raskin: Na mijn periode in Guatemala heb ik voor mezelf besloten om er alles aan te doen om een situatie die me ongelooflijk had gechoqueerd – de moorden, de dagelijkse situatie op straat – proberen om te keren, om er impact op te hebben. De diagnose heb ik nooit gehad, maar waarschijnlijk heb ik daar een posttraumatische stressstoornis opgelopen. Ik heb maanden niet kunnen slapen, had de hele tijd last van nachtmerries. Het opzetten van Mobile School was voor mij de kanalisatie van die gevoelens. Van de frustratie, de pijn, de liefde ook, van al die bronnen van energie in mijn lijf.

Raakt u nog altijd even gemakkelijk ontroerd als toen?

Raskin: De laatste keer dat ik echt op straat was, met de Tomorrowland Foundation (de festivalorganisatoren achter Tomorrowland steunen sociale projecten met hun Foundation, oa de Mobile Schools, nvdr) in Mexico vorig jaar, had ik onmiddellijk weer kippenvel over mijn hele lijf. Ik ga dan altijd op een bankje zitten, in mijn eentje, en kijk wat rond naar de kinderen op straat. Nog iedere keer krijg ik tranen in mijn ogen. Daar zie je waarvoor je al die keynotes geeft, daar zie je dat je verdomme gelijk hebt dat je in elk kind gelooft, daar zie je dat je impact hebt. Hoe weinig geciviliseerd zijn wij, mensen eigenlijk? We vliegen het heelal rond, maar we kunnen niet eens elk kind van onze soort onderhouden: veel diersoorten doen het beter.

Toch bent u een eeuwige optimist. Wat is uw geheim?

Raskin:(denkt na) Je eigen kwetsbaarheid erkennen: is dat het? Beseffen dat het ooit allemaal ophoudt, voor jezelf en misschien wel voor alles en iedereen, en dat je dus vooral bezig moet zijn met hoe je iets goed kunt doen in de korte periode dat je hier bent? Ik weet het niet.

Denkt u vaak aan uw eigen sterfelijkheid?

Raskin: Ja. Zeker niet dagelijks, maar wel regelmatig. Ik wil mijn dochter alle zorg en kansen kunnen geven die ze verdient. Ik wil haar groot zien worden, haar leren kennen als volwassen vrouw. Als ik één wens zou mogen doen, zou ik een keer als de volwassen man die ik nu ben met mijn vader willen praten. Een avond aan de toog, of op de bank, elkaar leren kennen en met elkaar in discussie gaan.

Mijn dochter is tegenwoordig ook veel met de dood bezig. ’s Nachts komt ze soms huilend uit haar bed, om te zeggen dat ze bang is om dood te gaan. Vorig jaar is een mottig jaar geweest op dat vlak: we hebben afscheid moeten nemen van Christophe Lambrecht (radiopresentator, nvdr), die we vrij goed hebben mogen kennen, en kort erna van Saskia, een van mijn beste vrienden en al jaren een ongelooflijk enthousiaste medewerkster in ons bedrijf. Drieëndertig jaar, op fietsvakantie vertrokken begin juli en nooit meer teruggekomen. (zwijgt lang) Een onvoorstelbaar verlies en het is nog altijd niet verwerkt, zoals je kunt zien.

Wat is de zin van het leven?

Raskin: Bijdragen. Impact hebben op andere mensen. Goed zijn voor mekaar. Zoiets?