53 ton explosieven op Saudische schepen geladen in Antwerpse haven

Haven van antwerpen: de Vlaamse administratie was niet op de hoogte van gevoelige doorvoer.
Kristof Clerix

Documenten van het Havenbedrijf Antwerpen onthullen de centrale rol van de Antwerpse haven in de export en doorvoer van explosieven door Saudische schepen.

Export van militaire goederen naar Saudi-Arabië ligt in België bijzonder gevoelig omdat het land sinds 2015 betrokken is bij de oorlog in Jemen. Bovendien heeft het een bijzonder slechte reputatie op het vlak van mensenrechten. Op basis van informatie van de ngo Vredesactie schreef De Morgen in mei al dat de nationale Saudische scheepvaartmaatschappij Bahri in de Antwerpse haven oorlogsmunitie had opgepikt – volgens de douane mét exportvergunning van het Waalse Gewest.

Uit documenten van het Havenbedrijf Antwerpen die Knack en Le Soir konden inkijken, blijkt nu dat tussen januari 2018 en juni 2019 liefst 53.418 kilo explosieven aan boord zijn geladen van Saudische schepen in de haven van Antwerpen. Die informatie werd nog nooit zo gedetailleerd bekendgemaakt.

Wij zijn als Havenbedrijf niet gemandateerd om dit soort transporten te verbieden.

In januari 2018 pikte het schip Bahri Tabuk in Antwerpen 409 kilo slaghoedjes en 28.600 kilo rookzwak buskruit op (op basis van de informatie voorhanden is niet duidelijk of dat kruit ook valt onder een exportlicentieverplichting). Precies een jaar later ging het om 6162 kilo brandmunitie en 4416 kilo patronen voor wapens. Een ander schip van Bahri, de Hofuf, werd in december 2018 beladen met 4525 kilo patronen voor wapens. En in mei 2019 haalde een derde schip, de Yanbu, in Antwerpen nog eens 9306 kilo patronen voor wapens op.

Kort daarna, in juni 2019, trok de Raad van State de vergunningen van de Waalse wapenproducenten FN Herstal en CMI Defence in om nog militaire goederen naar Saudi-Arabië te exporteren. Hans Lammerant van vzw Vredesactie wijst ook op de verantwoordelijkheid van de Belgische douane: ‘Door de goederen te laten passeren, schendt België zijn verplichtingen rond het VN-Wapenhandelverdrag, dat sinds 2014 van kracht is. Saudi-Arabië is immers betrokken bij de oorlog in Jemen en de VN-Mensenrechtenraad wijst op zware schendingen van het internationaal humanitair recht.’

Verder blijkt uit de documenten van het Havenbedrijf dat de haven van Antwerpen voor de Saudi’s ook een belangrijke doorvoerplek is voor explosieven. In april, juni en oktober 2018 legden twee Bahri-schepen (de Jazan en de Jeddah) er aan met opgeteld liefst 95.752 kilo wapenpatronen, rookzwak buskruit en brandmunitie aan boord. Vanuit Antwerpen zetten de schepen verder koers naar het Suezkanaal en de Verenigde Arabische Emiraten.

Vlaams wapenembargo

De dienst Controle Strategische Goederen van de Vlaamse overheid, bevoegd voor doorvoerlicenties, laat weten dat hij niet op de hoogte was van de 95 ton: ‘Betrokken partijen zoals de rederij, de douane of een andere controle-instantie hebben er ons niet over geïnformeerd. We kunnen ook niet met 100 procent zekerheid stellen dat het gaat om vergunningsplichtige defensiegerelateerde producten. Daarvoor is detailinformatie nodig.’

‘Bahri had géén doorvoervergunning nodig omdat de Vlaamse regering nooit een officieel wapenembargo tegen Saudi-Arabië heeft ingesteld’, zegt onderzoeker Nils Duquet van het Vlaams Vredesinstituut. Sinds 2014 weigert Vlaanderen nochtans systematisch wapenexportvergunningen naar Saudi-Arabië.

Wij vertrouwen als haven op de controles van andere partijen die voor deze materie bevoegd zijn.

Een doorvoervergunning is volgens Duquet in principe beperkt tot goederen die van het ene transportmiddel op het andere worden overgeladen. Bij de twee Bahri-schepen was dat niet het geval. Duquet: ‘Maar het Vlaamse wapendecreet laat toe dat in bepaalde gevallen toch een vergunningsplicht kan worden ingeroepen. Bijvoorbeeld wanneer de transit bestemd is voor een land waartegen een Vlaams wapenembargo van kracht is. Maar dat heeft de vorige Vlaamse minister-president, Geert Bourgeois (N-VA), nooit afgekondigd.’

Vraag is nu of de nieuwe Vlaamse regering wel die stap zal zetten, zeker nu blijkt dat in anderhalf jaar tijd bijna honderd ton explosieven via de Antwerpse haven zijn doorgevoerd op Saudische schepen.

Belangrijk precedent

Het is een unicum dat het Havenbedrijf Antwerpen zo gedetailleerd gevoelige informatie over militaire export en doorvoer vrijgeeft. Begin juni contacteerde Knack het Havenbedrijf op basis van de Vlaamse wet op de openbaarheid van bestuur. We vroegen voor Bahri-schepen informatie over wanneer en waar ze sinds januari 2018 waren aangemeerd én welke gevaarlijke goederen aan boord waren of werden overgeladen. Daarvoor verwezen we naar de Internationale Code voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over zee (IMDG).

Welke gevaarlijke goederen aan boord waren, gaf het Havenbedrijf niet vrij. Die informatie zou onder meer ‘misbruikt kunnen worden voor criminele doeleinden’, en vrijgave zou niet opwegen tegen de ‘bescherming van het gelegitimeerde economische belang van de betrokken ondernemingen’. Het wees ook op een ‘ongewenste precedentwaarde’: ‘De gevraagde informatie als openbaar beschouwen, zou de deur openzetten voor een toestroom van gelijkaardige aanvragen waardoor het handelsverkeer systematisch ontwricht zou worden.’ Met de hulp van Hans Lammerant van Vredesactie, een jurist, diende Knack een beroepschrift in bij de Vlaamse Beroepsinstantie inzake openbaarheid van bestuur. Die verplichtte het Havenbedrijf midden september om de informatie vrij te geven.

‘Het basisprincipe van een global supply chain (wereldwijde aanvoerketen) is dat een schakel vertrouwt op de acties van de voorafgaande schakels in de keten’, reageert het Havenbedrijf. ‘In het transport van wapens is dit voor de haven van Antwerpen ook het geval. Wij vertrouwen als haven op de controles van andere partijen die voor deze materie bevoegd zijn. Wij zijn als Havenbedrijf niet gemandateerd om dit soort transporten te verbieden, gezien ze volledig in lijn zijn met de geldende wetgeving en de controle daarop gebeurt door bevoegde instanties.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content