2020 was een annus mirabilis voor koning Filip: 'Hij kan het dan toch'

Het is opvallend stil aan de achterkant van het strenge koninklijke paleis in Brussel. De stad lijkt in dat kleine park ver weg. Hier en daar bladdert witte verf van de ramen. De parking voor de medewerkers van de koning is bijna leeg. Terwijl hun 'baas' met minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) op werkbezoek is in de gevangenis van Hoei, overloopt Knack met de koninklijke woordvoerders Francis Sobry en Rafike Yilmaz hun werkjaar en dat van de koning. Voor het eerst geven de twee samen een interview. 'Hij kan het dus wel.' Yves Desmet, ex-hoofdredacteur van De Morgen, moest het toegeven in Filip van België, de Canvas-reeks over het leven en werk van koning Filip. Opmerkelijk want op de voorpagina van De Morgen was op 31 augustus 1991 het interview verschenen van Desmet met oud-hofmaarschalk Herman Liebaers, waarvan de kop luidde: 'Filip kan het niet.' De twee korte citaten illustreren de haast totaal gewijzigde perceptie over de zevende koning der Belgen. Terwijl het vroeger schamper over 'Prins Flater' ging, beschreef De Morgen hem nu als 'een modelvorst' naar aanleiding van de ontmoeting tussen Filip en zijn stiefzus Delphine Boël. En toen de Nederlandse koning Willem- Alexander zijn excuses moest aanbieden omdat hij en zijn familie ondanks de lockdown op vakantie waren vertrokken naar een Grieks eiland, raadde De Standaard de Nederlandse koning zelfs aan om in de lering te gaan bij zijn Belgische collega. Rafike Yilmaz en Francis Sobry glimlachen als we die citaten voorlezen. 'Het was inderdaad een goed jaar voor de koning, met een aantal dossiers die veel weerklank hebben gekregen. Maar hier waait al langer een nieuwe wind van openheid', zegt Sobry, een diplomaat uit Charleroi met Vlaamse ouders. Sinds drie jaar is hij gedetacheerd aan het koninklijk paleis als hoofd van de communicatiedienst. Rafike Yilmaz is nog even adjunct- directeur van die dienst, op 1 januari gaat ze aan de slag als communicatieverantwoordelijke bij Bpost. Zeven jaar geleden werd Yilmaz uitgenodigd op het paleis om te praten over het communicatiebeleid van de nieuwe koning. Ze werkte toen als beleidsmedewerker van Antwerpse schepen en later federaal minister Monica De Coninck (SP-A). Tot haar verrassing werd ze meteen voorgesteld aan Filip. 'Hij was toen nog kroonprins en was bezig met de voorbereiding van zijn kabinet. Je kon het niet echt een sollicitatiegesprek noemen, eerder een kennismakingsgesprek.' Tijdens die ontmoeting vertelde Filip hoe hij als toekomstige koning op een andere, modernere en meer open manier wilde communiceren. 'En blijkbaar kon de koning zich in mijn visie hierover vinden, want even later werd ik aangenomen.' Monica De Coninck zei later in een kranteninterview dat ze het een verrassende en moedige keuze vond om een Vlaamse vrouw met Turkse achtergrond te kiezen als woordvoerder van de koning. Yilmaz ziet dat anders. 'Dat onderwerp is nooit ter sprake gekomen. Ik beschouw mezelf in het dagelijkse leven ook niet als iemand met een Turkse achtergrond. Mijn roots zijn een onderdeel van wie ik ben, maar mijn professioneel parcours is belangrijker.' Sobry en Yilmaz spelen een cruciale rol in dat vernieuwde communicatiebeleid, maar zoals het bij de discretie van het paleis hoort, mag dat succes niet te veel gepersonaliseerd worden. 'Het is niet de bedoeling dat medewerkers van de vorsten zelf op de voorgrond treden.' Knack vond hen wel bereid om zes cruciale momenten door te lichten in wat sommigen nu al het annus mirabilis van de koning noemen, van de opeenvolgende politieke audiënties tot het eerste theekransje met zijn zus Delphine.De federale verkiezingen van 26 mei 2019 hebben het land diep verscheurd. Koning Filip is niet geheel zonder politieke ervaring, want het is de tweede moeilijke regeringsonderhandeling die hij meemaakt als koning. Toch zijn veel waar- nemers deze keer wel heel erg ongerust. Is dit het begin van het einde van het koninkrijk? In de Wetstraat maakten journalisten