Ik heb een week rondgereisd in het Midden-Oosten en dat was een harde les. De woede en frustratie tegenover de Verenigde Staten zijn erger dan ooit. En toch. De pogingen van president George W. Bush om de Arabische wereld te moderniseren hebben weliswaar grote irritatie gewekt, maar er wordt overal, tot op het hoogste vlak, gepraat over de noodzaak van hervormingen. Vorige week hield het World Economic Forum zijn tweede jaarvergadering in Jordanië: onderwerp waren de hervormingen. Volgende week zal de Arabische top in Tunis voor de eerste keer in haar geschiedenis hervormingen goedkeuren.
Dat is niet enkel te danken aan George W. Bush en zijn regering. De globalisering van de jaren negentig had ook invloed op de Arabische regio, waar satellietzenders en internet de wereld binnenbrachten. En na 11 september werd er weliswaar zeer defensief gereageerd, maar tegelijk vroegen veel Arabieren zich af waarom die aanslagen moesten plaatsvinden. Schrijvers en intellectuelen wezen erop dat de regio in de laatste veertig jaar economisch, politiek en sociaal steeds meer achter is geraakt bij de rest van de wereld. De Verenigde Naties publiceerden een rapport waarin die achterstand met cijfers wordt aangetoond. De economische groei in de regio is laag (alleen het armste deel van Afrika deed het economisch slechter), vijftig procent van de Arabische vrouwen is ongeletterd, enzovoort.
Op dat ogenblik begon een aantal mensen van de regering-Bush te pleiten voor een andere politiek: de VS moesten ophouden Arabische dictators te steunen, Washington moest de kant kiezen van de hervormers. De Europeanen sloten zich daarbij aan en ontwikkelden hun eigen voorstellen.
Dat alles bracht mee dat er nu overal gepraat wordt over hervormingen, al zijn ze – behalve in Dubai, Jordanië, Qatar en Bahrain – nog nergens zichtbaar. Dat werd heel duidelijk op de vergadering van het Forum. Daar verklaarde Amre Moussa, de secretaris-generaal van de Arabische Liga, dat de regio zich al jaren aan het hervormen is. Zijn landgenoot, de Egyptische zakenman Naguib Sawiris, wierp meteen tegen dat het dan wel heel vreemd is dat de politieke en economische veranderingen uitbleven. Hij toonde aan dat de fout ligt bij de economische en politieke elites die bang zijn hun macht te verliezen. Vrijwel 95 procent van de aanwezigen gaf hem gelijk.
Het pleidooi voor een vrijemarkteconomie en voor moderne westerse hervormingen klinkt steeds luider. Alleen: laten we ze geen Amerikaanse hervormingen noemen. De bittere cocktail van unilateralisme, arrogantie en incompetentie die zozeer het handelsmerk van de regering-Bush is geworden, is de beste manier om elke hervorming te smoren. Alles wat Amerikaans is, is verdacht, ook hervormingen. En dus is alles wat hervorming is, ook pro-Amerikaans, tenminste in de ogen van alle reactionairen in alle Arabische landen.
De recente ontwikkelingen hebben daar alleen maar toe bijgedragen. Wat is gebeurd in Abu Ghraib heeft de mensen in de Arabische wereld geschokt, de onvoorwaardelijke Amerikaanse steun aan de Israëlische premier Ariel Sharon heeft hen verbitterd. De gevolgen zijn daar: twee jaar geleden werd Bush gehaat, nu wordt alles wat Amerikaans is gehaat. Zowel Arabieren als Amerikanen zullen daarbij verliezen. De Arabieren omdat de broodnodige hervormingen uitblijven, de Amerikanen omdat hun belangen en hun veiligheid weggeveegd worden door bitterheid en haat.
Fareed Zakaria is politiek commentator bij het Amerikaanse weekblad Newsweek..
Copyright Knack/Newsweek. Bewerkt door Misjoe Verleyen
