Waarom moeten kunstenaars altijd op de rand van de afgrond staan?
‘Brexit, Trump, de waanzin’, antwoordde Luc Tuymans onlangs in Humo op de vraag hoe hij naar de wereld keek. Tuymans maakte zich grote, grote zorgen. De politieke kaste is niet meer op- gewassen tegen het angstklimaat, en de media hebben populisten de aandacht gegeven die hen relevant maakte. In Knack was Aviel Cahn, artistiek directeur van Opera Vlaanderen, even geleden nog pessimistischer. ‘De democratische partijen zijn zichzelf aan het vernietigen’, zei hij in een dubbelgesprek met Sidi Larbi Cherkaoui, zijn evenknie bij Ballet Vlaanderen. Beiden programmeren voor 2017 een choreografie van Martha Graham uit 1936 die een ‘aanklacht tegen het fascisme’ heet te zijn.
Tijdens een festivalletje voor jonge theatermakers in Antwerpen, waar ik de gelauwerde voorstelling Zieke jeugd zag, werd ik naar dezelfde periode teruggeworpen. Het was de tekstkeuze die me intrigeerde: Zieke jeugd is een tekst die voor het eerst in 1926 in Berlijn werd opgevoerd en die, aldus het programmaboekje, ’tegen een achtergrond van het opkomende nationaalsocialisme en een meedogenloze financiële crisis’ gelezen of gehoord moest worden. Het levert een nihilistisch en uitzichtloos verhaal op, waarbij de jongemannen en -vrouwen alleen nog bezig zijn elkaar te treiteren. Hoe komen jonge mensen – met één actrice heb ik vroeger zelf toneelgespeeld – op het idee dat zo’n dystopische tekst iets zegt over hun eigen generatie? Zijn wij nihilisten zonder perspectief? Allerminst. Is onze tijd te vergelijken met het eindspel van de jaren twintig en dertig? Van geen kanten.
Kunstenaars denken liefst in apocalyptische termen en grootse woorden na over politiek. Dat drama is interessanter, en in ieder geval eenvoudiger te begrijpen dan de technische debatten die de politiek in deze contreien al decennialang beheersen. In de verbeelding van kunstenaars leidt een boerkiniverbod meteen tot de gaskamers. De enige voorstelling waarin die dreiging leek te kunnen werken, was Mefisto for Ever van Tom Lanoye en Guy Cassiers. Tegen de achtergrond van een opkomend Vlaams Belang brachten zij in 2006 in de Antwerpse Bourla een verhaal over hoe een gesubsidieerd theatergezelschap moest omgaan met het fascisme. Helaas, toen Mefisto in première ging, had Vlaams Belang net een verrassende doch feestelijk onthaalde nederlaag geleden tegen Patrick Janssens.
Nooit zal een kunstenaar in een interview zeggen dat het wel goed zou zijn als de notionele-interestaftrek werd afgeschaft. Dat is hun te min. Het mag dan een knoert van een cliché zijn, maar voor minder dan de ontsporing van de mensheid willen ze het niet doen.
Peter Casteels
In de verbeelding van kunstenaars leidt een boerkiniverbod meteen tot de gaskamers.
