Eén jaar na de ‘Moeder der Verkiezingen’ maakt de Gentse professor Carl Devos de balans op. Ongezouten. Is N-VA haar eigenheid kwijt? Is Open VLD meer dan een bruidsmeisje? Heeft SP.A nog reden van bestaan?
Hebben de verkiezingen van 25 mei 2014 ons politiek landschap dooreen geschud?
Nee. Je ziet wel enkele verschuivingen. Je hebt voor het eerst in 25 jaar een federale regering zonder socialisten. Al is dat niet zo revolutionair. Je hebt voor het eerst een Vlaams-nationalist die de Vlaamse regering leidt en een Vlaams-nationalistische partij die de grootste van het land is. Dat maakt de communautaire stilte tot de meest opmerkelijke vaststelling. Je hebt daardoor het gevoel dat deze regering de rit zal uitdoen. Er is weliswaar veel gekibbel, en dat verhindert voor een deel haar functioneren, maar het bedreigt haar voortbestaan niet. En ten slotte, deze regering heeft de uitzonderlijke luxe dat ze vijf jaar lang kan besturen.
Wat vindt u voorlopig van de ‘Zweedse’ coalitie van N-VA, CD&Ven liberalen?
Zij heeft in het begin veel lastige maatregelen aangekondigd, zoals duurdere kinderopvang, duurder openbaar vervoer, verhoging pensioenleeftijd. Daar zie je toch een zekere durf. Dat zou met de socialisten nooit gelukt zijn. Daarom is deze regering geen copy-paste van de vorige, hoe graag CD&V dat beeld ook oproept. Máár: de regering heeft wel het onaangename gevoel gecreëerd dat alle crisismaatregelen op de kap van de gewone man terechtkomen.
Is dat alleen maar een gevoel?
Nee, het is meer dan dat. Het is ook feitelijk zo. Daarom wordt de fiscale hervorming, de tax shift, hét belangrijkste project van deze regering. Dat moet niet alleen een onmiddellijke en fundamentele boost geven aan mens en economie, het moet ook zorgen voor een eerlijker spreiding van de inspanningen. Alle partijen voelen dat ook wel zo aan. CD&V hamert daar natuurlijk het meest op. Zij moet haar linkerflank tevreden houden. Maar ook N-VA heeft er geen baat bij dat deze regering te veel naar rechts opschuift als ze de strijd om de centrumkiezer wil winnen.
Hoe lang kan CD&V die spreidstand volhouden? De vakbonden dreigen alweer met nieuwe acties.
Mja, wat gaan de vakbonden doen? Het land weer plat leggen? Zo gaan ze het beleid niet kunnen bijsturen. CD&V doet het vrij succesvol tot nu toe, alle kritiek op Kris Peeters ten spijt. Of die tax shift er nu voor of na de zomer komt, ‘who cares’. Maar het mag geen twee jaar aanslepen, dat zal de partij niet volhouden. Een grote fiscale hervorming is cruciaal voor de geloofwaardigheid van CD&V, maar ook van deze regering.
N-VA spreekt intussen niet meer over confederalisme, laat staan over Vlaamse onafhankelijkheid. Is de partij haar eigenheid aan het verliezen?
Deels wel. N-VA is een omslag aan het maken naar een aanvaardbare brede centrumpartij. Ze durft in relatief onschuldigedossiers zoals de partijdotaties nog wel eens een strak standpunt innemen, maar ze durft minder bruskeren, ze wil mensen niet meer voor de borst stoten. Je ziet ze ook sociaaleconomisch braver worden. Kijk naar de toegevingen die minister Jan Jambon aan de politie doet over hun pensioenen.
België verandert N-VA meer dan dat N-VA België verandert. Dat maakt CD&V natuurlijk nerveus. N-VA is óók een compromispartij geworden. Je kunt hen niet langer afschilderen als een bende onervaren, radicale caractériels, zoals Karel De Gucht ooit deed.
Houdt dat verlies van eigenheid geen electoraal gevaar in?
Dat denk ik niet. Uit onderzoek blijkt dat weinig mensen om communautaire redenen stemmen. Misschien dat het een klein groepje radicalen terug naar Vlaams Belang duwt. Al moeten die daartoe nog altijd bereid zijn, want de standpunten van Vlaams Belang zijn fundamenteel ongewijzigd gebleven, ondanks de nieuwe voorzitter Tom Van Grieken.
Heeft Vlaams Belang nog reden van bestaan?
Oh, dat wordt het reservoir voor de kiezers die ontgoocheld zijn in het communautaire discours van N-VA en verder voor, tja, de authentiek racistische mensen.
Even over Open VLD. Is dat nu het bruidsmeisje in het huwelijk tussen CD&V en N-VA? Of is de partij meer dan dat?
