Onze alleroudste rechtstreekse voorouder leefde zo’n 35.000 jaar geleden, en stierf in een grot in Wallonië.
Zo’n 45.000 jaar geleden sijpelden de eerste moderne mensen via het Midden-Oosten Europa binnen, om er nooit meer weg te gaan. Paleoantropoloog Patrick Semal van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen werkte mee aan een studie van het DNA van 51 goed bewaarde mensenfossielen. Het resultaat van het speurwerk verscheen in het vakblad Nature.
De eerste moderne Europeanen lieten geen genetische sporen na. Ze kwamen in een evolutionair doodlopend straatje terecht. De eerste moderne Europeaan van wie nog wel genetische sporen zijn gevonden, was een man die ongeveer 35.000 jaar geleden is gestorven in een grot in het Waalse Goyet. Daar werden in 1860 goed bewaarde menselijke fossielen gevonden, inbegrepen een opperarmbeen waaruit onlangs DNA kon worden gehaald. De man vertegenwoordigt dus een groep mensen die als onze oudste rechtstreekse voorouders kunnen worden beschouwd.
Gemakkelijk hebben die het niet gehad. Tijdens de laatste grote ijstijd trokken ze zich noodgedwongen terug in wat nu Spanje is. Ze wisten te overleven en begonnen 19.000 jaar geleden opnieuw de rest van Europa te koloniseren. 5000 jaar later kregen ze het gezelschap van nieuwe groepen uit het Nabije Oosten. Intrigerend is dat de hoeveelheid neanderthalergenen in het DNA van de moderne mens geleidelijk vermindert: vandaag is ongeveer twee procent van ons DNA afkomstig van neanderthalers, maar voor onze voorouders moet dat tussen drie en zes procent geweest zijn.
De neanderthaler dook 400.000 jaar geleden in Europa op, maar kort na onze aankomst verdween hij van het toneel. Beide soorten hebben vrolijk met elkaar gesekst, anders is het niet te verklaren dat wij zo veel DNA van de neanderthaler in ons genoom hebben. Geologe (en speleologe) Sophie Verheyden van het KBIN bestudeerde tijdens een vakantie in een Zuid-Franse grot mysterieuze bouwsels van afgebroken stalagmieten. Een nauwkeurige datering wees uit dat de constructies 176.500 jaar oud zijn. Dus kunnen ze uitsluitend door neanderthalers gemaakt zijn, want toen waren er nog lang geen moderne mensen in de buurt.
Ook deze ontdekking werd in Nature gepubliceerd. Ze maakt de neanderthaler meteen een stuk ‘moderner’ dan werd aangenomen: hij zou de ondergrond al verkend hebben, en een intense samenwerking hebben opgezet om dit soort bouwwerken tot een goed einde te kunnen brengen. Het is ook duidelijk dat er regelmatig vuur werd gemaakt in de grot, al was het maar om te kunnen zien. Mogelijk waren er rituelen in het spel, want vooralsnog is niet duidelijk wat de functie van de vreemde constructies zou kunnen zijn.
Het neanderthaler-DNA is geleidelijk uit de moderne mens aan het verdwijnen.
