‘Dat is geen neutraal probleem van “tekort aan personeel”. Dat is een systematische ongelijkheid die we in stand houden’, schrijven Jan Wostyn en Stijn Kerkhofs naar aanleiding van de problemen die aan bod komen in de Canvas-reeks ‘Basisschool Balder’. ‘En toch doet de Vlaamse regering alsof dit een natuurwet is.’
De afgelopen weken zorgde de spraakmakende serie “Basisschool Balder” op VRT voor de nodige ophef en consternatie. Deze basisschool in Brussel verzuipt bijna letterlijk in de grootstedelijke problemen in de buurt van het Zuidstation. De leerkrachten, zorgteam en directie doen wat ze kunnen om de school draaiende te houden, maar de uitdagingen zijn dermate groot dat leerkrachten één voor één uitvallen. Daardoor wordt de druk op de resterende leerkrachten nog groter en in de laatste aflevering zit er finaal niets anders op dan een derde leerjaar gewoon te sluiten.
Decennia geleden kozen Vlaams-Brusselse politici er in de jaren 70 en 80 voor om in Brussel maximaal in te zetten op kwaliteit om de aantrekkelijkheid van het Nederlandstalige onderwijs te verhogen. Dat zat toen door de verregaande verfransing van Brussel in slechte papieren. De strategie bleek een groot succes en jaar na jaar groeide het Nederlandstalig onderwijs verder in Brussel.
Dankzij het kwaliteitslabel wist het zowel gegoede Franstalige Brusselaars als nieuwkomers te overtuigen. Vandaag staat de kwaliteit van dat Nederlandstalig onderwijs echter zwaar onder druk, overal in Vlaanderen maar in het bijzonder in de grotere steden als Antwerpen of Gent, en bij uitstek in de enige grootstad die Vlaanderen rijk is: Brussel. Wie de reportage bekijkt, kan niet anders dan tot de conclusie komen dat de visionaire Vlaamse politici vandaag ver te zoeken zijn.
We praten al jaren over het lerarentekort, maar te weinig over wie er het hardst door geraakt wordt. In grootstedelijke scholen, waar veel kinderen opgroeien in kansarmoede, vertrekken de meest ervaren leerkrachten sneller. Starters, vaak onvoorbereid op de zware realiteit, krijgen er de moeilijkste klassen. Het resultaat is voorspelbaar: net de leerlingen die het meest nood hebben aan stabiliteit en sterke leerkrachten, krijgen die niet. Dat is geen neutraal probleem van “tekort aan personeel”. Dat is een systematische ongelijkheid die we in stand houden.
En toch doet de Vlaamse regering alsof dit een natuurwet is. Terwijl andere landen wél keuzes durven maken. Nederland voert bijvoorbeeld een arbeidstoelage in voor leerkrachten in grootstedelijke contexten. Onderzoek toont dat financiële prikkels werken: ze houden leraren langer op post en verhogen de kwaliteit van het onderwijs. De Commissie van Wijzen pleitte er in hun rapport terecht voor dit ook in Vlaanderen in te voeren. Waar wachten wij nog op?
Ondertussen doet de Vlaamse regering niets. Akkoord, Vlaams minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) ging prompt op bezoek bij een andere school, de Sint-Gillisschool in dezelfde buurt. Maar dat bezoek had eigenlijk maar één doel: tonen dat het in andere scholen wél goed draait. Een PR-stunt dus. Tijdens dat bezoek stelde de minister terloops dat een Brusselpremie “niet aan de orde is”. Begrijpe wie kan. Een schoolbezoek lost de structurele problemen van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel toch niet op? Naar een nieuwe visie over waar we heen willen met het Nederlandstalig onderwijs in Brussel is het speuren met een vergrootglas.
Leerkrachten die er expliciet voor kiezen om in Brussel les te geven zijn doorgaans zeer idealistisch ingesteld. Ze willen echt een verschil kunnen maken voor de kinderen die zonder goede omkadering worden “opgeleid tot vogels voor de kat”, zoals commentator Bart Eeckhout het omschreef.
