Terwijl onze olympiërs in Rio voor medailles zorgden, vlogen ook de Belgische meteorologen in de prijzen. Weerman en KMI-meteoroloog David Dehenauw hielp het record voor een solovlucht rond de wereld in een luchtballon verbeteren. Zijn collega’s Luc Trullemans en Wim De Troyer begeleidden het batterijvliegtuig Solar Impulse 2 op zijn wereldreis. De helden van Ukkel over hun stormachtige leven.
1. David Dehenauw: ‘Alleen hazenslaapjes’
We hebben afgesproken in de Brusselse kantoren van RTL TVI, de commerciële zender die onbedreigd marktleider is in Franstalig België. Al drie jaar draagt David Dehenauw (45) zijn steentje bij tot dit succes. Vijf dagen per maand verzorgt hij er het weerbericht. Soms is het schipperen met zijn agenda, want Dehenauw voorspelt ook acht dagen per maand het weer op VTM. ‘Ik ben de enige nationale weerman van België’, zegt hij trots. ‘Van Aarlen tot Oostende word ik herkend en aangesproken. Op sommige dagen ben ik op beide zenders tegelijk te zien, in de twee landstalen.’ Dehenauw is een bezig baasje. De hoofdmeteoroloog van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) in Ukkel verzorgt ook weerpraatjes op Radio 2, is gastprofessor aan de Universiteit Gent, en bekleedt een leidinggevende functie bij het Oceanografisch Meteorologisch Instituut in Oostende, een gespecialiseerde dienst die de scheepvaart op de Noordzee permanent van weerberichten voorziet. Het belet hem allemaal niet om met enige regelmaat in een bijzonder project te stappen. Zo begeleidde hij in 2002 samen met Luc Trullemans de recordvlucht van Steve Fossett. De Amerikaanse avonturier en ballonvaarder slaagde erin als eerste in zijn eentje de wereld rond te vliegen, een tocht die op 19 juni in Australië begon en er na minder dan vijftien dagen ook eindigde. Precies dat record werd deze zomer gevoelig scherper gesteld. De Rus Fedor Konyukhov vloog in elf dagen de wereld rond, navigerend volgens de richtlijnen die Dehenauw hem via de vluchtleiding in Northam, West-Australië influisterde.
Was er grote euforie in Northam, na de landing?
DEHENAUW: Ja, maar dat heb ik van horen zeggen. De waarheid is dat ik de hele routing vanuit België heb gedaan. Bij het KMI, van thuis uit, soms zelfs bij VTM of van bij RTL TVI. Het enige dat ik nodig had, was een computer en een goede internetverbinding. Mijn voorspellingen waren vooral gebaseerd op informatie die vrij op het internet circuleert, zoals de kaarten van de Amerikaanse NOAA-weersatellieten. Iedereen kan die bekijken, maar je moet uiteraard meteoroloog zijn om ze te kunnen interpreteren. In Northam ben ik nooit geweest. Konyukhov? Die heb ik één keer ontmoet, toen hij me als meteoroloog voor zijn team kwam vragen, een maand voor zijn vertrek. Een echte avonturier, net als Steve Fossett, die ik veel beter heb gekend. Bergen beklimmen, solozeilen rond de wereld, skiën naar de noord- en de zuidpool: Konyukhov heeft het allemaal gedaan. Helaas spreekt hij alleen Russisch, de communicatie verliep via zijn zoon Oscar.
Ik ben tijdens de hele vlucht gewoon blijven werken. Een kwestie van goed plannen, want ik moest om de zoveel tijd een voorspelling naar Australië doorsturen. Die bestond uit twee delen: een uitgebreide versie met weerkaarten voor de vluchtleiding, en daarnaast de instructies voor Konyukhov: zoveel meter hoger of lager, en dan zit je in de juiste track met de ideale wind. Stijgen of dalen: veel meer kan een ballonpiloot ook niet doen. De bedoeling was hem constant in de straalstroom te houden. Dat is prima gelukt. Na elf dagen was ik eerlijk gezegd uitgeput. Zelfs ’s nachts stond ik om de twee uur op om de weerkaarten en Konyukhovs positie te checken. Als meteoroloog heb je het leven van de piloot in handen, die verantwoordelijkheid mag je niet onderschatten.
Hoe is Konyukhov bij u terechtgekomen?
