Londen heeft het referendum ontdekt als geheim wapen tegen burgeroorlog en nationalistisch gezeur. Er liggen vormen van autonomie in het vuur voor Schotland, Wales en Noord-Ierland.
Het was dus omdat loyalisten van de Loyalist Volunteer Force (LVF) ermee gedreigd hadden dat ze katholieken zouden gaan vermoorden als hun optocht tegengehouden werd, dat het Noord-Ierse hoofd van politie, Ronnie Flanagan, besloot de veelbesproken Oranjemars van 6 juli in Drumcree te laten doorgaan. De mars leidde tot ernstige rellen tussen katholieken en ordehandhavers en betekende voor velen het voortijdige einde van een als nieuw beloofde Ulster-politiek van de Labour-regering.
De LVF is een extremistische splinterorganisatie die het niet eens is met de grotere loyalistische paramilitaire groepen. Het blijkt nu dat zij wel bij machte is een intelligente politieactie te blokkeren, maar daarom nog niet het offensief van een nieuwe regering die, in het vuur van haar eerste maanden, komaf wil maken met enkele oude problemen van het Verenigd Koninkrijk.
De regering van premier Tony Blair heeft namelijk de bijl gezet in de oude en vertrouwde nationalistische problemen van Ulster, Schotland en Wales, en al kan alles nog mis gaan, op het eerste gezicht, en af te meten aan de eerste reacties, lijkt het erop dat haar aanpak hout snijdt. Noord-Ierland eerst. De poging van de voormalige, Conservatieve regering van John Major om tot een regeling van het Noord-Ierse conflict te komen, was al een heel eind gevorderd, na het ?Anglo-Ierse akkoord?, met het opzetten van onderhandelingen, toen ze stukliep op de weigering van het verboden IRA en zijn politieke groep Sinn Fein, om zijn wapens af te geven. Londen zei dat het IRA zijn onwettige bewapening moest afgeven alvorens Sinn Fein deel zou kunnen nemen aan onderhandelingen. En de katholieke nationalisten van Sinn Fein zeiden dat ze hun wapens niet zouden afgeven voor het akkoord er was, aangezien Londen en de protestantse unionisten anders geen reden meer zouden hebben om tot zo’n akkoord te komen. Na een patsituatie die maanden aansleepte, verbrak het IRA zijn wapenstilstand en begon het een bloedige en verwoestende bommencampagne die het hele vredesproces opblies.
De moeilijkheid bij de nationalisten lijkt erin te zitten dat de politieke vleugel Sinn Fein (met partijleider Gerry Adams) niet noodzakelijk overeenkomt met de militaire vleugel van het IRA, die bloeddorstiger is en minder geneigd tot pijnlijke compromissen. Dat komt erop neer dat Gerry Adams wel van vredeswil spreekt, maar zich de dag erna niet kan veroorloven een nieuwe IRA-bomaanslag publiek te veroordelen, hoewel die aanslagen heel zijn werk telkens weer vernietigen. Dit, natuurlijk, als hij in ernst van vrede spreekt. Een en ander heeft de regering in Londen tot nu toe gesterkt in haar onwil om de opstandige katholieken in onderhandelingen op te nemen.
MOEDERLANDEN TREDEN NAAR VOREN
De moeilijkheid bij de unionisten, die in Londen uiteraard op meer goede wil kunnen rekenen, is enerzijds gelijklopend : de radicalere paramilitairen luisteren niet noodzakelijk naar voorzichtigere politici, die zelf ook onderling en met hun extremisten zoals Ian Paisley maar moeizaam tot akkoorden geraken. Anderzijds zijn ze bezig sociologisch gesproken hun demografische meerderheid in Ulster kwijt te raken. Als de huidige schoolgaande jeugd de tijd krijgt om op te groeien, zal de meerderheid in Noord-Ierland van katholieke afkomst zijn. Dat wil niet zeggen dat dat allemaal nationalisten zullen zijn, maar het wil wèl zeggen dat het huidige bestuurssysteem van Noord-Ierland erdoor op losse schroeven wordt gezet. Want dat berust op een blijvende protestantse meerderheid.
Rekening gehouden met al deze formidabele hinderpalen om in Noord-Ierland ooit tot een echt Noord-Ierse oplossing te kunnen komen, zijn de regering van de ?moederlanden? van de strijdende partijen, de Britse en de Ierse, al een tijd geleden tot de slotsom gekomen dat zij dat werk zelf zouden moeten doen. Toch is John Major er niet in geslaagd om genoeg afstand te nemen van de bloedbanden die Londen met de unionisten heeft, om het proces, zoniet tot een goed einde te brengen, dan toch een nieuwe fase in te loodsen.
