Op 3 januari lost Iowa het startschot voor de race naar het Witte Huis. En er hangen verrassingen in de lucht. Bij de Republikeinen stoomt de tot voor kort volledig onbekende Mike Huckabee op, een dominee en voormalig gouverneur van Arkansas. Bij de Democraten komt de leidende positie van Hillary Clinton steeds meer onder druk te staan van de zwarte kandidaat Barack Obama.

De 52-jarige Mike Huckabee begon zijn opmars in Iowa met een campagne die was gericht op de born again-christenen in deze agrarische staat van maïsvelden en veeboeren. Hij vestigde zijn campagneteam in de hoofdstraat van Des Moines, de hoofdstad van Iowa. ‘Huckabee for President’ staat met grote letters op de ramen. Binnen maken jonge activisten folders en bellen naar geregistreerde Republikeinse kiezers om Huckabee aan de man te brengen.

De gedoodverfde kandidaat van de Republikeinen in Iowa was maandenlang Mitt Romney, de voormalige gouverneur van Massachusetts en steenrijke bankier. Hij profileerde zich als de ‘perfecte kandidaat’ die een glashelder standpunt had in de lakmoesproef van conservatief Amerika: ‘pro-God, pro-geweer, antiabortus en antihomo. Romney toerde maandenlang door Iowa, bezocht er alle districten en besteedde er miljoenen dollars aan zijn politieke profiel. In augustus won Romney een stemming onder Republikeinen tijdens de zogenoemde ‘ straw poll’. Maar toen moest hij al merken dat Huckabee verrassend tweede werd. ‘Het verschil is dat Huckabee altijd conservatief is geweest, terwijl Romney een windvaan is’, zegt de campagneleider van de dominee uit Arkansas. ‘Als gouverneur van Massachusetts was Romney voor abortus, voor homo’s en tegen wapenbezit. Nu hij presidentskandidaat is, past hij zijn profiel aan om conservatieven te paaien. Die bekering is wat te opvallend. Romney is niet authentiek. Huckabee is dat wel.’

Bij de Democraten is een soortgelijke kentering te bespeuren in Iowa. Maandenlang werd aangenomen dat Hillary Clinton de ‘onvermijdelijke kandidaat’ van de Democraten zou worden. Ze reed met haar campagnebus, ‘ The Middle Class Express’, door Iowa en sprak in alle steden en dorpen. Maar ook Barack Obama toerde door de straten van Iowa. Hij liet een fris geluid horen en keerde zich tegen de ‘dynastie van de familie Bush en Clinton’. Daarmee raakte hij een snaar.

Tijdens een debat van de Amerikaanse zender MSNBC tussen Democratische presidentskandidaten ging Clinton voor het eerst volledig onderuit. Ze kreeg een vraag over het plan van de New Yorkse gouverneur Eliot Spitzer om rijbewijzen te verstrekken aan illegalen. Clinton was niet op die vraag voorbereid en ze begon te draaien. Enerzijds kon ze het plan niet steunen omdat immigratie ook een gevoelig punt is bij de Amerikaanse vakbeweging, een traditionele steunpilaar van de Democraten. Maar anderzijds wilde ze partijgenoot Spitzer niet als een baksteen laten vallen. In twee minuten zei Clinton ‘ja, nee en misschien’. Daarop hakten haar concurrenten John Edwards en Barack Obama op haar in. ‘Wat is nu uw mening, mevrouw Clinton’, vroegen ze. Hillary was het noorden kwijt. Na het debat deed ze haar beklag. ‘Ik werd door al die mannen tegelijk aangevallen. Ze zoeken mij.’ Ook haar echtgenoot Bill Clinton klaagde over de oneerlijke aanvallen van Obama. Het campagneteam van Clinton nam haar een week uit de race. Ze moest bijkomen. Later gaf ze toe dat ze een slechte beurt had gemaakt. Om een volgend fiasco te voorkomen, trok Spitzer zijn plan in. De opkomst van Obama in Iowa zou een historische verrassing kunnen worden, als straks voor het eerst een zwarte presidentskandidaat wint met overwegend blanke stemmen.

De uitslag van de caucus in Iowa wordt door de Amerikaanse media altijd gigantisch uitvergroot. De winnaar in Des Moines is de volgende dag wereldbekend. In 1976 reisde de volstrekt onbekende Democratische presidentskandidaat Jimmy Carter door Iowa. Hij was gouverneur van Georgia en wilde president worden. Carter won in Iowa en werd president. In 2004 leek de Democraat Howard Dean de onvermijdelijke winnaar in Iowa en hij vierde zijn feestje al luidruchtig voor de verkiezingen. Maar hij verloor en de vrij onbekende senator John Kerry won. Hij werd uiteindelijk de Democratische presidentskandidaat.

