Een wiskundig verklaringsmodel voor afwijkende ‘overlevingsstrategieën’.
Twee mannen, dader A en dader B, hebben een reeks misdaden gepleegd. Ze worden allebei gearresteerd en in aparte cellen gestopt. Ze kunnen onmogelijk met elkaar in contact komen en kunnen dus niet overleggen over een gezamenlijke strategie. De politie weet dat ze schuldig zijn aan de hele reeks misdaden, maar heeft onvoldoende bewijs om al die beschuldigingen hard te maken. Als ze geen van beiden de hele reeks misdaden bekennen, komen ze er relatief goedkoop af met een gevangenisstraf van 1 jaar.
Om hen toch tot volledige bekentenissen te verleiden, stellen hun ondervragers evenwel het volgende voor: als dader A bekent en dader B zwijgt, dan krijgt A geen straf (0 jaar) en B een lange straf (10 jaar). Als dader B bekent en dader A zwijgt, dan is het natuurlijk net omgekeerd. Als ze allebei bekennen, krijgen ze allebei een middellange straf van 5 jaar.
Nu is de vraag: wat doen ze? Voor hun gezamenlijke belang, het groepsbelang, zou gezamenlijk zwijgen het beste zijn, dan zitten ze elk 1 jaar, dus in totaal 2 jaar. Maar de verleiding om te bekennen is uiteraard zeer groot: een straf van 0 jaar is in het belang van elke individuele dader. Bovendien, zo redeneren ze natuurlijk allebei, als de andere bekent en ik zwijg, dan zit ik 10 jaar vast. Als de andere bekent en ik beken ook, dan krijg ik tenminste maar 5 jaar cel. Omdat contact tussen A en B onmogelijk is en ze dus niet overleggen, zullen ze allebei veilig spelen: ze bekennen en krijgen allebei 5 jaar cel. Het is maar een van de vele experimenten uit de speltheorie, waarin verschillende soorten interacties wiskundig worden geanalyseerd.
Verraden we elkaar of werken we samen? In het echte leven, zo blijkt, werken we heel vaak samen. Dat komt natuurlijk omdat de meeste interacties niet eenmalig zijn (zoals in het experiment), zodat je altijd de kans loopt om iemand die je verraden hebt, later nog eens tegen het lijf te lopen, met alle gevolgen van dien. In de realiteit is samenwerken dus meestal wél de meest rationele keuze, voor de groep als geheel, maar op lange termijn ook voor het individu.
Maar niet alle individuen in elke groep houden zich daaraan. Als de meeste mensen met elkaar samenwerken, wordt het net een enorm interessante ‘overlevingsstrategie’ om dat niet te doen. Zulke individuen noemt men in biologische modellen cheaters of valsspelers: individuen die uit puur eigenbelang profiteren van de strategie op groepsniveau. Een zeker percentage valsspelers zal van nature in elke groep aanwezig zijn. Als dat percentage te groot wordt, en de overleving van de groep als geheel op het spel staat, zal de groep zich massaal en genadeloos tegen de cheaters keren.
Dirk Draulans, Joël De Ceulaer