Ze gaan daarbij tot het uiterste, tot ze finaal zelf de prijs betalen voor hun idealisme en uitvallen. Het is op dat moment dat een gevaarlijke vicieuze cirkel start waarbij de andere leden van het schoolteam proberen de gaten te dichten en daardoor zelf uitvallen.
Dit komt omdat ons beleid rond eerlijke onderwijskansen toe is aan een grondige herziening. Al jaren wordt geld uitgedeeld via GOK-middelen, maar veel te vrijblijvend. De noden zijn groot en duidelijk: kansarmoede, taalachterstand, leerachterstand. Leraren smeken om ondersteuning. Toch blijven we middelen verspreiden zonder echte focus. We weten nochtans wat werkt. Geef middelen die strikt en doelgericht worden ingezet door gespecialiseerde leerkrachten. Zet kansarmoede en taalachterstand centraal in de lerarenopleiding, met stages in scholen die hierin sterk staan. Financier expertopleidingen en zorg voor systematische kennisdeling. Stop met goede praktijken in de kast te laten liggen: wat werkt in één school, moet kansen kunnen krijgen in andere scholen.
En dan is er de rol van de schooldirecteur. Onderzoek toont dat een sterke directeur het verschil maakt tussen een school waar leerkrachten blijven en een school waar ze vertrekken. Toch zadelen we directeurs op met een takenpakket dat hen richting burn-out duwt. Te veel administratie, te weinig ondersteuning, te weinig waardering. Vooral in grootstedelijke basisscholen zien we directiewissels en uitval. Wie dan verbaasd doet dat de school wankelt, kijkt bewust weg van de realiteit. We hebben dringend nood aan een radicaal andere aanpak: minder papierwerk, meer vorming, een eerlijk loon. Laat directeurs doen waar ze voor gemaakt zijn: een team dragen, visie tonen, leraren ondersteunen.
Het is werkelijk wraakroepend dat de Vlaamse regering de andere kant blijft uitkijken en doet alsof haar neus bloedt. Basisschool Balder buist de Vlaamse regering in Brussel totaal, maar een remediëringstraject is blijkbaar niet aan de orde. Waarom eigenlijk? Intussen zijn al 17 Brusselse basisscholen overgeschakeld op een vierdagenweek in een wanhopige poging om leerkrachten uit Vlaanderen te kunnen houden. Het is echt wel vijf na twaalf in Brussel, maar van die urgentie is bij de Vlaamse regering geen spoor te bekennen.
Hoe dan ook is de huidige situatie volstrekt onaanvaardbaar en getuigt ze van een totaal gebrek aan politieke moed en visie in de Vlaamse regering. Zeker nu de Brusselse politiek al bijna 470 dagen wegzinkt in het eigen moeras, is het meer dan ooit dé kans voor de Vlaamse regering om te tonen dat ze wél om Brussel geeft. Dé kans ook voor de N-VA om Ahmed Laaouej (PS) lik op stuk te geven door extra geld uit te trekken voor de Brusselse scholen die bevolkt worden door anderstalige kinderen uit de migratie. Dé kans om te tonen dat Brussel vooral méér Vlaamse inbreng nodig heeft. Dé kans om een hele generatie kansarme kinderen en hun ouders duidelijk te maken dat ze op Vlaanderen kunnen rekenen.
Is dat niet wat je van Vlaams-nationalisten, socialisten én Christendemocraten zou mogen verwachten?
Jan Wostyn is voorzitter van Vista, een politieke beweging die een Vlaams sociaal-liberaal alternatief voorstaat, dat de particratie doorbreekt en de band tussen Brussel en Vlaanderen versterkt. Stijn Kerkhofs is mandaatassistent aan de Universiteit Antwerpen en kernlid onderwijs bij Vista.