zich vroeger weleens vrolijk over kroonprins Filip. Dat gebeurt steeds minder. Misschien omdat hij er geregeld in slaagt de politieke anciens te verrassen. Zo ontvangt hij bijvoorbeeld Tom Van Grieken, voorzitter van het Vlaams Belang, op audiëntie na de verkiezingen. Dat wordt in Franstalig België met gemengde gevoelens onthaald. Op 31 januari doet de koning een andere onverwachte zet. Omdat nieuwe partijvoorzitters Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR) niet opschieten, wordt op 31 januari Koen Geens (CD&V) aangesteld tot koninklijk opdrachthouder. Hij krijgt de opdracht een volwaardige regering te vormen. Dat hadden weinigen zien aankomen. Francis Sobry monkelt. 'Wat in Wallonië soms als een verrassing wordt ervaren is dat misschien niet in Vlaanderen en omgekeerd. De audiënties van de koning zijn volledig verlopen volgens het colloque singulier, dus onder vier ogen. Na elke consultatie en de obligate handdruk voor de camera's debrieft de koning zijn kabinetschef Vincent Houssiau en plannen ze de volgende audiëntie of de volgende stap in de formatie.' Ook Sobry en diplomatieke adviseur William De Baets zijn daar bij aanwezig. Sobry benadrukt dat de koning niet onderhandelt, maar luistert. 'Hij moet zoeken naar een consensus en bij gebrek daaraan zorgen voor een zo groot mogelijk draagvlak voor zijn initiatieven. De koning is tijdens de regeringsonderhandelingen een spelverdeler die rust brengt. Politici hebben andere doelstellingen.' Geen makkelijke taak, maar de koning is ondertussen ondanks zijn relatief jonge koningschap toch ouder dan de meeste partijvoorzitters en regeringsleden. Dat is een voordeel. Zijn oom koning Boudewijn was op den duur ook de meest ervaren man in de Belgische politiek. Volgens Sobry wilde de koning vooral een strak tempo aanhouden tijdens die onderhandelingen. Het duurde nooit lang tussen de aanstelling van een verkenner en de volgende informateur of opdrachthouder. 'Er werd snel geschakeld omdat we anticipeerden op wat kon gebeuren: wat doen we als die opdracht niet lukt? Voor alle scenario's was er een oplossing.' Door dat strakke tempo hield de koning de media-aandacht weg van het paleis.Dat tempo zorgde ervoor dat hoe langer de politici bleven kibbelen en ruziën, hoe groter de populariteit werd van koning Filip. Emeritus hoogleraar Mark Van den Wijngaert (KULeuven) had het op een bepaald ogenblik over communicerende vaten: 'Hoe minder de bevolking vertrouwen heeft in onze politieke leiders, hoe meer in de koning.' Toen Alexander De Croo op 1 oktober de eed aflegde in het paleis, gaven zelfs enkele verstokte republikeinen toe dat de koning een vlekkeloos parcours had gereden. Half maart landde op de luchthaven van Luik een vliegtuig met 500.000 mondmaskers aan boord. In België was er op dat ogenblik grote paniek in ziekenhuizen en woonzorgcentra omdat er geen of nauwelijks beschermende kledij meer was na de razendsnelle uitbraak van covid-19. Regeringen slaagden er niet in om voldoende mondmaskers te leveren. Het zorgpersoneel voelde zich in de steek gelaten. De onverwachte lading die soelaas bracht, bleek een gulle gift van Jack Ma, de oprichter van de Chinese internetgigant Alibaba. Die kwam er na een rechtstreeks tussenkomst van koning Filip. De twee kennen elkaar persoonlijk. Volgens Francis Sobry was de persdienst van het paleis daar niet bij betrokken. 'De communicatie gebeurde door toenmalig minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) en de federale overheidsdienst Volksgezondheid. We hebben geen cameraploegen besteld, want het was ook niet de bedoeling van de vorst om daarmee in de media te komen. Je bent staatshoofd en als je kunt helpen, dan doe je dat gewoon.' De twee woordvoerders hebben bijna dagelijks contact met de vorst. 