De nieuwe regering moet dan beslist hebben niet in dezelfde val te willen lopen. De ?Belfast Express?, zoals het al heet, van Tony Blair en zijn minister voor Noord-Ierland Mo Mowlam, houdt in een eerste fase geen rekening meer met veto’s en woede-uitbarstingen van de Noord-Ierse partijen in kwestie. Dus toen de IRA vorige week een tweede wapenstilstand aankondigde, en twee unionistische partijen een paar dagen later woedend uit de onderhandelingen in Belfast wegliepen, terwijl de grootste partij, de Ulster Unionists tegen het plan stemden voor de recuperatie van wapens van de paramilitairen (zodat die wapenkwestie wel niet meer geregeld zal worden), had dat in Noord-Ierse logica het einde van een mooi initiatief moeten zijn. Maar in de praktijk bleek niemand er zich veel van aan te trekken.
Want in een tweede fase, hebben Blair en Mowlam gezegd, wordt een referendum voorbereid dat, in mei volgend jaar, een regeling zal voorleggen aan de Noord-Ierse bevolking. Met andere woorden, als de partijen in Ulster in hun oude loopgraven vastgeroest blijven steken, dan zijn Londen en Dublin bereid over hun hoofden heen rechtstreeks naar de kiezers te gaan, om hùn mening te vragen. Dat is een beslissing die, als ze overeind blijft, het politieke landschap verandert. De Ierse premier, Bertie Ahern, zei ook al dat hij dezelfde dag, over dezelfde voorstellen, een referendum zal houden in de Ierse Republiek, en dat de Ierse aanspraken op de provincie in de uiteindelijke regeling uit de Ierse grondwet zullen geschrapt worden.
Het zou mooi zijn vooraf te weten, als het IRA en zijn tegenhangers van de unionistische paramilitairen volgend seizoen weer aan een oorlog beginnen, dat er dan niemand zal komen.
TWEEDE KANS VOOR SCHOTLAND
De Schotten hebben hun oorlogen al lang geleden gevoerd, met het gekende resultaat. De Schotse geschiedenis na Mary Stuart is bij ons weinig bekend : de ontvolking van de hooglanden en zo. Maar in Schotland zelf leeft die, van de grootste overdrijving ontdaan, voort in een veelal gematigd nationalisme dat zich vooral uit in een geïrriteerdheid over het feit dat zij, consequente Labour-stemmers (buiten de Schotse nationalistische partijen), het hele Thatcher-tijdperk lang geregeerd werden door in zuidelijk Engeland verkozen Conservatieven. Het feit dat reeds in 1979 een referendum gehouden werd waarin de Schotten de vraag of zij ?devolution? wilden, met te weinig geestdrift beantwoordden om de uitslag geldig te maken (de opkomst was te klein), wijst op de bedaardheid die hier toch zou heersen. Toch dit : in 1979 was de desindustrialisatie van Groot-Brittannië, het levenswerk van Margaret Thatcher, nog niet aangevat, en de Schotten konden zich over die Conservatieve Engelsen nog niet met evenveel recht beklagen.
Ze krijgen in september een tweede kans. De elfde september komt er een referendum over een regeringsvoorstel dat Schotland een eigen parlement zal geven, en aan dat parlement heel wat bevoegdheden. Een monstercoalitie van Schotse independentisten en Engelsgezinde Conservatieven zou nodig zijn om dat voorstel te verwerpen tenzij ze weer niet komen stemmen. Het voorstel, gedaan ?om de Unie van het Koninkrijk bij elkaar te houden,? is niet definitief, maar slechts een begin. Maar toch : een parlement van 129 leden, verkozen in 1999, zal een ?first minister? verkiezen (in plaats van een ?prime minister?), en het zal autoriteit hebben over gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting, plaatselijke aangelegenheden, ordehandhaving, en het budget van veertien miljard pond dat tegenwoordig naar het Scottish Office gaat. Het zal de basisaanslagvoet voor de inkomstenbelasting in Schotland kunnen verhogen of verlagen met drie pennies per pond. Onafhankelijkheid is het niet, maar was onafhankelijkheid wat de Schotten vroegen ?
De Welshmen, die op 18 september hun referendum hebben, krijgen minder. Een parlement, ja, maar één dat minder wetgevende macht zal hebben, en geen belastingen zal kunnen heffen. Het is ook maar een begin, en het zal wel tot gekwebbel leiden maar het is ten slotte al een stuk langer geleden dat Wales zijn laatste oorlog tegen Engeland verloor.
Hoever het allemaal zal leiden, is moeilijk te zeggen er zijn al eerder goede referenda verworpen , en wie zou durven zeggen dat de Noord-Ierse oefening tot vrede in Ulster zal leiden, is op z’n minst onvoorzichtig. Maar het zijn frisse initiatieven die misschien inderdaad de Unie in het Koninkrijk kunnen helpen bewaren.
Sus van Elzen
Naar het einde van de oorlog in Belfast.