DEHENAUW: Via de maker van zijn ballon, de Brit Don Cameron. Een legende in het wereldje, driekwart van alle luchtballons in de wereld komt van Cameron Balloons in Bristol. De Breitlinger Orbiter van Bertrand Piccard en Brian Jones, de Spirit of Freedom van Fossett… Alle recordluchtballons zijn bij hem gebouwd. Cameron heeft me leren kennen via Steve Fossett, met wie ik vier keer de wereld ben rondgevlogen. Na zijn ballonrecord in 2002 vroeg de Amerikaan me ook voor zijn non-stopvluchten per vliegtuig. Rond de wereld, afstandsrecord, langste tijd in de lucht: dat hebben we allemaal samen gedaan. Met vier geslaagde round the worlds op mijn erelijst lag het bijna voor de hand dat Konyukhov en Cameron bij mij zouden aankloppen. Nu staat de teller op vijf, een record onder meteorologen.
Wordt uw expertise duur betaald?
DEHENAUW: Ik doe dit niet voor het geld. Bij expedities zoals die van Konyukhov en Fossett word ik als KMI-expert ingehuurd. Geen idee hoeveel Ukkel daarvoor factureert; zelf krijg ik alleen mijn overuren uitbetaald. Activiteiten in de media doe ik wel voor eigen rekening, maar nooit zonder toelating van het KMI. Zenders die me inhuren, moeten een afzonderlijk contract met het KMI afsluiten om de kaarten en weermodellen te gebruiken. Ik ben een loyale KMI’er. Ondanks mijn mediabekendheid blijf ik mezelf in de eerste plaats als een federaal ambtenaar beschouwen.
Klopt het dat Konyukhov een oude truc toepaste waardoor monniken vroeger tijdens de nachtelijke gebedsstonden wakker bleven? Hij hield constant een lepel in de hand: als hij insliep en zijn greep loste, viel het ding kletterend op de bodem van zijn gondel – en schoot hij weer wakker.
DEHANAUW: Zou best kunnen, want behalve avonturier is Konyukhov ook een gewijde pope in een orthodoxe kerk. Ballonpiloten kunnen zich alleen hazenslaapjes veroorloven. Waakzaamheid is geboden: ondanks alle systemen aan boord, zoals de automatische piloot, moeten ze zelf voor de finetuning zorgen bij het navigeren. Het moet een barre tocht geweest zijn, want op een moment ging de verwarming in de gondel stuk. Pech, want ik moest Konyukhov daarna tot 10 kilometer doen stijgen. Min 40 graden aan boord: je moet al een Rus zijn om zoiets vol te houden. (lacht)
Hebben jullie kritieke momenten meegemaakt?
DEHENAUW: De oversteek van de Indische Oceaan was lastig. Heel anders dan met Fossett in 2002. Toen stond de straalstroom perfect en kon Fossett vanaf Madagaskar als het ware de autosnelweg naar Australië nemen, met 300 kilometer per uur. Dit keer werd de straalstroom door een gigantisch hogedrukgebied geblokkeerd, ook al omdat Konyukhovs vlucht een maand later viel. We hebben ter hoogte van Madagaskar een spannende nacht beleefd. Er hing een buienfront, in het vluchtcentrum heerste paniek en werden koortsachtig alternatieve routes onderzocht. Maar ik ben bij mijn plan gebleven: we gaan via de Zuidpool. ‘Blijf boven de wolken op zeven kilometer’, gaf ik als instructie. ’60 graden zuiderbreedte, daarna volg je de straalstroom.’ In Australië bleven ze twijfelen, zelfs Don Cameron heeft me die nacht gebeld om te vragen of ik wel zeker was. Ik begreep zijn ongerustheid: hij is ooit met een ballon in de Golf van Biskaje gecrasht. Ik herhaalde dat ik zeker was van mijn stuk, op voorwaarde dat de gasbranders eerst werden getest.
Waarom die voorzorg?