SMERIGE STREKEN

Na Iowa volgt op 8 januari de voorverkiezing van New Hampshire, een staat in het noordoosten van de VS. In deze staat gooit Hillary Clinton de hoogste ogen. Overal hangen haar verkiezingsborden en er is zichtbaar veel steun. New Hampshire ziet Hillary, senator uit New York, als een kandidaat van eigen bodem. Obama, senator uit Illinois, is een vreemde net als John Edwards uit North Carolina. Als Hillary in Iowa verliest, moet ze in New Hampshire winnen. Anders krijgt ze het odium ‘verliezer’ en dat is in de VS een vernietigend etiket. In 1992 verloor Bill Clinton in Iowa, maar hij won in New Hampshire en werd vervolgens president. Hillary mikt op hetzelfde parkoers indien Obama of Edwards haar onverhoeds de loef afsteekt in Iowa.

De voorverkiezingen hebben, op weg naar de presidentsverkiezingen van 4 november 2008, een chaotisch verloop. De partijstatuten van de Republikeinen en Democraten schrijven voor dat staten geen voorverkiezingen mogen houden voor 5 februari, behalve enkele uitzonderingen. Bij de Democraten zijn dat Iowa, New Hampshire, Nevada en South Carolina. En bij de Republikeinen Iowa en Nevada. Deze regel werd gebroken toen de staat Florida besloot de voorverkiezingen te houden op 29 januari. Daarmee wilde deze bevolkingsrijke staat de politieke agenda van de kandidaten beïnvloeden. Kandidaten moesten massaal in Florida campagne voeren en rekening houden met de belangen van deze staat. Daarop begon een inhaalrace. Iowa, New Hampshire, Nevada en South Carolina vervroegden hun voorverkiezingen nog meer om de eerste te blijven. Grote staten als New York en Californië, die normaal hun voorverkiezing in het voorjaar hadden, vervroegden hun stemmingen naar de statutaire grens van 5 februari. Zij vonden dat ‘kleine staten’ te veel gewicht hebben op de politieke agenda van de kandidaten. Zo is in Iowa de genereuze subsidie voor de productie van bio-ethanol een heilig huisje. De kandidaat die daar kritiek op heeft, pleegt politieke zelfmoord. Het gevolg van deze ‘race voorwaarts’ is dat de voorverkiezingen historisch vroeg in het jaar zijn en praktisch worden samengebald tot anderhalve maand. Op 5 februari stemmen intussen 20 staten en deze ‘ Super Tuesday’ heeft de bijnaam ‘ Tsunami Tuesday’ gekregen.

De strijd tussen de kandidaten is bits omdat de periode van voorverkiezingen kort is. Vooral tussen Clinton en Obama is de verhouding verslechterd. Clinton laat geen gelegenheid schieten om Obama af te schilderen als een ‘naïeve beginneling’ die de nodige ervaring mist om een land te leiden. ‘Zijn buitenlandse politieke ervaring beperkt zich tot het feit dat hij op zesjarige leeftijd in Indonesië woonde. Met alle respect, dat is geen ervaring.’ Ze ergert zich zichtbaar als Obama haar van repliek dient. ‘Wat is de waarde van senator Clintons ervaring nadat zij voor de oorlog in Irak heeft gestemd?’ Hillary beschouwt dit als majesteitsschennis. Zij had gehoopt op een soort kroning door de Democraten en nu moet ze alsnog vechten voor haar overwinning. Maar Clinton heeft het sterkste campagneteam en zit niet om gemene trucs verlegen. Toen Bill Clinton gouverneur in Arkansas was, werden zijn rivalen doorgaans uitgeschakeld door schandaalverhalen in de media. Het was Hillary die privédetectives inhuurde om te rommelen in het verleden van de tegenstanders en dossiers door te spelen aan de pers. Later zou ze hetzelfde doen bij vrouwen als Paula Jones en Gennifer Flowers die Bill op pijnlijke wijze in opspraak brachten. Hillary kent haar weg in het ‘ dirty trick department’.

