Knack presenteert twee monumenten van de boekenproductie in de Lage Landen: de Flandria Illustrata, vertaald als Verheerlykt Vlaandre, van Antonius Sanderus en Vermakelykheden van Brabant van Philippe de Cantillon.
Tot het einde van zijn dagen, die hij sleet in de Brabantse abdij van Affligem, bleef Antonius Sanderus hopen dat hij zijn levenswerk, Flandria Illustrata, zou kunnen afwerken. Want wat wij vandaag kennen als zijn monumentale verheerlijking van Vlaanderen is amper de helft van wat de auteur had gepland. Toen Sanderus op 16 januari 1664 in Affligem overleed, bleven een boekdeel gewijd aan Frans-Vlaanderen en een vierde volume met toevoegsels (werktitel: Paralipomena Flandriae) onafgewerkt.
De tweedelige Flandria Illustrata sive Descriptio comitatus istius per totum terrarum orbem celeberrimi, die tussen 1641 en 1644 door de Amsterdamse uitgeversfamilie Bleau werd gedrukt, is een compilatie van werk van voorgangers van Sanderus, onder meer van de zestiende-eeuwse Italiaan Lodovico Guicciardini en zijn beroemde Descrittione dei tutti i Paesi Bassi.
Verheerlijkt Vlaandre, behelzende eene algemeene en nauwkeurige beschryving van dat Graafschap [… ], de driedelige vertaling van de Flandria Illustrata, verscheen pas in 1735, alweer in Nederland, ruim een halve eeuw na de dood van de auteur.
Antoon Sanders, die als schrijver zijn naam verlatijnste tot Antonius Sanderus, was een Gentenaar die in 1586 in Antwerpen werd geboren. Na studies in Leuven en het Franse Douai werd hij tot priester gewijd, maar schrijven was zijn echte roeping. Zijn Latijnse poëzie en religieuze geschriften belandden terecht in de vergeethoek, maar zijn historische werken hebben de eeuwen overleefd. Al lag dat niet voor de hand, want zowel tijdgenoten als latere collega’s hebben het werk van Sanderus vaak laatdunkend beoordeeld, om niet te zeggen veroordeeld. Henricus Hondius, de uitgever van de atlas van Mercator die aanvankelijk Flandria Illustrata wou publiceren, had het over de ‘ slordicheyt van de copie, welcke meerendeels is getrocken, doch zeer vitieux, uyt gedruckte boecken… ‘
Was Sanderus, die ook voortdurend in geldnood verkeerde, voor velen een ordinaire compilator, toch blijft de Flandria Illustrata – door boekencollectioneurs kortweg ‘de Sanderus’ genoemd – een van de monumenten in de boekenproductie in de Lage Landen.
De verdienste van het werk van Sanderus ligt vooral in de kwaliteit van de illustraties. Vooral vanwege de vaak schitterende platen die de folianten verluchten, zijn verzamelaars bereid om enkele duizenden euro’s neer te tellen voor een origineel exemplaar. Zelfs losse prenten en kaarten uit het boek gaan op veilingen voor goed geld van de hand.
Ondanks alle kritiek is de Flandria Illustrata, en zeker de toegankelijker vertaling in Nederduits, een onuitputtelijke bron van informatie, vooral voor de liefhebbers van lokale geschiedenis. Want Sanderus was nooit te beroerd om zich ter plekke te gaan vergewissen van de juistheid van de informatie die door andere auteurs werd aangereikt.
Sanderus, die naderhand ook een aantal monografieën over kerken en kloosters bundelde tot een tweedelige Chorographia sacra Brabantiae (1659), kende tal van navolgers. Een van de meest verdienstelijke was Philippe de Cantillon, auteur van Vermakelykheden van Brabant, en deszelfs onderhoorige landen [… ], in 1770 verschenen in Amsterdam – vandaag ook al een prijzig collectiestuk. Vermakelykheden van Brabant, een vertaling van Les délices de Brabant, is een belangrijk topografisch werk dat een basis vormt voor tal van reisverhalen en reisgidsen die later, ook in het buitenland, het licht zagen.
Les délices de Brabant verscheen pas na zijn dood, in 1757, maar is door de eeuwen heen een vaak geciteerd referentiewerk gebleven.
Om al die reden komt een handzame herdruk van zowel de klassieker van Antonius Sanderus als die van Philippe de Cantillon niets te vroeg. Voor de lezer zijn het twee excursies naar het verleden, ‘naar een tijd en plaats die herkenbaar zijn, maar waar men toch nooit was’.
VERHEERLYKT VLAANDRE VAN ANTONIUS SANDERUS EN VERMAKELYKHEDEN VAN BRABANT VAN PHILIPPE DE CANTILLON ZIJN EXCLUSIEF VERKRIJGBAAR MET DE VOORDEELBON DIE U BIJ DEZE KNACK VINDT. U KUNT DE BOEKEN AFHALEN BIJ STANDAARD BOEKHANDEL.
Rik Van Cauwelaert