DEHENAUW: Hadden de branders gehaperd, dan was Konyukhov onvermijdelijk gecrasht. Dat zou fataal geweest zijn, in volle winter op Antarctica, met temperaturen van 40 onder nul en windvlagen van meer dan 300 per uur. Zelfs als hij die crash had overleefd, hadden we hem nooit op tijd kunnen redden. Niet dat het in zijn gondel zo’n pretje was, met die kapotte verwarming. Konyukhov is toen echt tot het uiterste moeten gaan. ‘Volhouden’, zei ik. ‘Nog een paar uur en je buigt weer noordwaarts af naar warmere temperaturen. Van dan af ligt de baan naar het wereldrecord wijd open.’ Zo is het ook gegaan, eerst langzaam en dan steeds sneller, recht naar Australië.
Steve Fossett is in 2007 verongelukt, na een crash met een sportvliegtuig in de Californische Sierra Nevada. Een mysterieus ongeval, want het wrak en de stoffelijke resten zouden pas een jaar later geborgen worden. Hadden jullie nog plannen?
DEHENAUW: Nee, want hij had intussen alle luchtvaartrecords gebroken. Maar het was wel een klap, want ik heb hem goed gekend – ik kom zelfs voor in zijn autobiografie. Toen zijn verdwijning bekend raakte, kreeg ik vragen van Amerikaanse media: of hij er misschien met een andere vrouw vandoor was om een nieuw leven te beginnen?
Ach, die recordjagers. Het is een wereldje met kleurrijke figuren. Via Fossett heb ik Richard Branson leren kennen, nog zo’n avonturier. Toen zijn dochter trouwde, heeft hij me gevraagd om het weer te voorspellen boven Necker Island, zijn privé-eiland in de Cariben. Ik heb het trouwfeest met een dag laten uitstellen, want er was een buienfront op komst. Niet veel later kreeg ik een brief van Sir Richard: ‘You were right again.’
2. Luc Trullemans & Wim De Troyer: ‘Tussen de tornado’s’
Het verloren dorpje Recht in de Oostkantons. Luc Trullemans (65), meteoroloog bij het KMI, woont er in een chalet met een prachtig uitzicht. Afgelegen, maar met een groot voordeel: Trullemans kan zich hier in alle anonimiteit onder het volk begeven. Malmedy, Luik – zodra hij een voet in Franstalig België zet, wordt hij als ‘Monsieur Météo’ aangesproken. Bijna twintig jaar presenteerde de tweetalige, in Halle geboren Trullemans het weer op RTL TVI. Zijn ontslag in 2013, na een door zijn werkgever als islamofoob bestempelde Facebook-post, deed in Wallonië veel stof opwaaien. Er kwam een rechtszaak van, op punten gewonnen door Trullemans. Hij kreeg 1 euro wegens smaad toegewezen, maar bleef ontslagen. Het steekt hem nog altijd dat hij uitgerekend door David Dehenauw werd opgevolgd, zijn voormalige poulain bij het KMI en de man die hij in de wereld van de ballonvaart en recordjagers introduceerde. De twee KMI-collega’s samen op de foto, dat kon niet.
Terwijl Dehenauw het door hen samen begeleide ballonrecord van Steve Fossett hielp te verbreken, leverde Trullemans deze zomer een ander aeronautisch exploot. Samen met zijn jongere KMI-collega Wim De Troyer verzorgde hij de meteorologische begeleiding en routing van de Solar Impulse 2. Het vliegtuig, louter aangedreven door met fotovoltaïsche cellen gevoede batterijen, landde op 26 juli in Abu Dhabi, na een rondvlucht van de aarde in 17 etappes. De piloot van dienst was niemand minder dan Bertrand Piccard, derde generatie in een Zwitsers geslacht van op nautische en aeronautische records jagende wetenschappers. ‘Ik heb Bertrand al in 1986 leren kennen’, zegt Trullemans. ‘Ik nam met Wim Verstraeten deel aan een internationale wedstrijd. Met de Smurfballon, we waren trouwens zelf als smurfen verkleed. Toen we landden in het Zwitserse ski-oord Château d’Oex kwamen de bewoners van een nabijgelegen chalet aangelopen om foto’s te maken. Een van hen bleek Bertrand Piccard te zijn – ik zou hem zelf nooit herkend hebben.’ Ze raakten aan de praat, en van het een kwam het ander. Piccard schakelde Trullemans in als meteoroloog voor zijn Breitling Orbiter-programma. Bij de derde poging, in 1999, was het raak: de eerste non-stopballonvaart rond de aarde. ‘Over het noordelijk halfrond’, specificeert hij. ‘Meteorologisch veel complexer dan de zuidelijke hemisfeer, waar Steve Fossett en Fedor Konyukhov hun records hebben gevestigd.’