'Als we met hem iets willen bespreken, is hij er. Koning Filip is een erg rustige en zeer toegankelijke man.' Hij is ook Belgisch kampioen koorddansen, omdat hij de vele evenwichten moet bewaken die dit complexe land bij elkaar houden: tussen Franstaligen en Nederlandstaligen, tussen de regio's of provincies of tussen de sectoren. Rafike Yilmaz: 'De koning kan het zich ook niet permitteren om bijvoorbeeld alleen bedrijven te bezoeken. Hij moet ook naar culturele instellingen, ziekenhuizen, gevangenissen enzovoort. Toch werken we niet met lijsten of streepjes om die evenwichten te behouden. Onze strategie is er een van middellange en lange termijn.' De regeerperiode van een koning duurt ook veel langer dan een legislatuur. Dus is er genoeg ruimte om bij te sturen indien nodig. Een van de belangrijkste opdrachten van de communicatiedienst is waken over de authenticiteit van de verhaal- lijnen met de koning, zegt Francis Sobry: 'Wij doen geen voorstellen die niet in zijn aard liggen. We mogen niet faken of vervallen in makkelijke boodschappen. De persoon én de koning moeten altijd en overal samenvallen.' Een voorbeeld daarvan is het koninklijk bezoek op 16 juni aan Out of the Box. Dat is een Franstalig privé- initiatief in Etterbeek waar jongeren met schoolproblemen worden opgevangen. Sobry: 'Tijdens zo'n informeel gesprek buiten het bereik van de camera's toont hij wie hij echt is. Hij vertelde die jongeren spontaan dat hij het ook zeer moeilijk had op school. En dat hij er zich vaak slecht behandeld voelde. De koning wordt natuurlijk voorbereid op zulke bezoeken, maar tijdens die informele gesprekken is hij wie hij is. Dat kun je niet acteren.' Volgens waarnemers bewijst die grotere openheid ook dat de koning meer zelfverzekerd is dan vroeger en minder bang is om zich bloot te geven. Vroeger vond hij te veel dat hij een rol moest spelen die hem niet op het lijf geschreven was. Ook zijn huwelijk met koningin Mathilde speelt een grote rol in dat gevonden vertrouwen. Rafike Yilmaz: 'Onderschat ook niet dat de man ondertussen wel koning is. Het is zíjn boodschap die hij uitdraagt. Niet die van een ander. Daarin is hij gegroeid.' In 2020 viert de voormalige Belgische kolonie Congo haar zestigste verjaardag. Terwijl in de VS en later in Europa de Black Lives Matter-beweging ontstaat als gevolg van de gewelddadige dood van George Floyd, vragen steeds meer Congolezen én Belgen dat de regering haar excuses zou aanbieden vanwege het bloedige en brutale beleid van Leopold II. De eerste standbeelden van Leopold worden besmeurd. Door covid-19 worden alle koninklijk bezoeken en audiënties geschrapt. Maar ondertussen begint koning Filip in alle stilte een brief te schrijven aan de nieuw verkozen president Felix Tshisekedi. Als die klaar is, moet hij nog worden goedgekeurd door de regering, op dat moment onder leiding van premier Sophie Wilmès (MR). Als de brief uiteindelijk in de Wetstraat 16 wordt voorgelezen, zijn velen verrast door de persoonlijke toon en de inhoud van de boodschap. Het woord 'geweld' wordt enkele keren geschrapt en de premier vraagt ook om het woord 'gruweldaden' te vervangen door 'wreedheden'. Het paleis gaat niet in op die vraag. De brief wordt op 30 juni gepubliceerd. Koning Filip betuigt zijn spijt voor de geweld- en gruweldaden in de voormalige Belgische kolonie Congo. Een week later zal hij de president in privéaudiëntie ontvangen op het paleis. Het is de eerste keer dat een Belgische vorst zich distantieert van de misdaden die in naam van België en zijn koning Leopold II in Congo zijn begaan. De koning oogst veel lof, al hopen sommigen nog altijd op officiële excuses, ook van de Belgische regering. Er is ook een trendbreuk in de relatie tussen media en paleis. Rafike Yilmaz is het soort woordvoerder dat - in tegenstelling tot haar voorgangers - altijd bereikbaar is en wél commentaar en duiding geeft. Vroeger luidde het steevast: 'Het paleis geeft geen commentaar.' Het paleis was vroeger bang om in een polemiek te belanden, denkt Sobry: 'Maar de tijden zijn veranderd, net zoals deze instelling. Ik denk dat journalisten het ook niet meer zouden aanvaarden als we hun vragen niet zouden beantwoorden. Nu leggen we uit waarom iets gebeurt, terwijl daar vroeger vooral over gespeculeerd werd. Koning Filip verwacht van ons een heldere communicatie, maar