Velen gaan ervan uit dat ware wetenschap kan worden teruggebracht tot de invulling die rationalisten eraan geven: de verklaring van de werkelijkheid vanuit rationele premissen die net niet scholastisch zijn (‘Het oog kent geen grenzen’, interview met Benoit Mandel- brot, Knack nr. 20). Aanhangers van het positief wetenschappelijke denken drijven hun poging tot impact op de gangbare verklaring van de werkelijkheid minder ver door. Zij gebruiken hun ratio om modellen van de werkelijkheid op te stellen, die gebruikt kunnen worden om de mens te helpen in de beheersing van de realiteit, die zich aan de natuur onderwerpt. Ergens in de jaren vijftig maakte een strekking van wetenschappers die de chaostheorie aanhingen, opgang. De onderzoekers eisten in de eerste plaats de aandacht voor zichzelf op, ze namen zichzelf al te ernstig en beseften waarschijnlijk niet dat ze een groot aantal andere wetenschappers een rad voor de ogen draaiden.
In een poging de complexiteit van een facet van de werkelijkheid te verklaren, creëerden ze mathematische constructies die de exactheid van wiskundige vergelijkingen echter ontbeerden. Ze trachtten bijvoorbeeld de onvermijdelijke onjuistheid van berekeningen die een afgerond, niet-natuurlijk getal – een getal met cijfers na de komma – opleverden, cyclisch in een zelfde berekening door te rekenen. De tweedimensionale voorstelling van de wiskundige constructies leverde bepaalde beelden op. Die vertoonden patronen die de wetenschappers vervolgens als model gebruikten, om verschijnselen in de natuur of de maatschappij te verklaren. Je reinste volksverlakkerij natuurlijk. De modellen, indien men de patronen al volwaardige modellen mag noemen, baseerden zich dus op een veronachtzaamde rekenfout van pseudo-wetenschappers. Mede door gebruik te maken van rekenapparatuur vertoonden ze een rationeel aandoende complexiteit.
Bepaalde domeinen van de wetenschap kunnen, hun onderzoeksterrein indachtig, enige afstand nemen van de strikt positief wetenschappelijke benadering van de werkelijkheid. Een benadering die de rationaliteit van positief wetenschappelijk onderzoek ter discussie stelt door complexiteit terug te brengen tot een doorgedreven veronachtzaming van elementaire rekenkundige exactheid, lijkt me echter nogal pover om als ‘wetenschappelijk’ te bestempelen. Toch gebruikte een gerenommeerd wetenschapper van de Universiteit Gent, Rik Pinxten, een van de eenvoudigste chaosmodellen als theoretische basis bij de preventie van conflicten in een internationale context.
Michel Zeghers, Gent.