Wim De Troyer (41) is aangekomen. Ze zijn buddy’s geworden; de voorbije twee jaar verbleven ze halftijds in de buurt van Genève. Een eis van Solar Impulse, een Zwitsers project van 156 miljoen euro met onder meer het Belgische Solvay als hoofdsponsor. Voor Trullemans was het niet alleen professioneel uitdagend. Eind vorig jaar kreeg hij de diagnose: explosieve prostaatkanker. Operatie, radiotherapie, chemo, de behandeling is nog niet afgerond. ‘In maart hebben ze de vlucht hervat’, zegt hij. ‘Ik heb de dokters moeten smeken om naar Zwitserland te mogen terugkeren. Ik kon mijn werk wel doen, maar sommige dagen voelde ik me een zombie.’
De rondvlucht had in de zomer van 2015 al voltooid moeten zijn. Wat is er misgelopen?
LUC TRULLEMANS: Pech. We hadden al veel tijd verloren in Japan. Een maand aan de grond gestaan in Nagoya. Waterschade, opgelopen boven de Chinese Zee. Het was nooit de bedoeling om in Nagoya te landen, want Japan had zich bij het uitstippelen van de route moeilijk opgesteld. Ik weet er nog altijd het fijne niet van, maar wellicht was er een verband met de erg genereuze houding van de Chinezen – onze projectleiders hadden de diplomatieke gevoeligheden wellicht onderschat. Vanuit Nagoya zijn we dan opgestegen naar Hawaï. Dat was, met vijf dagen, de langste etappe. André Borschberg vloog die keer, de partner van Bertrand Piccard. Aan zijn kunde lag het niet: Borschberg is een Zwitserse luchtvaartlegende, een gewezen jachtpiloot die ook met helikopters vliegt.
WIM DE TROYER: Aan het weer lag het evenmin. Twee anticyclonen op de route, voorts nog twee frontjes en geen turbulentie: dat is als macadam onder de wielen. Zo’n vliegtuig koerst overdag boven het wolkendek, om de batterijen maximaal op te laden. ’s Nachts lieten we het afzakken naar 1000 meter. Om de batterijen te sparen en voor het comfort van de piloot, die zo een tijdje zonder zuurstofmasker kon vliegen. Maar door de warme lucht op die hoogte is een van de vier motoren tijdens de laatste nacht oververhit geraakt en uitgevallen. André is veilig geland, maar het was meteen duidelijk dat de reparatie maanden zou duren. Weg was de kans om naar de westkust van Amerika door te vliegen en de rondvlucht in één seizoen te voltooien.
Was het routen anders dan bij een ballon?
TRULLEMANS: Het is veel ingewikkelder. Om te beginnen heeft een luchtballon altijd voorrang in het luchtruim. Die regel komt merkwaardig genoeg uit de scheepvaart – een zeilschip heeft ook altijd voorrang. Met dat privilege wordt niet gelachen: toen we destijds met de Breitling Orbiter over Mumbai vlogen, liet de controletoren alle inkomende vliegtuigen wachten om plaats voor ons te maken. Dat comfort hadden we dit keer niet.
DE TROYER: Integendeel, de Solar Impulse moest zoals alle vliegtuigen binnen vaste corridors blijven. Dat maakte de routing ongelooflijk complex. Je kon niet zomaar het traject kiezen op basis van de ideale weersomstandigheden. Meestal werden we door de luchtverkeersleiding verplicht om te zigzaggen. Vooral boven land speelde dat ons parten; boven de oceaan hadden we meer vrijheid. In die corridors vlieg je ook niet alleen: ze zijn als autosnelwegen waar wij met onze fiets tussen de Audi’s en BMW’s moesten rijden. Solar Impulse had niet voor niets zelf drie ervaren luchtverkeersleiders ingehuurd. Ze waren constant in gesprek met controletorens om andere vliegtuigen te waarschuwen dat er een speciaal en vooral erg traag geval aankwam.
TRULLEMANS:(enthousiast) Speciaal: zeg dat wel. De Solar Impulse heeft een spanwijdte van 72 meter, breder dan een Boeing 747. En toch weegt hij amper 2,3 ton. Opstijgen kon alleen als er niet te veel wind stond, want vanaf tien knopen riskeerde hij al vanzelf in de lucht te gaan.