ook dat we proactief optreden. We moeten niet wachten op vragen van buitenaf, we moeten zelf met onze verhalen naar buiten komen.' Een opvallend evenement dat werd voorgesteld door de communicatiedienst is de dj-set van Lost Frequencies op het dak van het koninklijk paleis. Rafike Yilmaz: 'Het is een jaarlijkse traditie dat de vorst naar aanleiding van de nationale feestdag het paleis openstelt voor het publiek. Dat kon dit jaar uiteraard niet vanwege de coronacrisis. Daarom wilden we een virtuele toer aanbieden door de koninklijke kamers. Om media-aandacht te creëren vroegen we aan de koning of we een miniconcert mochten organiseren op het dak. Hij ging meteen akkoord.' Die strategie is succesvol, zo blijkt uit een eindwerk van Laura Dekkers (UAntwerpen). Voor haar masterscriptie vergeleek ze de communicatie van koning Albert met die van zijn zoon. Ze analyseerde daarvoor meer dan 900 persartikels over de monarchie. Dekkers, die dit jaar een prijs won met haar scriptie, schrijft dat 'transparantie centraal staat in het paleis en dat die mate van openheid nu sterk verschilt met die van de vorige koning'. Dat heeft volgens haar niet tot meer media-aandacht geleid. 'Wel had het een invloed op hoe over onze vorst wordt geschreven. De kenmerken "suf, saai en stijf" worden bijvoorbeeld voor de helft minder toegeschreven aan koning Filip dan aan prins Filip - van 16 keer in 1999 naar 8 keer in 2015. Ook worden quotes van het paleis vaker opgenomen in persartikels en is er meer aandacht voor de uiteenlopende functies van het vorstenpaar. In een kwart van de krantenartikelen over het koningshuis wordt het koninklijk paleis geciteerd.' Op vrijdag 9 oktober, acht dagen nadat het hof van beroep van Brussel in een vonnis bevestigd heeft dat Delphine Boël een wettelijke dochter is van koning Albert, nodigt koning Filip zijn halfzus uit voor een lunch op het paleis van Laken. Een duidelijker statement kun je niet maken. Bovendien distantieert hij zich zo van zijn vader en diens jarenlange stugge en kille afwijzing van zijn wettige dochter. Toch duurt het nog tot donderdag voor het nieuws wordt bekendgemaakt. Francis Sobry kijkt even weg bij de vraag of hij op voorhand op de hoogte was van de verrassende en snelle ontmoeting. 'Voor een keer: geen commentaar.' Volgens Rafike Yilmaz was het aanvankelijk helemaal niet de bedoeling om daarover te communiceren. 'Het was een zeer persoonlijke en zeer emotionele aangelegenheid. Niemand wist op voorhand hoe je zoiets moet inschatten en hoe de ontmoeting zou verlopen.' Dat ze erover zouden communiceren hadden de koning en de prinses tijdens hun ontmoeting zelf beslist. Aan het einde van de lunch beschreven ze in enkele zinnen en trefwoorden wat ze vonden van het gesprek. Samen met de communicatiedienst werd dat verfijnd en op 15 oktober werd het bericht gepost op Facebook en gemaild naar de perscontacten van het koninklijke paleis: 'Op vrijdag 9 oktober hebben wij elkaar voor de eerste maal ontmoet in het kasteel van Laken. Het was een warme ontmoeting. We hebben gesproken over onze eigen levens en onze gemeenschappelijke interesses. Deze band zal zich verder in familieverband ontwikkelen.' De post was meteen trending op sociale media en de reacties waren opvallend positief. Dat moet ook koning Albert en koningin Paola niet zijn ontgaan in hun kasteel Belvédère. Om verdere reputatieschade te voorkomen nodigden ze de prinses van Saksen-Coburg prompt uit voor thee en koekjes. Was het een pr-stunt van koning Filip? Helemaal niet, reageren de woordvoerders. Rafike Yilmaz: 'Als dat wel zo geweest was, hadden we het beter gepland op voorhand.' Leest de koning alles wat over hem in de media verschijnt? Francis Sobry: 'Niet alles, maar wel veel. Hij wil ook niet elke dag in de krant staan. Een bezoek of een initiatief van de koning moet iets bijzonders blijven. Hij vindt het belangrijk hoe er over hem wordt geschreven en als er iets foutief verschijnt, zullen we altijd vragen om dat te corrigeren. Dat gebeurde vroeger haast nooit. Nu doen wij dat systematisch.'