SLIMME JEZUS

Het campagneteam van Hillary richt zich vooral op vrouwen. Mark Penn, haar belangrijkste strateeg, publiceerde onlangs het boek Microtrends. Hij legt uit dat het electoraat sterk fragmenteert en campagneteams steeds meer verschillende doelgroepen moeten bereiken. Penn ontdekte in 1996 tijdens de campagne de zogenoemde ‘ Soccer Moms’, de alleenstaande moeders die hun kinderen in weekeinden van het ene sportevenement naar het andere moesten brengen. Die moeders verdiepten zich niet in politiek omdat ze er geen tijd voor hadden. Maar ze waren wel gevoelig voor maatregelen die de veiligheid op scholen zouden verbeteren. Clinton lanceerde daarop een hele serie voorstellen. In 2004 was het Karl Rove, de strateeg van George W. Bush, die bij toeval een microgroep ontdekte: protestante Mexicanen. Weinigen wisten dat die er waren. De protestante Mexicanen stemden in de staat New Mexico massaal voor Bush en bezorgden hem de zege. Clinton mikt in 2008 op de vrouwen, vooral vrouwen uit minderheden. Zij vierde vorige maand niet voor niets haar zestigste verjaardag in een kerk in Harlem.

De Republikeinen zitten deze verkiezing in de verdrukking, zoals bleek tijdens een debat van CNN in Sint Petersburg, Florida. Het niveau van de kandidaten is minder sterk dan dat van de Democraten. Bovendien beschikken de Republikeinen over minder geld, wat bijna een unicum is. De Republikeinen hebben eigenlijk maar één agendapunt: how to beat the bitch! Oftewel, hoe kunnen we Hillary verslaan.

De voormalige burgemeester van New York, Rudy Giuliani, wordt gezien als beste kanshebber. Maar hij mist de steun van de christelijke conservatieven omdat hij voor abortus is, voor homo’s en tegen wapens. In Iowa maakt Giuliani geen kans en in New Hampshire heeft hij ook een nadeel. Mitt Romney heeft als gewezen gouverneur van Massachusetts een heel netwerk in deze naburige staat. Giuliani moet elk weekeinde bussen met aanhangers en folderaars vanuit New York naar New Hampshire overbrengen om er campagne te voeren. Maar het is de vraag of de kiezers in New Hampshire onder de indruk zijn van deze Rudy-zendelingen uit New York. Oudgediende John McCain hoopt op een wederopstanding in New Hampshire na een steunverklaring van conservatieve vakbonden. De buitenstaander Ron Paul, een libertarian (‘vrijheidsgezinde’), heeft met zijn moderne versie van het isolationisme opvallend veel campagneborden in New Hampshire staan.

Voorlopig lijkt Mike Huckabee de show te stelen. Als dominee kan hij moeiteloos uit de Bijbel citeren en hij heeft humor. Op de vraag wat Jezus zou doen in het Witte Huis zei Huckabee: ‘Jezus was zo verstandig nooit te kandideren voor een publieke functie.’ Giuliani opperde tijdens het CNN-debat dat hij ook wel eens de Bijbel leest, maar bij die opmerking konden zelfs zijn medestanders enig hoongelach niet onderdrukken. Giuliani is voor de derde keer getrouwd en niet bepaald een icoon van moraliteit. Zijn sterkste troef is de reconversie van New York tot veiligste stad van Amerika. Maar soms wordt hij ingehaald door dat verleden. Onlangs kwamen uitgaven boven tafel die hij als burgemeester maakte. Was dat geld besteed aan zijn noodzakelijke politiebescherming of gebruikte Giuliani het om zijn toen buitenechtelijke verhouding op te vrolijken met romantische uitstapjes?

Huckabee is zediger dan Giuliani en hij is niet een gelegenheidsconservatief zoals Romney. Hij wil de federale overheid afslanken naar zijn eigen voorbeeld. Huckabee woog ooit meer dan 125 kilo en wist er 45 af te krijgen. Hij pleit nu voor de afschaffing van de belastingdienst, wat muziek is voor Amerikaanse conservatieven. Zijn belangrijkste troef is echter Chuck Norris, de acteur die beter bekend is als ‘Texas Ranger’. In de ‘spinroom’ na het CNN-debat wandelden Huckabee en Norris gemoedelijk langs de verzamelde media. Norris, die er in werkelijkheid veel vriendelijker uitziet dan de stugge Texas Ranger, prijst Huckabee aan als de president die Amerika nodig heeft: ‘consistent, christelijk, conservatief’. Huckabee stond er glunderend bij. ‘Als ik president ben en ik kijk naar het Departement voor Nationale Beveiliging heb ik maar één antwoord: Norris.’ Na ‘Terminator Schwarzenegger’ in Californië lijkt nu ook de ‘Texas Ranger’ klaar voor een politieke rol.

DOOR DERK JAN EPPINK