Hebben jullie prangende momenten beleefd?
TRULLEMANS: In volle tornadoseizoen door Tornado Alley vliegen, dat gaf wel een kick. Amerikaanse meteorologen verklaarden ons gek. Tornado Alley is een strook van 2000 kilometer breed rond de Mississippi waar in de maand mei dagelijks honderden tornado’s ontstaan. Daar zijn wij dus in mei geland: in Tulsa, het centrum van Tornado Alley, letterlijk tussen de tornado’s door.
DE TROYER: Terwijl het simpel is: je vliegt niet wanneer er een koudefront passeert, want dan krijg je tornado’s. Tussen twee van die fronten heb je een venster van twee à drie dagen. Daar moet je maximaal van profiteren.
TRULLEMANS: De allerlaatste etappe, van Caïro naar Abu Dhabi, was ook memorabel. Nooit zoveel turbulentie gehad. Bertrand hing constant aan de radio, erg ongerust. Hij zat te daveren in zijn cockpit, beide vleugels trokken zo krom dat het leek alsof ze zouden afbreken. Voor ons was het ook nieuw, een nachtvlucht op geringe hoogte boven de woestijn. Intussen kennen we de verklaring: zand koelt snel af, rotsen houden de hitte vast. De snelle opeenvolging van die verschillende bodemsoorten genereert de zware turbulentie.
Ballon of batterijvliegtuig, als meteoroloog draag je een verpletterende verantwoordelijkheid. Een foute voorspelling of verkeerde instructie kan fataal zijn voor de piloot. Liggen jullie daar wakker van?
DE TROYER: Ik ben me daar bewust van, maar het verlamt me niet. Je moet vertrouwen hebben in je modellen en je voorspellingen.
TRULLEMANS: Ik heb intussen ondervonden hoe snel het fout kan gaan. In 2010 heb ik bij een belangrijke internationale ballonwedstrijd mijn twee Amerikaanse piloten verloren. Er hing onweer boven de Adriatische Zee. ‘Blijf veilig op 3000 meter hangen tot het voorbij is’, had ik hun gezegd. Maar ze lieten zich te vroeg afzakken, gretig als ze waren om de wedstrijd te winnen. Een blikseminslag sloeg de noodklep uit hun ballon. Alle gas ontsnapte en ze zijn te pletter gestort. Voor mij was het een vreselijke opdoffer, want ik kende ze allebei erg goed. Bovendien werd ik ervan verdacht verantwoordelijk te zijn, ook door de nabestaanden. Ik heb een paar donkere weken beleefd, tot de opname van ons cruciale gesprek, dat via de satelliettelefoon gevoerd was, boven water kwam bij de Italiaanse provider Iridium. Daarmee was bewezen dat me niets te verwijten viel.
Is Solar Impulse meer dan een duur prestigeproject?
DE TROYER: Absoluut, vooral de batterijtechnologie is met sprongen vooruitgegaan. Waarom denk je dat een liftfabrikant als Schindler in het project is gestapt? Schindler bouwt nu al liften die draaien op zonnepanelen, onafhankelijk van het stroomnet. Ook de Duitse autofabrikanten waren erg geïnteresseerd.
TRULLEMANS: Dit is geen eindpunt. De volgende stap zijn onbemande batterijvliegtuigen, drones die permanent in de stratosfeer kunnen vliegen. Ideaal als alternatief voor bepaalde telecom- of weersatellieten. Die batterijdrones zijn al in volle ontwikkeling. Lang zal het niet meer duren voor ze luchtwaardig zijn.
DOOR ERIK RASPOET, FOTO’S DEBBY TERMONIA
‘Ik doe dit niet voor het geld. Het KMI betaalt alleen mijn overuren uit.’ David Dehenauw
”s Nachts stond ik om de twee uur op om de weerkaarten te checken. Na elf dagen was ik uitgeput.’ David Dehenauw
‘In 2010 heb ik bij een ballonwedstrijd mijn twee Amerikaanse piloten verloren. Een vreselijke opdoffer.’ Luc Trullemans
‘Door de warme lucht is een van de vier motoren tijdens de laatste nacht oververhit geraakt en uitgevallen.’ Wim De Troyer