Van de drie partijen zit Open VLD het best in haar vel. De liberalen kunnen weer lekker voluit liberaal zijn, terwijl ze de vorige regering voortdurend op de rem moesten staan. Als het bijvoorbeeld over belastingverlagingen gaat, kan Open VLD nu zelf eens het gaspedaal induwen. Gwendolyn Rutten is er zelfs in geslaagd N-VA in het defensief te duwen. Bart De Wever moet zijn kiezers nu uitleggen dat zijn partij geen belastingpartij is.
De socialisten blijven intussen wonden likken. Het zijn geen kameraden meer op de Grasmarkt.
De partij zit op een absoluut dieptepunt: electoraal, qua sfeer, qua radeloosheid om de partij te herlanceren. De kiezer gelooft niet meer dat sp.a in staat is de welvaartstaat te redden, een pijnlijke vaststelling. Je zit nu met twee kandidaat-voorzitters, wat eindelijk een debat over de essentie zou kunnen losmaken. Maar dat gebeurt niet. Socialisten discussiëren normaal in kleine groepjes achter de schermen, met stapels papier. Dat wordt vervolgens allemaal in een kast gestopt, de buitenwereld mag dat nooit te weten komen, en wie er nog over begint, wordt voor verrader uitgemaakt. Nu had het meer openlijk gekund, maar opnieuw lukt dat niet. Men had bijvoorbeeld de vraag kunnen stellen of ‘socialisme’ nog per se in de partijnaam moet. Ik vind van niet. Die naam schrikt mensen af, ook mensen die het eens zijn met de standpunten. Afstappen van een -isme zou verplichten om meer over de fundamenten na te denken. Want dat is nodig. Waar staat SP.A eigenlijk nog voor? Hoe zien zij diversiteit? Waar willen zij naartoe met Vlaanderen? Dat is allemaal te onduidelijk. De partij ligt met zichzelf in de knoop.
Is er voor een grijze partij zoals SP.A nog plaats?
In deze vorm niet. Ze moet fundamenteel veranderen. De tenen van veel socialisten krullen als ik dit zeg, maar ik geloof dat heel wat vroegere SP.A-kiezers best tevreden zijn met wat CD&V in de regering doet. Moet SP.A zich dan helemaal links positioneren? Tja, hoeveel kiezers zitten daar nog? Nee, het wordt een aartsmoeilijke oefening. Ik vind dat de partij een radicaal centrumlinkse koers moet kiezen. Je moet rekening houden met het Vlaams electoraat en dat is niet heel links. Je moet bijvoorbeeld discriminatie keihard aanpakken, maar je moet ook het ‘voor wat, hoort wat’-discours benadrukken. Een progressieve waardenpartij moet SP.A worden, dat drukt het nog het best uit.
Groen staat ook klaar om die plek in te vullen.
Mja, Groen lijkt mij vooral een eeuwige belofte. De partij heeft goed personeel, bereikt de media, maar kan het electoraal niet waarmaken.
Waarom blijft Bruno Tobback hardnekkig vastklampen aan zijn positie? Niemand in de partijtop steunt hem nog.
Bruno Tobback vecht voor zijn politiek overleven. De vraag is niet meer wie de voorzittersverkiezingen wint, dat zal John Crombez zijn, maar met hoeveel procent Tobback die verliest. Haalt hij een fatsoenlijke score van meer dan 25 procent, dan verdwijnt hij niet uit beeld. Mocht hij toch winnen, dan wordt het gevaarlijk. Dan zal een heel goed gesprek met de partijtop nodig zijn. Je kan zelfs externe bemiddeling nodig hebben. En als dat niet lukt, dan scheurt de partij.
Moeten Groen en SP.A samengaan?
(blaast) Als je kijkt naar partijcultuur en electoraat, dan is dat niet evident. Deze discussie is trouwens zinloos vandaag. SP.A moet eerst uitmaken hoe ze zichzelf wil profileren.
‘Geen kamikaze’
Hoe doet premier Charles Michel (MR) het?
Vrij goed. Hij weet wanneer zich te moeien. Hij heeft het grote voordeel dat de regeringscompromissen meestal nauw aansluiten bij zijn partijstandpunten. Dit is geen kamikazecoalitie voor de MR, zoals aanvankelijk gevreesd.
Met welke premier zou u hem vergelijken?
Michel is geen Verhofstadt of Dehaene. Hij is daarvoor te weinig trekker. Hij is ook geen notaristype zoals Martens. Ik zou hem met Van Rompuy vergelijken. Michel straalt rust en stabiliteit uit. Hij hoeft niet steeds zelf in the picture te staan, hij laat ook anderen scoren.
Heeft CD&V er goed aan gedaan Kris Peeters op te offeren?
Zeker, anders zou ze zo niet kunnen wegen op het beleid. Het is ook een goede zaak voor Peeters zelf. Hij zou als premier niet de echte chef zijn. Voorzitter Wouter Beke, die binnen de partij zwaarder weegt, zou dat zijn. En Bart De Wever zou nog meer schaduwpremier zijn dan vandaag.
Paul Cobbaert / De Zondag
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier