?Das Schloss? van André Laporte en ?Aquarius? van Karel Goeyvaerts. Twee tijdgenoten op cd.

Toen Gerard Mortier directeur werd van De Munt deelde hij twee compositieopdrachten uit. Eén aan Philippe Boesmans, die ?La passion de Gilles? schreef, en één aan André Laporte. Hij koos voor ?Das Schloss? naar Franz Kafka. Laporte baseerde zijn libretto op de toneelversie die Max Brod er van maakte, en zijn muziek wortelde in de grote traditie van de twintigste eeuw, die van vóór het minimalisme.

Epische muziek met een verleden, met psychologische inhoud. Met veel sfeer en zin voor donkere klankkleuren en jolige uitschieters. Met een duidelijke verhaallijn die culmineert in esotherisch hemelse klanken. Met links en rechts kleine referenties naar de klassieken, Wagner, Mahler, Ligeti en nadrukkelijk Ives. Als speldenprikjes om de luisteraar uit zijn luisterroes te halen, om hem aan het puzzelen te zetten.

?Das Schloss? is in alle opzichten een klassieke opera door zijn klassiek literair gegeven, zijn beheerste partituur en zijn evenwichtige opbouw. De opera kende bij zijn creatie in 1986 succes, de partituur kreeg onderdak bij één van de grote uitgeverijen, werd naderhand in Duitsland nog hernomen en staat nu op plaat. De première was meer dan tien jaar geleden waardoor dit een heel nieuwe productie is. Van de oorspronkelijke bezetting vinden we nog slechts een bijrol terug op de cd. Dirigent Alexander Rahbari gidst het BRTN Filharmonisch Koor en Orkest krachtig en met veel dramatisch en plastisch talent door de partituur. Hij getuigt van een stevige globale visie en lijkt uitstekend geadviseerd door de componist zelf.

De grote verdienste van deze opname is overigens dat ieder woord verstaanbaar blijft, zelfs zonder het tekstboekje te volgen. De afwikkeling van het drama is belangrijker dan de muzikale spitsvondigheden. En waarschijnlijk omdat het over een werk van een Vlaams componist gaat, is dit keer een Nederlandse vertaling van het libretto in de bijsluiter opgenomen. Het is een klein detail dat het beluisteren aangenamer kan maken. De bijsluiter is dan weer niet behulpzaam wanneer we iets meer willen weten over de vrij onbekende hoofdrolzangers. Behalve hun namen geen woord uitleg. De kleinere rollen komen van hier. Hoewel onbekend, zijn de stemmen voorbeeldig gekozen. Na ettelijke keren te hebben geluisterd, concretiseert de navrante wereld van Kafka’s Slot zich in deze muziek. Het zal moeilijk worden om het boek nog te lezen zonder bij bepaalde passages de muziek van Laporte te horen.

VISIONAIRE BEELDEN

Karel Goeyvaerts kreeg geen opdracht om een opera te componeren. Maar vanaf het moment dat hij ?Aquarius? op stapel had staan, paste hij iedere kleinere opdracht die hij kreeg in dit grotere geheel in. Een opdracht voor een strijkkwartet greep hij aan om een voorstudie te maken voor het grote en definitieve werk. De Munt, deSingel en Antwerpen 93 waren uiteindelijk de opdrachtgevers van het afgewerkte product, de opera ?Aquarius. L’Ere du Verseau?.

Zoals bekend heeft Goeyvaerts zijn werk niet meer kunnen horen, hij overleed enkele maanden voor de creatie ervan.

Ondertussen waren er ook al twee uitvoeringen van de opera te horen. Eén met het Orkest van Luik voor Antwerpen ’93 en een opname van vorig jaar door het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen met zestien solisten. Die staat nu op cd. Tot een scenische realisatie ervan Goeyvaerts noemde dit toch een opera, is het nog altijd niet gekomen. Het is zelfs de vraag of dat ooit wel zal gebeuren. Het werk van Goeyvaerts met zijn visionaire beelden en zijn weinig conventionele dramatiek past immers niet in wat we ons voorstellen van een avondje uit in de opera.

De zestien solisten hebben bij wijze van spreken geen gezicht, geen naam, ze zijn slechts een stemtype. Samen maken ze deel uit van een maatschappij die evolueert naar nieuwe verhoudingen, naar grotere verantwoordelijkheden van de burgers, naar het tijdperk van de Waterman toe. Met wat verbeelding zou je kunnen stellen dat Goeyvaerts toen al de witte marsen van nu voorzag. De opera heeft twee bedrijven en schetst de opgang naar het Hemelse Jeruzalem. Op het einde van het eerste bedrijf loopt het nog even mis, omdat individuen, de prima donna, de politicus de leiding trachten te heroveren.

Dat is een weinig dialectisch gegeven, het is eerder een ritueel. Daarvoor schreef Goeyvaerts een muziek die, zoals hij het zelf uitdrukte, niet alleen toegankelijk moet zijn voor specialisten met één of andere seriële sleutel. Hij wou dat iedereen er zich meteen in thuis zou voelen. Daarin is hij meer dan geslaagd. Het is stralende, klare muziek die aan verandering toe is en ook hunkert naar stabiliteit. De precieze en bezielende aanpak van dirigent Grant Llewellyn zet dit werk nu op de agenda van de volgende eeuw.

Nu nog hopen dat een dappere operadirecteur het aandurft om van die klanken ook nog beelden te maken.

Lukas Huybrechts

André Laporte, ?Das Schloss?, Koch Discover International DICD 920375-6.Karel Goeyvaerts, ?Aquarius. L’Ere du Verseau?, Megadisc classics 7850/51.

Das Schloss van André Laporte met Dale Duesing en Alexander Oliver : epische muziek met een verleden.