De regering-De Wever heeft een akkoord bereikt over de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd. In totaal zullen volgend jaar maar liefst 180.000 rechthebbenden hun uitkering verliezen, weliswaar in fasen. De 25.000 extreem langdurig werkzoekenden zijn als eersten aan de beurt.
De federale regering is het dan toch eens geworden over de uitrol van de beperking van de werkloosheid tot twee jaar. Na noodkreten van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA), de gewestelijke arbeidsbemiddelingsdiensten en lokale OCMW’s, zal het ‘koninginnenstuk’ van de regering-De Wever gefaseerd worden ingevoerd.
De historische hervorming gaat dus niet in één keer in op 1 januari 2026, zoals aanvankelijk gepland, maar zal in golven worden doorgevoerd. Het was een expliciete wens van de N-VA dat de maatregel minstens deels zou ingaan op die symbolische datum. De groep die het langst zonder werk is, verliest als eerste zijn uitkering.
De eerste categorie betreft mensen die al meer dan 20 jaar werkloos zijn. Vanaf 1 maart worden ook zij die langer dan acht jaar zonder werk zitten getroffen, en op 1 april volgt de rest. De tweede fase is gepland voor 1 juli 2026.
Opvallend is dat volgens minister van Werk David Clarinval (MR) in totaal 180.000 personen volgend jaar hun uitkering verliezen. Dat is het hoogste cijfer dat tot nu toe circuleerde. Alleen de schatting van de socialistische vakbond ABVV komt in de buurt.
Door deze gefaseerde aanpak verliest de schatkist wel 300 miljoen euro. Maar omdat de opbrengsten van de beperking van de werkloosheid naar verwachting 2 miljard euro zullen bedragen – meer dan eerder geraamd – is er voldoende financiële marge.
‘Wie zo lang zonder werk zit, is bijzonder moeilijk nog te activeren’
Win for life
Maar beginnen doet de regering dus bij de extreem langdurig werklozen, ongeveer 25.000 volgens het kabinet-Clarinval. Econoom Ive Marx (UAntwerpen) noemt deze groep erg kwetsbaar. ‘Dit zijn personen die het contact met de arbeidsmarkt grotendeels zijn kwijtgeraakt. Vaak gaat het om mensen met meerdere problemen, ook op persoonlijk vlak.’
Volgens Wim Van Lancker, professor sociaal beleid (KU Leuven), gaat het vooral om kortgeschoolden en ouderen. ‘Bovendien heeft zeker de helft een arbeidshandicap. Ik wil niet zeggen dat ze daarom geparkeerd moeten worden in de werkloosheid. Maar doen alsof het afpakken van hun uitkering zal leiden tot activering, is mensen een rad voor ogen draaien.’
Het zal velen verbazen dat iemand twintig jaar of langer werkloos kan zijn. Zijn dit dezelfde werklozen die premier Bart De Wever (N-VA) in een boutade bedoelde? ‘We waren zo goed als het laatste land ter wereld waar inactief zijn een levenskeuze kon zijn’, zei hij eerder.
Dat is onzin, reageert Raf De Weerdt, vakbondssecretaris bij het ABVV. ‘Het is schandelijk om op die manier over deze groep te spreken – denk ook aan uitspraken zoals “win for life”. Niemand zou willen ruilen met de situatie van deze mensen.’
Van Lancker is het daarmee eens: ‘Als dit een levenskeuze is, dan is dat niets om jaloers op te zijn. Dit is geen comfortabel leven.’
De Weerdt benadrukt: ‘Dit zijn mensen die doorgaans ooit gewerkt hebben, want anders zouden ze geen recht hebben op een werkloosheidsuitkering. Ze hebben vaak pech gehad, bijvoorbeeld door een scheiding of een depressie, en kregen hun leven niet meer op de rails. Vaak gaat het om generaties waarbij armoede wordt doorgegeven. Ik weet niet welke begeleiding ze hebben gekregen, maar het lijkt erop dat ze grotendeels aan hun lot zijn overgelaten.’
‘Hier zitten inderdaad schrijnende verhalen achter’, bevestigt Marx. ‘Binnen deze groep zal ongetwijfeld een minderheid zijn voor wie werkloosheid een bewuste keuze is. Maar wie zo lang zonder werk zit, is bijzonder moeilijk nog te activeren, mede omdat zij een stigma meedragen bij werkgevers.’
Van Lancker: ‘Ons grote probleem is nu net dat we mensen sinds jaar en dag niet behoorlijk activeren. Maar daarin zijn we nog steeds niet bereid te investeren. Bij de Vlaamse arbeidsbemiddelingsdienst VDAB vindt nu nog een blinde besparing van 80 miljoen euro plaats.’
Toevloed bij OCMW’s
Volgens Marx zal deze groep vooral bij de OCMW’s aankloppen voor een leefloon. ‘Dat kan alleen wanneer ze gezinshoofd zijn, of alleenstaand. Er zijn ook werklozen die in een huishouden wonen waar iemand anders een inkomen heeft. Voor hen is de uitkering een aanvullend inkomen. Die kunnen niet bij het OCMW terecht.’
Is het mogelijk dat extreem langdurig werklozen zich arbeidsongeschikt kunnen laten verklaren om zo naar de ziekteverzekering over te stappen? ‘Dat is niet zo eenvoudig, want ook de ziekteverzekering stelt voorwaarden’, zegt De Weerdt. ‘Een ziektebriefje volstaat niet. De inschatting is dat deze groep vooral richting het leefloon zal gaan.’ Maar volgens Van Lancker staat het vast dat er een verschuiving zal plaatsvinden van werkloosheid- naar ziekteverzekering: ‘De besparing dankzij de hervorming wordt dus te hoog ingeschat, want we zullen ook meer langdurig zieken krijgen – en die groep is met 500.000 al enorm. De regering rekent zich rijk.’
De lokale besturen, zeker die in het zwaar getroffen Wallonië en Brussel, zetten zich het best schrap. De regering wil de zorgen bij de OCMW’s wegnemen. Naast extra budget is er vooral ook behoefte aan extra personeel om de grote toestroom aan dossiers te verwerken. Minister van Maatschappelijke Integratie Anneleen Van Bossuyt (N-VA) zegt dat ze dagelijks in gesprek is met het werkveld. ‘Uiteraard heb ik begrip voor de ongerustheid bij medewerkers van OCMW’s en lokale besturen. De gefaseerde invoering houdt rekening met die bezorgdheden.’
Ive Marx is principieel voorstander van de beperking van de werkloosheidsduur. ‘Maar het zou eerlijker zijn geweest om die alleen toe te passen op nieuwe werklozen. Zij weten waar ze aan toe zijn en kunnen hun zoektocht naar een job, en het aanvaarden daarvan, aanpassen aan die realiteit. Ik vrees dat het draagvlak van de hervorming zal afnemen zodra media de verhalen van degenen die vanaf januari hun uitkering verliezen breed zullen uitsmeren.’
‘Paniek begint toe te slaan over beperking werkloosheid in de tijd’: is uitstel nog mogelijk?